فلج اطفال

بیماری فلج اطفال را هزار و پانصد سال قبل از مسیح می شناختند ولی از ویروس و چگونگی آن بی اطلاع بودند بعدها معلوم شد که این بیماری مسری و همه گیر است

بیماری فلج اطفال را هزار و پانصد سال قبل از مسیح می شناختند ولی از ویروس و چگونگی آن بی اطلاع بودند بعدها معلوم شد که این بیماری مسری و همه گیر است . ویروس در خون ، مدفوع و دستگاه عصبی وجود دارد این بیماری با پیشرفت تمدن نسبت مستقیم دارد یعنی در ممالک متمدن خیلی فراوانتر از نقاط عقب افتاده است .

● نشانه های فلج اطفال

سابق بر این تصور می شد که این بیماری مخصوص کودکان است ولی این تصور اشتباه بود زیرا تمام کسانی که با ویروس روبرو می شوند به بیماری مبتلا میگردند و عده ای از مبتلایان به این بیماری ، فلج و زمین گیر می شوند . دوره نهفتگی متوسط فلج کودکان ۱۰ روز است .

گاهی ویروس این بیماری مدتها در گلو و روده ی اشخاص سالم بدون ایجاد مزاحمت زندگی می کند ولی به محض مساعد شدن زمینه مزاجی شخص از قبیل پرکاری ، واکسیناسیون ، کشیدن دندان ، درآوردن لوزه ها و بیماریهای دیگر عامل بیماری شروع به رشد و فعالیت کرده وارد دستگاه عصبی می شود و باعث فلج می گردد . یکدسته نشانه های مقدماتی برای این ناخوشی وجود دارد مانند تب ، سردرد ، تهوع ، گلودرد که چند ساعت یا چند روز طول کشیده و سپس بکلی برطرف می گردد و بیمار بهبود کامل پیدا می کند . در برخی از افراد ناخوشی با همین علائم مقدماتی خاتمه می یابد و فلجی بوجود نمی آید ( شکل ساقط شونده ) ولی در بعضی از افراد ۵ تا ۸ روز بعد از علائم مقدماتی بیماری ، دوباره تب میکنند و علائم مننژیت کاذب پیدا می کنند مانند سفتی گردن ، سردرد شدید ، استفراغ ، درد عضلات و گاه علائم عصبی پیدا می شود . این علائم نیز در عرض ۳ تا ۸ روز بهبود کامل پیدا می کند ( نوع غیرفلجی ) گاهی هم به دنبال نشانه های یاد شده فلج های شل در گروهی از عضلات بدن عارض می شود ، وسعت و محل این فلجها با وسعت آسیب های مغزی و نخاعی مربوط می باشد یعنی هر چه ضایعات مراکز مغزی بیماری زیادتر باشد فلجهای حاصله وسیع تر خواهد بود . در تمام موارد شدت و وسعت فلجها زیاد است و بتدریج در عرض چندین هفته یا چندین ماه و ۳ سال تخفیف پیدا می کند یعنی به آرامی تعدادی از عضلات فلج شده کار خود را باز می یابند ولی عده ای از عضلات برای همیشه فلج باقی می ماند . بطور کلی اگر تا ۳ سال فلج خوب نشود حتماً برای تمام عمر بیادگار خواهد ماند .

● طریقه سرایت

عامل بیماری گاه مستقیماً از راه ترشحات حلق و بینی به اطرافیان سرایت می کند و یا به طور غیرمستقیم یعنی بتوسط ادرار یا مدفوع و وسایل بکار رفته بیمار یا آبهای آلوده سبب ابتلاء دیگران میشود . ویروس بیماری در گلوی بیماران ۲ تا ۵ روز قبل و ۳ تا ۵ روز بعد از بروز علائم وجود دارد . برخی عوامل رسیدن ویروس را به مرکز عصبی آسان می کنند مانند حاملگی ،‌خستگی مفرط ، ورزشهای سنگین ، کشیدن دندان ، درآوردن لوزه ها ، تزریق واکسن های مخلوط و غیره . در دهات و مراکز دور از بهداشت ،‌افراد خردسال بیشتر در معرض آلودگی میباشند یعنی کودکان زودتر از پنج سال آلوده می شوند ولی در نقاطی که توجه زیادی به بهداشت می شود چون در زمان کودکی آلودگی کمتر ایجاد می گردد بنابراین اطفال مصونیت پیدا نمی کنند بهمین جهت در دوران جوانی که خطر بروز فلج و باقی ماندن آن زیادتر است مبتلا میگردند .

