راه طولانی تا ایجاد دولت الكترونیكی

«خدمات دولت الكترونیكی» عنوانی است كه روی پارچه نوشته های ساده یا تابلوهای ورودی مقابل دفاتر تازه تأسیس در گوشه و كنار شهر نقش بسته است دفاتر خدمات دولت الكترونیكی مراكزی است كه چندسالی است برای ارائه خدمات دولتی روی شبكه های رایانه ای و اینترنتی ایجاد شده است, اما خدمات همچنان سنتی ارائه می شود

«خدمات دولت الكترونیكی» عنوانی است كه روی پارچه نوشته های ساده یا تابلوهای ورودی مقابل دفاتر تازه تأسیس در گوشه و كنار شهر نقش بسته است. دفاتر خدمات دولت الكترونیكی مراكزی است كه چندسالی است برای ارائه خدمات دولتی روی شبكه های رایانه ای و اینترنتی ایجاد شده است، اما خدمات همچنان سنتی ارائه می شود.

▪ پرده دوم:

ساعت ۱۱ صبح، یكی از ۵۰ دفتر خدمات دولت الكترونیكی در تهران پر است از مراجعه كنندگان كه برای صدور گذرنامه آمده اند یا تعویض گواهینامه و یا گرفتن بر گه عدم خلافی ... در دفتر «خدمات دولت الكترونیكی» تنها سه رایانه وجود دارد. یكی از آنها فقط پرینت برگه خلافی می دهد. یكی روی میز مدیر دفتر قرار دارد و آن یكی هم به مراجعه كنندگان سرویس می دهد... مراجعه كنندگان زیر لب غرغر می كنند... یكی می گفت، گفته بودن سه هفته ای گواهینامه می دهند اما سه ماه است گواهینامه ام به دستم نرسیده است دیگری پاسخ می داد، از صبح اینجایم، هنوز كارم راه نیفتاده است.

▪ پرده سوم:

در یك كشور اروپایی زندگی می كند. قبوض برق، آب و تلفن خود را با استفاده از رایانه اش در منزل پرداخت می كند، بلیت مسافرتش را با فشار چند كلیك و اتاق مورد نظرش را در هتل شهر مقصد رزرو می كند، پول نقد با خود همراه نمی برد، نگران كمبود پول هم نیست، برای دانشگاهش هم نیازی ندارد در صف انتخاب واحد دانشگاه بایستد....

در جهان مدرن، دولت الكترونیكی در برگیرنده توسعه و به كارگیری زیر ساختهای اطلاعاتی و همچنین تدوین و اجرای سیاستها، قوانین و مقررات لازم برای كاهش فرایند های اداری است. اما در ایران، این «دولت جدید»، وضعیتی متفاوت دارد. برخلاف نام الكترونیكی آن، نقطه اتصال مردم و دولت كه باید از طریق رایانه باشد، همچنان سنتی است. در حالی كه نبایدنیازی به مراجعه حضوری و فیزیكی به مراكز خدماتی باشد افراد باز هم باید به مراكز خدماتی بروند. طرح خدمات دولت الكترونیك در حقیقت آغازی برای استفاده آسان از فناوری اطلاعات به منظور توزیع خدمات دولتی یا سازمانی به صورت مستقیم به ارباب رجوع است و به علت خواص چنین شبكه ای باعث خواهد شد این خدمات در تمام شبانه روز و خارج از ساعات اداری ارائه شود. امروز بسیاری از كشورهای در حال توسعه و در حال گذار در تلاشند تا با تدوین و اجرای پروژه های دولت الكترونیك خود را با واقعیات و محیط جدید منطبق سازند و از مزایای آن بهره گیرند. واقعیت این است كه اگر طرحهای دولت الكترونیك به گونه ای كارآمد و هدفمند طراحی و اجرا شوند می تواند اصلاحات نهادی عمیقی را در بخش دولتی و اصلاح دولت به عمل آورند.

دولت الكترونیك برخلاف رویكردی كه در بسیاری از كشورهای در حال توسعه و بویژه خاورمیانه مشاهده می شود، قرار دادن رایانه به مقامات و كارمندان دولتی، اتوماتیك كردن رویه های عملی قدیمی یا صرفاً ارائه اطلاعات نهادها و وزارتخانه ها روی وب سایت یا ایجاد وب سایت وزارتخانه ای نیست. به اعتقاد صاحبنظران ارتباطی دولت الكترونیك استفاده از فناوری ها واطلاعاتی و ارتباطی برای متحول كردن دولت وفرآیند حكومت گری از طریق قابل دسترسی تر، كارآمدتر و پاسخگو تر كردن آن است. رضا خسروی كار شناس فناوری ارتباطات و اطلاعات می گوید: «دولت الكترونیك استفاده سهل و آسان از فناوری اطلاعات به منظور توزیع خدمات دولتی به صورت مستقیم به مشتری، به صورت ۲۴ ساعته و در هفت روز هفته است. دولت الكترونیكی در صدد استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در جهت ارائه اطلاعات و خدمات به شهروندان، بخش های اقتصادی، كارمندان دولت و سایر قسمت های دولتی اطلاق می شود.

