آثار اپیكور - قطعات

«سخن آن فیلسوف كه رنجی از انسان نكاهد پوچ و تهی است و همانند دارویی است كه بیماری را از بدن نراند. در چنین دارویی سود نیست و بدین قیاس فلسفه ای هم كه رنج های روح را نكاهد سودی ندارد.» …

«سخن آن فیلسوف كه رنجی از انسان نكاهد پوچ و تهی است و همانند دارویی است كه بیماری را از بدن نراند. در چنین دارویی سود نیست و بدین قیاس فلسفه ای هم كه رنج های روح را نكاهد سودی ندارد.»

(از قطعات اپیكور)

در یادداشت پیشین به «مجموعه واتیكان» به عنوان مهمترین بخش از «قطعات اپیكور» اشاره كردیم. گروه دیگری از «قطعات» ناشی از بعضی آثار مفقود او است كه نویسندگان مختلف روزگار قدیم از آنها نام برده اند. البته برخی از این قطعات تصویر درستی از تعالیم این فیلسوف ارائه نمی كنند، زیرا یا به دست شاگردانی انتخاب شده اند كه شیفتگی آنها به استاد چشم بصیرتشان را بسته است، یا به دست مخالفان اپیكور كه در میان جملات او آنهایی را برگزیده اند كه كمتر ایجاد همدلی می كند. برخی از این قطعات چنین اند: «اگر خدا می خواست به دعاهای مردمان گوش كند، از مدت ها پیش همه چیز نابود شده بود، زیرا مردم پیوسته چیزهای بسیاری می خواهند كه به حال همنوعانشان مضر است»؛ «اصل و ریشه تمام خوبی ها لذت شكم است. حتی خِرد و فرهنگ را هم باید به همین اصل معطوف كرد»؛ «از طریق عشق به فلسفه واقعی، هر احساس تشویش برانگیز و رنجباری به پایان می رسد»،«آن كس كه از چیز كم خرسند نمی شود، هیچ چیز نمی تواند خرسندش بدارد»؛ «مرگ را هراسی نیست؛ زیرا تا آن زمان كه ما هستیم مرگ نیست، و آن زمان كه مرگ باشد ما نیستیم»؛«هیچ یك از نبودن خویش پیش از تولد نمی ترسید. پس چرا از نبودن خویش پس از مرگ می هراسید؟»؛ «اشتیاق به سوی مرگ حماقت است؛ زیرا مرگ ضرورتاً هر نوع زندگانی كه داشته باشیم را دربر خواهد گرفت»؛ «كافر و بی دین كسی نیست كه خدایان عوام را طرد می كند، بلكه كسی است كه معتقدات عامه را درباره خدایان قبول داشته باشد»؛ «همان افكاری كه مرا علیه عقاید خرافاتی برانگیختند، برای من روشن ساختند كه در این دوران كوتاه زندگانی، تنها وسیله تسلّی خاطر و تنها نقطه اتكا، انسان دوستی است»؛ «گمنام بزی».

به نظر می رسد تنظیم احكام جازم و گردآوری آنها در جملات كوتاه برای آن است كه قانع كننده تر، مؤثرتر و برای از بَركردن آسان تر باشند؛ مانند «درمان های چهارگانه» تأمین سلامتِ روان كه تمام گفتار فلسفی اپیكور در آنها خلاصه شده است: «از خدایان نباید ترسید»؛ «دلواپس مرگ نباید بود»؛ «نیكی آسان به دست می آید»؛ «تحمل بدی دشوار نیست». در انتها باید گفت اگرچه آثار به جای مانده از اپیكور به طور كامل و مستقل به فارسی ترجمه نشده اند، اما دو بخش از كتاب «فلسفه اجتماعی» (چاپ آخر: علمی و فرهنگی ـ ۱۳۶۲) به ترجمه این آثار اختصاص دارند. بخش نخست «اصول نظریات» نام دارد كه همان مجموعه ای است شامل ۴۰ رأی اصلی او كه پیشتر از آن با عنوان «آموزه ها و تعالیم اصلی» (اندرزهای اساسی) یاد كردیم. بخش دوم نیز شامل «قطعات اپیكور» است كه هم «مجموعه واتیكان» و هم دیگر قطعات و بخش هایی از نامه ها و وصیتنامه او را دربر می گیرد. ترجمه هر دو بخش به خامه رضا صدوقی بوده است.

مسعود زنجانی