داستان مظلومیت سیاره زمین

نگاهی به نتایج اجلاس کپنهاگ درباره حل بحران زیست محیطی جهان

استقبال نمایندگان ۱۹۰ کشور جهان که به مدت دو هفته کپنهاگ را به کانون بحث درباره شرایط زیست محیطی جهان تبدیل کردند نشان از وخامت وضع سیاره ما دارد. اولین اجلاس بزرگ هزاره سوم برای مقابله با پدیده گرمایش در سردسیرترین نقطه شمال اروپا برگزار شد، در دو هفته ایام اجلاس کپنهاگ، کشور میزبان سفیدپوش بود حتی برف و یخبندان راه رفتن در پیاده روها را دشوار کرد. در پایان این گردهمایی بی‌سابقه شاید بسیاری از آنچه در شب آخر اجلاس گذشت اندوهگین باشند اما باید سخن آن اندیشمند آلمانی را که گفت کپنهاگ وجدان خفته ما را نسبت به نابودی زیستگاه بشر بیدار کرد باور نمود.

با این نگاه، اساساً مهم نبود که دهها رئیس جمهور، ‌پادشاه و نخست‌وزیر و وزیر از سه بلوک جهان (کشورهای توسعه یافته، در حال توسعه و عقب مانده) با چه نیت و اهدافی به «ضیافت نجات زمین» آمدند، مهم این بود که به مدت ۲ هفته همه برنامه‌ها و دستور کار دولت‌ها تعطیل شد تا موضوعی به نام فاجعه اقلیمی زمین به بحث گذاشته شود. از نگاه ناظران کپنهاگ دور نبود که بحث فاجعه زیست محیطی از اوایل قرن بیستم تاکنون سرگردان بوده‌است و این اجلاس بار وظیفه‌ای را بر دوش کشید که ۱۰ سال قبل مهمترین گردهمایی ملت‌ها در توکیو را به ناکامی کشاند. در اجلاس کپنهاگ که رئیس جمهوری کشورمان نیز حضور داشت، رهبران حدود ۱۰۰ کشور جهان مشارکت داشتند.از میان قریب ۲۰۰ عضو سازمان ملل، کسی نبود که از قافله کپنهاگ جا بماند.

روزهای اول اجلاس کپنهاگ با شوق و شور گذشت. به این سبب که همه قدرت‌هایی که در مظان اتهام آسیب زدن به اقلیم جهانی بودند وعده کاهش آلاینده‌ها را دادند. رسانه‌ها با هیجان این خبر را در صدر گزارش خویش نشاندند که امریکا، هند، چین و کشورهای اروپایی شرکت کننده در کپنهاگ به کاهش گازهای گلخانه‌ای مصمم هستند. در فاصله برگزاری اجلاس کسی نبود که از این واقعیت باخبر نشود که همه راه‌ها در جاده مبارزه با آلودگی و تخریب زمین به باشگاه قدرت‌های بزرگ ختم می‌شود، کشورهایی که برنامه رشد صنعتی و اقتصادی آنها به بهای کاهش امنیت زمین تمام شده است. نظرسنجی‌هایی که در طول اجلاس صورت گرفت بر این واقعیت مهر تأیید نهاد. قریب به اتفاق افراد در پاسخ این سؤال که مسببان اصلی این وضع فاجعه بار کیست انگشت اتهام به سمت امریکا،‌ اروپا و چین دراز می‌کردند.

● وعده‌های بزرگ، تعهدات اندک

اجلاس کپنهاگ از ابتدا یک پیشنهاد مهم را دنبال کرد و آن این که بلوک قدرت‌های صنعتی را برای کاهش دمای زمین تا ۲ درجه متعهد سازد اما این چشم‌انداز محقق نشد به این دلیل روشن که آنها پای پیشنهادی مهم را امضا نکردند؛ پیشنهادی که می‌گفت می‌بایست در فرایند زمانی ۱۰ ساله یعنی تا سال ۲۰۲۰ قدرت‌های بزرگ به کاهش گازهای گلخانه‌ای مجاب شوند.

اما واقعیت این است که کپنهاگ همانند اجلاس ۱۹۹۷ توکیو با رؤیاها و وعده‌های بزرگ برپا شد اما با عهدشکنی قدرت‌های میهمان به پایان رسید. در این باره کافی است به فهرست قول‌هایی که قبل از اجلاس نمایندگان دولت‌ها داده بودند تأمل شود. در رأس کشورهای آلاینده محیط زیست، ایالات متحده امریکا پذیرفته بود تا سال ۲۰۲۰ تولید گازکربنیک خود را به شرط تصویب کنگره به میزان ۱۷ درصد کمتر از سال ۲۰۰۵ کاهش خواهد داد.