مفهوم دولت الكترونیك در پی ظهور وگسترش فناوری های نوین ارتباطی و از جمله اینترنت گسترش پیدا كرد. تغییر ات گسترده و عمیقی كه اینترنت برابعاد گوناگون زندگی انسانها، از روابط انسانی گرفته تا كار، آموزش، تفریح، خرید و.... داشته، لزوم ارائه خدمات نوین و كیفی كه پاسخگوی نیازها و انتظارات شهروندان جامعه اطلاعاتی آینده باشد را نمایان می سازد. سیر تحول و توسعه دولت الكترونیك جدا از گسترش و توسعه شبكه اینترنت نیست. همانطور كه اینترنت با سرعت فراوان و دسترسی آسان تر توسعه می یابد، دولتها نیز به طور فزاینده ای به این فناوری به عنوان ابزاری جهت كاهش هزینه ها، ارتقا، بهبود ارتباطات میان بخش های دولت و مردم افزایش كارایی در میان سیستم های بروكراتیك دولتی و تشویق مشاركت شهروندان در فرایندهای دولتی می نگریستند. نخستین باری كه از دولت الكترونیك به طور رسمی نام برده شد، در طول مدت ریاست جمهوری كلینتون در آمریكا بود. اما تفكر و ایده دولت الكترونیك محدود به آمریكا نیست زیرا در سایر كشورهای پیشرفته و در حال توسعه نیز، نیاز برای تغییرات و تحولات جدی در بخش دولتی احساس می شود.

علاوه بر این، دولت الكترونیكی مزایای مهمی برای شهروندان، مشاغل و دولت ها در سرتاسر جهان به وجود آورده است. اگر چه این فناوری هنوز دوره نوجوانی خود را طی می كند ولی قابلیت های انعطاف ناپذیر اینترنت شامل پتانسیل بالای آن برای كاستن فوق العاده هزینه ها، افزایش سود، گسترش موارد قابل دسترس، از بین بردن فاصله هاست. خسروی كارشناس ارتباطات می گوید: «دولت الكترونیك، شاهد مدیریت كارآمدی خواهد بود، خدمات دولتی بهتری به شهروندان ارائه می شود، تعامل بهتری با شهروندان و بخش های بازرگانی و صنعتی به وجود می آورد، از طریق خدمات به مردم، در هر زمان و هر مكان ارائه می شود، تسهیلات در اختیار شهروندان قرار می گیرد، انجام امور دولتی با شفافیت بیشتری انجام می شود، مسؤولیت پذیری از سوی بخش های دولتی مشاهده خواهد شد، مخاطب بخش های دولتی دیگر جمع نبوده، بلكه فرد است، كاهش بوروكراسی اداری و كاغذبازی در ادارات از دیگر مزایای دولت الكترونیكی است.

مهندس نصرالله جهانگرد، دبیر شورای عالی اطلاع رسانی می گوید: «در تهران با جمعیت سیالی بالغ بر ده میلیون نفر مواجه هستیم، همچنین دو میلیون خودرو، ترافیك سنگین تزاحم و تلاقی از هم گسیختگی فراوانی را به وجود آورده است.» جهانگرد این پرسش را مطرح می كند كه «كاربران و شهروندان چه نیازهایی دارند و در این زمینه با دو مسأله روبرو هستیم؛ اول توسعه شهری و دوم خود فناوری اطلاعات برای پشتیبانی از توسعه شهری.» جهانگرد ادامه می دهد: فناوری اطلاعات و ارتباطات می تواند كلیه خدمات شهری را در فضای مجازی توسعه دهد و با ایجاد طرح جامع و ارتباط بخشی بین كانون های مختلف تصمیم گیری جامع را در این میان به وجود آورد. مزایای استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای توسعه شهری تسهیل و افزایش اثربخشی برنامه ریزی شهری، مشاركت بهتر در برنامه ریزی و افزایش مقبولیت اجتماعی، بهبود شرایط اكولوژیكی و محیط زیست شهری، مدیریت مناسب ترافیكی، كارآیی و كاربرد شهروند محور فضای زندگی و دسترسی بهتر به اطلاعات سازه ها و مبلمان شهری است.

