معرفت جاودان

سیدحسین نصر را اکثر علا قه مندان حوزه فرهنگ به ویژه دوستداران عرفان, فلسفه و دین شناسی می شناسند اما شناختن دکتر نصر از زبان خودش شنیدنی تر است و برای همگان تازگی دارد

سیدحسین نصر را اکثر علا‌قه‌مندان حوزه فرهنگ به‌ویژه دوستداران عرفان، فلسفه و دین‌شناسی می‌شناسند. اما شناختن دکتر نصر از زبان خودش شنیدنی‌تر است و برای همگان تازگی دارد. البته پیشتر دکتر رامین جهانبگلو در اثری تحت عنوان <در جست‌وجوی امر قدسی> مصاحبه‌ای با وی در باب آثار، اندیشه‌ها و زندگی‌ایشان انجام داده بود. (نشر نی، ۱۳۸۵، ترجمه مصطفی شهر آیینی)

اما خوانش زندگینامه خود نوشت (اتوبیوگرافی) وی در قالب مجموعه <کتابخانه فیلسوفان زنده> ‌)the library of living philosophers( بسی جالب‌تر است. این زندگینامه در مجموعه‌ای سه جلدی تحت عنوان <معرفت جاودان> که یکی از مباحث جدی دکتر نصر و سایر سنت گرایان است توسط نشر مهر نیوشا به‌صورت یک بسته ‌)package( به اهتمام دکتر سیدحسن حسینی به طبع رسیده است.

<معرفت جاودان> در سه مجلد و شامل مجموعه مقالا‌ت فارسی دکتر نصر از سال ۱۳۳۲ به بعد در ایران و خارج از کشور است که توسط دکتر حسینی عضو گروه فلسفه علم دانشگاه صنعتی شریف و با راهنمایی و زیر نظر خود دکتر نصر تدوین شده است. مجلد اول این مجموعه شامل مقالا‌تی در شش حوزه و عنوان کلی‌تر است:

۱) مطالعات و ادیان تطبیقی

۲) تصوف، عرفان و هنر سنتی

۳) فلسفه اسلا‌می و مباحث فلسفی

۴) مباحث علمی و تاریخ علوم

۵) بزرگان تفکر اسلا‌می

۶) ایران و فرهنگ آن. مقالا‌ت این مجلد گویای گستره حوزه کاری دکتر نصر است که در عین تنوع، در یک سمت و سو و در یک منظومه فکری ـ که همان سنت معرفت جاودان است قابل جمع است. مجلد دوم نیز شامل مقالا‌ت متعددی در زمینه:

۱) دانشمندان معاصر

۲) سنت و تجدد و بحران دنیای معاصر

۳) فلسفه، تصوف و هنر و...می‌باشد. این بسته علمی- پژوهشی برگزیده خوبی از آثار و مقالا‌ت دکتر نصر است که می‌تواند ما را در <نصرشناسی> یاری کند. <معرفت جاودان> در بدو نظر مجموعه‌ای پراکنده و بی ارتباط جلوه می‌کند مجموعه‌ای که اگر با تیغ تیز و برنده عقلا‌نیت انتقادی مدرن به سراغ آن رویم از هم گسیخته و آشفته به نظر می‌آید، اما تامل در آثار سنت‌گرایانی چون دکتر نصر و بیشتر از همه دکتر نصر نشان از یک هسته و بن مایه واحد و سمت و سوی مشترک در آثار وی است.

نصر منبع خوبی برای شناخت تمدن اسلا‌می به ویژه در رویکرد سنت‌گرایانه ‌)traditionalist( آن است. او به‌ویژه توانسته است این چهره از اسلا‌م را در کنار دیگر ادیان سنتی به غربی‌ها عرضه کند و آن حقیقت نهفته و هماهنگ در دل همه آنها را به نمایش بگذارد.

به هر حال اکنون بیش از هر زمان دیگری ایجاد یک فضای خوب گفت‌وگو میان گفتمان‌های اندیشمندان ایرانی ضروری به نظر می‌رسد. نگرش او آلترناتیو جریانی در روشنفکری ایرانی است که برون شد توسعه و آینده ایران را غرب‌گرایی مطلق می‌دانست. دکتر نصر در عین حال با منتقدان پست مدرنیست غرب دارای مرزبندی مشخصی است چرا که از مدل سنت‌گرایی به‌عنوان مدل جانشین سخن می‌گوید. در حالی که پست‌مدرنیست‌ها از <علم پسامدرن> سخن می‌گویند.

از طرف دیگرسنت گرایی با روشنفکری دینی هم که در پی همراهی و همنوایی سنت و تجدد است دارای اشتراکات و تفاوت‌های فراوانی است. در کنار همه اینها، سنت‌گرایی به‌شدت منتقد بنیادگرایی ‌) fundamentalism( است و آن را محصول مدرنیته می‌داند. به گمانم گاه آن آمده است که جریان‌های فکری ایران معاصر ضمن پذیرش تنوع و تکثر موجود، در پی ایجاد فضایی مملو از نقد منصفانه و گفت‌وگو باشند. بدون شک برای احیای جایگاه تمدنی ایران راهی جز این وجود ندارد.

جالب‌ترین بخش این بسته در مجلد سوم آمده که شامل زندگینامه خودنوشت و فهرست آثار و مقالا‌ت دکتر نصر به زبان‌های متفاوت دنیاست که به گفته خود دکتر نصر اگرچه کامل نیست اما کامل‌ترین است. در باب مجموعه فیلسوفان زنده باید بگویم که این مجموعه شامل فیلسوفان بزرگ معاصر در پنجاه سال اخیر است.

افرادی مثل جان دیوئی، اینشتن، راسل، سارتر و ایتهد و ‌... که آثار برگزیده فهرست آثار و نیز زندگینامه آنها در آن تدوین و چاپ شده است. جالب است که نام هایدگر که بزرگترین فیلسوف اگزیستانسیالیست قرن بیستم است به دلا‌یل سیاسی از این مجموعه حذف شده است. زندگینامه شامل ۳ دوره:

۱) تحصیل در غرب

۲) بازگشت به وطن

۳) غربت غربیه است که نشان از عشق جاودانه دکتر نصر برای فراگیری و گسترش معرفت دارد. این بخش از مجموعه توسط آقای سیدرضا ملیح به فارسی ترجمه شده و مانند جلد اول با مقدمه‌ای به قلم خود دکتر نصر به زیور طبع آراسته گشته است.

دکتر نصر در مقدمه جلد سوم می‌گوید: <این بنده اولین مسلمانی بود که برای این سلسله برگزیده شده بود. چون این دعوت در ضمن نوعی پذیرش ارزش اندیشه سنتی و فلسفه اسلا‌می است که حقیر نماینده آن است و نیز برای قوت نفس جوانان مسلمان و تضعیف عقده حقارت در آنان در مقابل تمدن غرب و فلسفه‌های جدید، چنین مجلدی موثری می‌نمود، حقیر این دعوت را پذیرفت و چند سال جهت تهیه و چاپ این کتاب هزار صفحه‌ای صرف شد که در آغاز قرن بیست و یکم انتشار یافت و اکنون در دسترس همگان قرار دارد.>

فرزاد حاجی‌میرزایی