اما مشکل اصلی در نگاه امریکایی‌ها این بود که آنها با اعمال اجبارهای قانونی بین‌المللی شبیه پیمان کیوتو مخالفت ورزیدند و در یک شگرد سیاسی تعهد خویش را به اقدام قدرت‌های دیگر مشروط کردند. نماینده امریکا به صراحت اعلام کرد که ابتدا باید چین، هند، آفریقای جنوبی و برزیل متعهد شوند که از رشد تولید گازکربنیک در کشورشان بکاهند. به همین سبب لایحه مربوط به شرایط اقلیمی فعلاً در سنای امریکا معوق ماند.

این رفتار دوگانه از قدرت همسایه امریکا نیز بروز کرد. کانادا پس از ۱۰ سال خودداری از کاهش گازهای گلخانه ای، مدعی شد که طرحی را در دست اجرا دارد که این گاز‌ها را تا ۲۰ درصد سطح سال ۲۰۰۶ کاهش می‌دهد.

در صف قدرت‌هایی که رشد صنعتی‌شان، زیست بوم جهان را تهدید کرده، چین قرار دارد. این قدرت آسیایی وعده داده بود که تا سال ۲۰۲۰ میزان گازکربنیک تولیدی برای هر واحد تولید ناخالص ملی را ۴۰ تا ۴۵ درصد نسبت به سال ۲۰۰۵ کاهش دهد. پس از چین، بلوک اتحادیه اروپا با اختلاف نظری عمیق ظاهر شد. اروپایی‌ها که خواهان آن بودند کپنهاگ نقش رهبری در این پروژه نجات زمین را ایفا کند بابت تعهداتشان زیر سؤال قرار گرفتند. اتحادیه اروپا وعده داده بود تا سال ۲۰۲۰ یا به میزان ۲۰ درصد و یا ۳۰ درصد از میزان تولید گازهای گلخانه‌ای خود خواهد کاست. علاوه بر این وعده‌ها این اتحادیه از کشورهای ثروتمند خواسته بود که تا سال ۲۰۵۰ به میزان ۸۰ تا ۹۵درصد از تولید گازهای گلخانه‌ای خود بکاهند. رسانه‌های اروپا نیز دائم این این موضوع را تبلیغ کردند که اتحادیه اروپا بین ۷ تا ۲۲ میلیارد دلار برای کمک به کشورهای در حال توسعه می‌پردازد تا هزینه‌های سازگاری با کاهش گازهای گلخانه‌ای را تأمین کنند. حتی آنها تخمین زده بودند که این مبلغ تا سال ۲۰۲۰ به ۱۵۰میلیارد دلار برسد.از میان اروپایی‌ها، آلمان به عنوان دارنده بزرگترین اقتصاد اروپا قول داد که تولید گازهای گلخانه‌ای را تا سال ۲۰۲۰ به میزان ۴۰ درصد کاهش دهد.

انگلیسی‌ها با آنکه در سال ۲۰۰۸ مقررات تغییرات اقلیمی را به قانون تبدیل کردند و دولت موظف گردید تا میزان گازهای گلخانه‌ای را تا سال ۲۰۵۰ به ۸۰ درصد سطح سال ۱۹۹۰ تقلیل دهد، اما به گفته انستیتوی مهندسان مکانیک حتی اگر بریتانیا بتواند تولید گازها را به ۵۰ درصد کاهش دهد، هنوز در سال ۲۰۳۰ به ۱۶ نیروگاه هسته‌ای و ۲۷۰۰۰ توربین بادی برای تحقق این هدف نیاز خواهد داشت. روس‌ها به طور غیررسمی گفتند که تا سال ۲۰۲۰ تولید گازکربنیک خود را ۲۰ تا ۲۵ درصد کمتر از سطح سال ۱۹۹۰ خواهند کرد.

در میان قدرت‌هایی که بی اعتنایی آن به اوضاع زمین، انتقاد جهانی را برانگیخت، هند بود. قدرتی که بعد از امریکا و چین در مظان آلوده ساختن زمین است وعده کرده بود تولید گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهد اما خود را به هدف خاصی متعهد نمی‌کند. دهلی با اشاره به شکاف عظیم درآمد سرانه میان کشورهای دارا و ندار، می‌گوید که کشورهای ثروتمند مسئول تغییرات اقلیمی هستند. لذا این کشور نیز همان تاکتیک امریکایی‌ها را به کار بست و خواهان کاهش اساسی در تولید گاز‌ها در کشورهای ثروتمند شد. همچنین خواهان سرمایه گذاری آنها و انتقال فناوری است.

● علائم یأس در آخرین روز

روزهای واپسین اجلاس به کانون تقابل قدرت‌های سیاسی تبدیل شد. جلسات طولانی و رفتن به اتاق‌های بسته، لابی‌های گسترده رهبران کشورها همگی نشان از گره خوردن اجلاس داشت، عاقبت روشن شد که اغلب قدرت‌های مهم از پذیرش تعهدات جدی شانه خالی کرده‌اند. روز آخر میلیون‌ها هوادار زمین نگاهشان پر از خشم نسبت به قدرت‌های صنعتی شد. وقتی که یکی از نمایندگان بلند‌پایه کشور دانمارک، میزبان اجلاس،به میان خبرنگاران آمد و گفت اروپایی‌ها به عنوان میزبان مذاکرات از رسیدن به توافق اولیه بر سر متن پیش نویس تفاهمنامه قطع امید کرده است. مذاکرات اجلاس دانمارک در همان نقطه‌ای گره خورد که قبل از نشست کارشناسان زیست محیط جهان پیش‌بینی کرده بودند. دعوای اصلی در آخرین روز اجلاس میان امریکا و چین درگرفت.

به باور خیلی‌ها اگر امریکایی‌ها قدم اول را بر می‌داشتند و هدف‌های بهتری را برای کاهش آلاینده‌های جوی اعلام می‌کردند شاید چین، هند و دیگر تولید کننده‌های عمده گازهای گلخانه‌ای هم تحت فشارهای بین‌المللی دیگر بهانه‌ای برای عدم مسئولیت پذیری نداشتند.

دموکرات‌های امریکا با آنکه در سایه حضور مرد نوبل ساخته یعنی ال گور کپنهاگ را به انتظار نقشی بنیادین نشانده بودند و اوباما نیز در آخرین روز اجلاس با تبلیغات بسیار به دانمارک آمد اما در نهایت آنها منافع اقتصادی را بر خواست جهانی ترجیح دادند.حتی سران به اصطلاح میانه رو امریکا نیز درگیر این بازی شدند. جان کری، سناتور امریکایی با وجود وعده و وعیدهایی که برای قانع کردن مجلس سنای کشورش برای تصویب قوانینی که در نهایت به کاهش بیشتر گازهای گلخانه‌ای می‌انجامد، اما پیش شرطی که برای چینی‌ها تعیین کرد، چندان امیدی برای پیشرفت مذاکرات باقی نگذاشت.

این نگاه امریکایی‌ها حتی صدای اعتراض دوستان اروپایی شان را برانگیخت چنان که تحلیلگر انگلیسی در این باره گفته است: در این دوران سخت اقتصادی مردم امریکا و نمایندگانشان بیش از آنکه نگران خطراتی باشند که شاید آنها را در چند سال آینده تهدید می‌کند، می‌خواهند مطمئن باشند که در رقابت با چینی‌ها خانه نشین و بیکار نشوند.

به ظاهر تنها دستاورد نشست این بود که، توافق بر سر کمک سی میلیارد دلاری به کشورهای در حال توسعه در طول سه سال و کمک سالانه یکصد میلیارد دلار به کشورهای فقیر تا سال ۲۰۲۰ برای مقابله با اثرات منفی گرمایش زمین است. برای این که توافق کپنهاگ به عنوان یک موافقتنامه رسمی سازمان ملل متحد پذیرفته شود، باید به تأیید تمام ۱۹۳ کشور شرکت کننده در اجلاس کپنهاگ برسد. از طرفی مقام‌های دانمارکی برای کم کردن توقعات از این اجلاس، گفته‌اند که برای رسیدن به توافق احتمالاً باید تا اجلاس مکزیک که در سال آینده برگزار می‌شود، صبر کرد.

کپنهاگ از رسیدن به یک توافق بازماند اما چنان که یک مقام سازمان ملل متحد می‌گوید توافق به دست آمده در اجلاس کپنهاگ با آنکه انتظارات همه را برآورده نمی‌کند ولی یک سرآغاز اساسی برای نجات زمین محسوب می‌شود.