با این حال، در راه تحقق و پیاده سازی دولت الكترونیك موانع بسیاری اعم از محدودیت مهار فنی و تكنولوژی، دشواری های اقتصادی و مالی، نگرش های موجود در جامعه در سطح مسؤولان و دستگاه های اجرایی كشور گرفته تا شهروندان و عموم جامعه و غیره قابل مشاهده است. علی خسروی، كارشناس ارتباطات می گوید: در میان مسؤولان، برنامه ریزان و نیز افكار عمومی جامعه هنوز ضرورت تحقق دولت الكترونیك به طور كامل درك نشده است و مدیران بلندپایه سازمان های دولتی، در عمل از برنامه ریزی های انجام شده در جهت بسترسازی برای تحقق دولت الكترونیك حمایت لازم را به عمل نمی آورند. لذا این مسأله نیازمند تدابیر برنامه هایی به منظور تغییر نگرش ها در این خصوص است. مهندس جهانگرد می گوید: «به دلیل اینكه دسترسی به این تكنولوژی تاكنون محدود بوده، با كمبود دانش و مهارت، فقدان انگیزه بر جایگزینی روش های سنتی و عادت و گاه اجبار شهروندان در كسب خدمات رودررو مواجه بوده ایم.»

علی محقر، رئیس اداره IT وزارت كشور هم نكته ای دیگر می گوید. او تصریح می كند: مشخص شدن برنامه همراه با زمان بندی و هزینه های مربوطه، الزام مدیران تمام دستگاه های دولتی و غیردولتی در به كارگیری فناوری های اطلاعاتی در انجام وظایف محوله و تخصیص اعتبار بر اساس برنامه جامع، از اولویت های اصلی توسعه در این حوزه محسوب می شود. او بر وجود دستگاهی به عنوان متولی فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران تأكید دارد، چرا كه به اعتقاد او در صورت وجود دستگاه اصلی و برنامه مشخص، بودجه و اعتبارات نقش مهمی را در ایجاد فرهنگ و توسعه دولت الكترونیكی خواهد داشت. ضمن آنكه ماهیت و عملكرد دولت الكترونیكی به گونه ای است كه در كوتاه مدت نه تنها سرمایه گذاری های انجام شده را برمی گرداند، بلكه سودآوری های فراوانی برای دستگاه های دولتی و بنگاه های خصوصی به بار خواهد آورد.

محقر، رئیس اداره IT وزارت كشور معتقد است: بودجه توسعه طرح دولت الكترونیكی باید در بخش تكمیل شبكه فیبر نوری كشور، پایگاه های داده ملی، سیستم های ماهواره ای در مراكز استان ها و شهرستان ها، برج های IT در شهرستان ها، آموزش های كوتاه مدت و تخصصی، تخصیص یابد.

وی ادامه می دهد: همچنین تكلیف و الزام قانونی جهت اختصاص درصدی از بودجه دستگاه های دولتی یا عمومی و حتی خصوصی بویژه توسعه سخت افزاری و نرم افزاری IT در همان دستگاه باید صراحتاً در قانون آورده شود.

بنابراین، در صورت درك ویژگی ها و مختصات جامعه اطلاعاتی آینده و جایگاه و نقش ایران در این عرصه از سوی مدیران و برنامه ریزان شاهد اجرا و پیاده سازی اصولی و صحیح دولت الكترونیك در جامعه خواهیم بود. از دیگر سو رسانه های جمعی اعم از رادیو و تلویزیون و مطبوعات می بایست با اطلاع رسانی مناسب نسبت به آگاه سازی افكار عمومی شهروندان در خصوص مفاهیم و مزایای دولت الكترونیكی اقدام كرده تا شرایط پیاده سازی دولت الكترونیكی تسهیل شود. ایجاد و نگهداری شبكه های اطلاع رسانی و پایگاه اطلاع رسانی هزینه های بالایی را بویژه برای كشورهای در حال توسعه در بر دارد. لذا فراهم كردن بسترهای پیاده سازی و تحقق دولت الكترونیك هزینه های سنگینی را بر دوش جامعه و شهروندان خواهد گذاشت، زیرساخت های لازم در این زمینه در بسیاری از جوامع مهیا نیست. عمده ترین بستر پیاده سازی دولت الكترونیك، اینترنت است كه فراهم كردن امكانات مناسب در این زمینه ضروری و اجتناب ناپذیر است.اگر در زندگی مدرن روزمره نمی توان هیچگونه تصوری از زندگی بدون انرژی برق یا آب داشت، دیر یا زود اینترنت نیز این نقش را به عهده خواهد گرفت، یعنی نمی توان بدون استفاده از اینترنت و خدمات مبتنی بر آن زندگی كرد.

---