● پیشگیری

با وجود کوششهای فراوانی که انجام شده امروزه بخوبی معلوم شده است که جدا نمودن افراد و تعطیل کردن مدارس یا اردوگاه ها یا بتأخیر انداختن سال تحصیلی هیچ کدام نتوانسته اند در مشی همه گیری تغییری دهند . میتوان در مواقع همه گیری از چند توصیه زیر که بر اساس اطلاعات موجود پایه گذاری شده است استفاده نمود : ۱ - از معاشرت با خانواده ها و اجتماعاتی که بیماری در آنها شایع است باید خودداری کرد . ۲- خودداری از خستگی مفرط و لرز ( آب تنی در استخرهای سرد ) و سوختگی از نور خورشید . ۳- احتراز از خوردن میوه جات و سبزیجات خام که خوب ضدعفونی نشده اند . ۴- جلوگیری از لوزه برداری و سایر اعمال جراحی در حلق و دهان . ۵- خودداری از تزریقات بی مورد و بتأخیر انداختن واکسنهای دیفتری ، سیاه سرفه و کزاز .. عده ای عقیده دارند که روش های زیر در پیشگیری از انتشار بیماری تا حدی مؤثر است : بیماران را دست کم باید بمدت ۲ تا ۳ هفته جدا کرد . ضدعفونی کردن بینی و حلق با محلولهای شستشوی ضدعفونی کننده تا حدی مفید هستند .

برای ضدعفونی کردن ملحفه ها ، دستمال و پوشاک میتوان از سولفات مس ، آب آهک و آب ژاول استفاده کرد .

باید مدت ۳ تا ۴ هفته از رفتن بیمار به مدرسه ممانعت کرد . برای افراد سالم رعایت بهداشت ،‌شستشوی دست ها قبل از صرف غذا جدا نمودن وسایل بیماران از وسائل افراد سالم ،‌ خودداری از انداختن اخلاط در خارج از منزل و مصرف آبهای تصفیه شده سودمند است . بهترین و مؤثرترین وسیله برای مبارزه با این بیماری پیشگیری از آن توسط واکسیناسیون است.

● ایمنی

مشکل کنترل فلج اطفال ( پولیومیلیت) با کشف واکسن های مؤثر و بدون خطر بر علیه این بیماری تا حد زیادی حل شده است . دو نوع واکسن در دسترس است : ۱- ( واکسن سالک ) یا واکسن تزریقی . ۲- واکسن زنده ضعیف شده ( واکسن سایین ) یا واکسن خوراکی : واکسن زنده سه ظرفیتی پولیو که از راه دهان مصرف میشود در سال ۱۹۶۳ تهیه گردید در حقیقت محتوی سه سویه ویروس پولیو میباشد . نخستین واکسیناسیون کامل با این نوع واکسن در بیشتر از ۹۰٪ افراد واکسینه شده ایجاد ایمنی می کند . این نوع واکسن ارجح می باشد . اولین نوبت مقدار واکسن در ۲ ماهگی و نوبت دیگر به فاصله ۸ هفته داده میشود و نوبت چهارم در ۱۲ تا ۱۸ ماهگی و نوبت پنجم در ۴ تا ۶ سالگی و بالاخره یک نوبت تکمیلی بالینی در سنین ۱۱ تا ۱۲ سالگی خورانده شود . این نخستین ویروس جانوری بود كه به فرم كریستاله درآمد. پیش از این، ویروس گیاهی "موزاییك تنباكو" ، در سال ‪ ۱۹۳۵‬به فرم كریستالیزه درآمده بود. فلج اطفال یك بیماری حاد ویروسی است كه دامنه آن می‌تواند از عفونت بدون علامت تا فلج و مرگ متغیر باشد. این بیماری با ویروس‌های وحشی پولیو كه در سه تیپ یك، دو و سه وجود دارد ایجاد می‌شود و بیشتر در فصل تابستان و پاییز رخ می‌دهد. فلج اطفال در هر سنی ممكن است اتفاق بیفتد ولی بیشتر بیماری كودكان و نوجوانان است. همچنین ