پاكدامنی پیامبر اعظم ص

یكی از مقوله های اخلاق فردی پیامبر اعظم ص كه به نوبه خود بسیار با اهمیت است, اخلاق جنسی آن حضرت است توجه به اخلاق جنسی پیامبر اعظم ص از این جهت دارای اهمیت است كه می توان جایگاه اموری همچون ازدواج و نوع نگاه حضرت به زنان و چگونگی برخورد آن حضرت با مفاسد اخلاقی و زمینه های انحراف جنسی را در سیره نبوی بازشناخت امری كه امروزه بشر به شدت به آن نیازمند است

● لطایف و معارف

یكی از مقوله‌های اخلاق فردی پیامبر اعظم(ص) كه به نوبه خود بسیار با اهمیت است، اخلاق جنسی آن حضرت است. توجه به اخلاق جنسی پیامبر اعظم(ص) از این جهت دارای اهمیت است كه می‌توان جایگاه اموری همچون ازدواج و نوع نگاه حضرت به زنان و چگونگی برخورد آن حضرت با مفاسد اخلاقی و زمینه‌های انحراف جنسی را در سیره نبوی بازشناخت؛ امری كه امروزه بشر به شدت به آن نیازمند است. امروزه شاید بتوان انحراف جنسی در بشریت را بارزترین نمونه‌های انحراف در جاهلیت نوین تلقی كرد كه به اشكال و جلوه‌های گوناگون، سلامت روحی و جسمی بشریت را به خطر افكنده است. این همه ناشی از دور ماندن بشریت از اخلاق صحیح جنسی است.

● كنترل جنسی

در اخلاق جنسی از دو اصل مهم نباید غافل ماند: اصل ارتباط جنسی و اصل كنترل جنسی. در صورت عدم توجه به اصل دوم به لحاظ بعد زیادت‌خواه نفس انسانی، ممكن است انسان به افراط و زیاده‌روی در شهوت‌طلبی، روی آورد، از این رو در قوانین دینی برای حفظ و كنترل خواسته‌های جنسی راهكارهایی پیش‌بینی شده است. طبیعی است كه پیامبر اعظم(ص) به لحاظ جایگاه رفیع اخلاقی‌اش، ضمن دارا بودن ارتباط جنسی مشروع، از ابزارهای كنترل جنسی نیز بهره‌مند بوده است. در ادامه نمودهایی از كنترل جنسی در اخلاق نبوی(ص) را بر می‌شماریم.

● عفت نفس

عفت، یكی از صفات حمیده و نیكو است كه نقش بازدارنده خوبی نسبت به روی آوری بر گناهان دارد. عالمان علم اخلاق نیز آن را چنین تعریف كرده‌اند: "عفت عبارت است از مطیع و منقاد شدن قوه شهویه از برای قوه عاقله تا آنچه امر می‌فرماید در خصوص اكل و شرب و نكاح و جماع، متابعت كند و از آنچه نهی فرماید اجتناب نماید ... ." (۱. معراج‌السعاده، ص ۲۴۳.)

دارا بودن ملكه عفت از نگاه معصومین(ع) به منزله برترین عبادات معرفی شده است؛ (۲. الكافی، ج ۲، باب العفه.) و پیامبر اعظم(ص) نیز شهوت شكم و دامان(یعنی فقدان صفت عفت) را در كنار گمراهی پس از معرفت و فتنه‌های گمراه‌كننده، سه امری معرفی كرده كه به خاطر آنها بر امت خود هراسان است؛ (۳. همان، ح ۶.) و خود آن حضرت بهترین درجات ملكه عفاف را دارا بود به گونه‌ای كه درباره ایشان گفته شده كه: پیامبر اكرم(ص) عفیف‌ترین مردم بود. (۴. الشفاء (بتعریف حقوق المصطفی(ص))، ج ۱، ص ۱۳۳.)

● چشم‌پوشی از نامحرم

معمولاً انحرافات جنسی از نگاه‌های آلوده نسبت به جنس مخالف آغاز و تا مراحل بالاتر پیش می‌رود. بدین لحاظ، در متون قرآنی و روایی از آلودگی و عادت به این گونه نگاه‌ها شدیداً نهی شده است. قرآن كریم هم زنان و هم مردان را از آلودگی نگاه بر حذر داشته و آن را زمینه‌ای برای پاكی دل و جان معرفی كرده است. (۵. نور/ ۳۰ و ۳۱.) و پیامبر اعظم(ص) نیز ضمن امر به غض بصر، (۶. مكارم الاخلاق، ابن‌ابی‌الدنیا، ص ۴۵، ح ۱۱۶.) نگاه شهوانی را تیری مسموم از تیرهای شیطان معرفی فرمود و برای كسی كه این گونه نگاه را از ترس الهی ترك كند وعده ایمانی را داد كه طعم و لذت آن را در قلبش احساس كند. (۷. مسند الشهاب، محمدبن‌سلامه القضاعی(م ۴۵۴ق)، ج ۱، ص۱۹۶، ح ۲۹۳، و نك. المبسوط، سرخسی، ج ۱۰، ص۱۴۸.) و ازدواج را راهكار عملی پرهیز از نگاه آلوده و نیز آلودگی دامان معرفی فرمود. (۸. الشفاء بتعریف حقوق المصطفی(ص)، ج ۱، ص ۸۷.)

در رفتار اخلاقی پیامبر اعظم(ص) نیز عمل به دستور یاد شده گزارش شده است. بنا به نقل یكی از همسران آن حضرت، روزی اسماء دختر ابوبكر در حالی كه لباسی نازك و بدن‌نما بر تن داشت وارد خانه پیامبر(ص) شد. پیامبر(ص) با دیدن وی در حالی كه روی از وی برمی‌گرداند فرمود: "زنی كه به سن بلوغ می‌رسد سزاوار نیست كه جز چهره و دو دست او مشاهده شود." (۹. سنن ابی داود، ج ۲، ص ۲۷۰؛ تفسیر ابن‌كثیر، ج ۳، ص ۲۹۴؛ الدرر المنثور، ج ۵، ص ۴۲؛ المغنی، ابن‌قدامه، ج ۷، ص ۴۶۰.)

این مشی اخلاقی پیامبر اعظم(ص)، در حقیقت، استمرار سیره دیگر پیامبران الهی در بعد اخلاق جنسی بود. به عنوان مثال، بنا به نقل امام صادق(ع)، هنگامی كه بنا شد دختر شعیب(ع)، حضرت موسی(ع) را به سوی خانه شعیب(ع) راهنمایی كند، موسی(ع) به او فرمود: "پشت سر من بیا و راه را به من نشان ده، زیرا ما پیامبران پشت سر زنان نگاه نمی‌كنیم" بدین جهت، دختر شعیب او را با وصف امین به پدرش معرفی كرد. (۱۰. دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۲۰۱-۲۰۲، ح ۷۳۸؛ قصص/۲۶.)

● پرهیز از تماس و اختلاط با نامحرم

پرهیز از اختلاط و تماس جسمی با زنان نامحرم جلوه‌ای دیگر از اخلاق جنسی نبوی(ص) بود. بنا به نقل امیرالمؤمنین علی(ع) "هیچ‌گاه دست پیامبر(ص) دست زن دیگر(غیرمحرم) را لمس نكرد." (۱۱. الجعفریات، ص ۸۰؛‌مستدرك الوسائل، ج ۱۴، ص۲۷۷؛ تاریخ الطبری، ج ۲، ص ۳۳۸.) برخی این امر را اجماعی و مورد اتفاق دانسته‌اند. (۱۲. تفسیر الثعالبی، ج ۵، ص ۴۲۲.) از جمله گزارش‌های تاریخی كه بر این مدعا دلالت دارد، جریان بیعت زنان با آن حضرت پس از فتح مكه است. هنگامی كه نوبت به بیعت زنان مكی با آن جناب رسید، برخی از آنان-براساس رسوم جاهلی- قصد مصافحه با حضرت را داشتند (۱۳. المعجم الكبیر، ج ۲۴، ص ۱۸۲؛ فتح الباری، ج ۸، ص۴۸۸.) اما پیامبر اعظم(ص) دست خود را جمع كرد و فرمود "من با زنان مصافحه نمی‌كنم." (۱۴. الطبقات الكبری، ج ۵، ص ۸؛ الجعفریات، ص ۸۰؛ المعجم الكبیر، ج ۲۴، ص ۱۸۲؛ مستدرك الوسایل، ج۱۴، ص ۲۷۷.)

چگونگی انجام بیعت به سه گونه نقل شده است. ۱. آن حضرت در بیعت با زنان، به بیعت كلامی اكتفا می‌كرد. (۱۵. الطبقات الكبری، ج ۸، ص ۶۰۵؛ تفسیر الثعالبی، ج۵، ص ۴۲۲؛ فتح‌الباری، ج ۸، ص ۴۸۸.) ۲. در حالی كه دست خویش را در آستین كرده بود زنان از روی لباس با دست حضرت بیعت كردند. (۱۶. الطبقات الكبری، ج ۸، ص ۶۰۵؛ تفسیر صنعانی، ج۳، ص ۲۸۸؛ مجمع البیان، ج ۹، ص ۴۵۷؛ فتح الباری، ج ۸، ص ۴۸۸؛ نورالثقلین، ج ۵، ص ۳۰۹.) ۳. در نقل معروف چنین آمده كه حضرت دست خویش را در ظرف آبی فرو برد و پس از بیرون آوردن به زنان فرمود برای بیعت، دستان خود را در آن ظرف آب فرو برند. (۱۷. تحف‌العقول، ص ۴۵۷؛ مشكاهالانوار، ص ۳۵۶؛ تاریخ الطبری، ج ۲، ص ۳۳۸؛ مجمع‌البیان، ج ۹، ص ۴۵۷؛ انوارالثقلین، ج ۵، ص ۳۰۹؛‌الدر المنثور، ج ۶، ص ۲۱۱.) البته این سه گونه نقل در تنافی با هم نیستند چرا كه ممكن است پیامبر اعظم(ص) در چند نوبت و با چند گروه از زنان، به چند شیوه، مراسم بیعت را انجام داده باشد.

جریان دیگری كه مؤید رفتار اخلاقی یاد شده در پیامبر اعظم(ص) است مربوط به نوع رفتار آن حضرت با خواهر همسرش، اسماء بنت ابی‌بكر است. هنگامی كه در سر و صورت اسماء ورمی پدید آمد پیامبر(ص) نزدش آمد و از روی لباس، دست مبارك بر سر و صورت وی نهاد و دعا فرمود و به بركت دعای حضرت، ورم بر طرف شد. (۱۸. بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۶۲، ح ۳۷.)

تلاش پیامبر اعظم(ص) برای تثبیت مرزبندی و حریم میان زنان و مردان نامحرم، علاوه بر رفتارهای فردی آن حضرت، در محتوای پیمان‌ها و مفاد بیعت‌های آن حضرت نیز نمود داشته است. پس از فتح مكه و هنگام بیعت زنان با پیامبر(ص)، یكی از بندهای بیعت زنان با حضرت این بود كه در جامعه با خودنمایی و خودآرایی ظاهر نشوند، (۱۹. المعجم الكبیر، ج ۱۱، ص ۲۱۱؛ مجمع الزوائد، ج ۶، ص ۳۹.) و نیز جز با مرد محرم در خلوت نباشند (۲۰. الدر المنثور، ج ۶، ص ۲۱۱.) و جز با مرد محرم سخن نگویند. (۲۱. الطبقات الكبری، ج ۸، ص ۱۰؛ المعجم الكبیر، ج ۲۵، ص ۱۶۹؛ الاصابه، ج ۸، ص ۴۳۸؛ الدر المنثور، ج ۶، ص۲۱۱.) روشن است كه مراد پیامبر(ص)، آن گونه از سخن گفتن است كه موجب تهییج شهوت شود.

● پاكدامنی و قناعت بر حلال

آن گونه كه در مسیر ترسیم شده مربوط به رفتار مشروع و صحیح جنسی در قرآن و سنت برنامه‌ریزی شده است، هنگامی كه منشأ و سرچشمه در غلتیدن در مفاسد جنسی-یعنی نگاه‌های آلوده و اختلاط‌ها و تماس‌های حرام -مورد ممانعت و نهی قرار گرفت نوبت به مراحل بالاتر نمی‌رسد و جامعه از نوعی ایمنی طبیعی نسبت به آسیب‌های اخلاقی و جنسی برخوردار می‌شود. چنانكه پیش از این اشاره شد، پیامبر اعظم(ص) برای مصون ماندن از آسیب‌های جنسی، به طور جدی توصیه به ازدواج می‌فرمود و آن را زمینه پاكدامنی معرفی می‌فرمود. (۲۲. الشفاء، ج ۱، ص ۸۷.) و پاكدامنی و حفظ دامان را در كنار صدق حدیث و وفای به وعده و ادای امانت و چشم‌پوشی از حرام و قناعت بر حلال زمینه نیل به بهشت برشمرد. (۲۳. مكارم الاخلاق، ابن‌ابی‌الدنیا، ص ۴۵، ح ۱۱۶.)

پیامبر اعظم(ص) به صورت عملی و گفتاری راه دور ماندن از گناهان جنسی و آلوده دامانی را آموزش داده است. بنا به نقل امام صادق(ع) از پیامبر اعظم(ص) آن حضرت طی دستورالعملی فرمود:

"هرگاه یكی از شما نگاهتان بر زنی زیبا افتاد به نزد همسر خودش مراجعه كند، چرا كه همسرش نیز دارای همان چیزی است كه آن زن داراست." در این هنگام مردی برخاست و عرض كرد: ای رسول خدا، اگر همسر نداشته باشد چه كند؟! فرمود: "نگاهش را سوی آسمان كند و خدا را در نظر گیرد و از فضل او جویا شود." (۲۴. الكافی، ج ۵، ص ۴۹۴، ح ۲.) این دستورالعمل را پیامبر اعظم(ص) خود، هنگامی كه نگاهش بر زنی خوبرو افتاد اجرا كرد، به این ترتیب كه به نزد همسرش-ام‌سلمه- رفت و پس از بیرون آمدن از حجره وی فرمود: "ای مردم، همانا نگاه از [ابزارهای] شیطان است پس هر كس بدان مبتلا شد نزد همسرش مراجعه كند." (۲۵. همان، ح ۱.) و روشن است نگاهی كه مقصود پیامبر اعظم(ص) در این روایت است، اعم از نگاه اول (غیر اختیاری) و نگاه دوم (اختیاری) است و آنچه حرام است نگاه دوم است، چنانكه پیامبر اكرم(ص) در سفارشاتش به امیرالمؤمنین(ع) فرمود. (۲۶. مناقب امیرالمؤمنین(ع)، محمدبن‌سلیمان الكوفی، ج۱، ص ۳۵۱، ح ۲۷۸.) ولی به هر حال، نگاه اول نیز می‌تواند ذهن و قلب فرد را مشغول ساخته و چه بسا زمینه گناه را فراهم كند و بهره‌مندی و قناعت بر حلال راهگشا و چاره دوری از گناهان است.

منبع:ماهنامه معارف، شماره ۳۶