ری در گذر تاریخ

در گوشه شمال غربی ایالت جبال شهرری قرار داشته که تلفظ صحیح آن «ریّ» بوده نویسندگان عرب آن را الری می خواندند و یونانیان به آن Rhages می گفتند. این شهر در قرن چهارم هجری بزرگترین شهر در …

در گوشه شمال غربی ایالت جبال شهرری قرار داشته که تلفظ صحیح آن «ریّ» بوده نویسندگان عرب آن را الری می خواندند و یونانیان به آن Rhages می گفتند. این شهر در قرن چهارم هجری بزرگترین شهر در ایالت جبال بوده است. چنان که ابن حوقل می گوید: بعد از بغداد آباد تر از شهر ری شهری در شرق نبوده است.

در زمان خلفای عباسی نام رسمی یعنی دولتی ری محمدیه بوده، گویا از این جهت آن را محمدیه می خواندند که محمد که همان المهدی خلیفه عباسی است، در زمان خلافت پدرش منصور در این شهر اقامت گزیده بود و بیشتر در آبادی آن شهر کوشش می نمود. و پسرش هارون الرشید نیز در آن شهر به دنیا آمده بود. شهر ری یا محمدیه مهم ترین ضرابخانه ایالت جبال بوده که نام آن روی بسیاری از سکه های دوره خلفای عباسی دیده می شود.

خانه های ری عموما از خشت ساخته شده بود ولی آجر هم به مقدار زیاد در بنای خانه ها استعمال می شد. شهر بارویی مستحکم داشت و ابن حوقل پنج دروازهٔ آن را نام برده است: اول دروازه باتاق در جنوب غربی که جاده بغداد از آنجا خارج می شد. دوم دروازه بلسیان در شمال غربی به طرف قزوین، سوم دروازه کهک در شمال شرقی به طرف طبرستان، چهارم دروازه هشام در سمت غرب که جاده خراسان از آن خارج می شد و پنجم دروازه سین در جنوب که از آن به قم می رفتند.

بازار های شهر در جلو و بیرون این دروازه ها جای داشت و مهمتر از همهٔ بازار ها، بازار محله ساربانان و «روذه» بود که مغازه ها و کاروانسرا های پر از کالا های آن در دو طرف جاده اصلی تا مسافت زیادی امتداد داشت. به قول ابن حوقل دو رودخانه به شهر جاری بوده یکی را سورقنی می گفتند که از محله روده می گذشت و دیگری جیلانی که از محله ساربانان عبور می کرد. یاقوت حموی نیز از رودخانهٔ موسمی نام برده که از کوه های دیلم سرازیر می شده است و می توان آن را با رود گیلان یا جیلان که ذکر آن گذشت یکی دانست.

مقدسی به دو ساختمان مهم ری اشاره نموده: یکی دار البطیخ اسمی که به بازار میوه فروشان شهر داده می شد و دیگری دارالکتب یعنی کتابخانه که زیر محله روذه در کاروانسرایی واقع بود.

در قرن چهارم هم ابن حوقل و هم مقدسی گفته اند که اکثر نقاط شهر ویران است و تجارت آن به حومه های شهر قدیم انتقال یافت است.

در زمان قدیم مهم ترین نواحی ری از حیث حاصلخیزی عبارت بوده است از : روستاز روذه یا الرئذه با دهکده بزرگی به همین نام. آن طرف ربض شهر و ورامین که بعد ها جای ری را گرفت و کرسی ایالت جبال شد و بشاویه که هنوز هم باقی است و به نام فشاویه معروف است و بالاخره قوسین و دیزه با دو ناحیه قصران.

دیزه نام دو دهکده بزرگ بوده که به مسافت یک روز راه تا ری قرار داشتند و آنها را دیزهٔ ورامین می گفتند همه این قریه ها به گفته ابن حوقل و همچنین قریه های دیگری که او نام می برد هر کدام شهرچه ای با جمعیتی بیش از ده هزار نفر بوده اند.

ری در اثر حمله مغول ها ویران شد و پس از آن تا مدت ها نتوانست شکوه و رونق سابق خود را باز یابد هر چند غازان خان برای اینکه ری بیش از پیش رو به خرابی نرود اندک تلاشی برای آبادانی آن انجام داد و جمعی را در آنجا ساکن گردانید. اما باز هم ری آباد نشد زیرا اهالی آن به دو شهر ورامین و تهران که در نزدیکی ری قرار داشتند مهاجرت کردند.

سمیرا افراسیابی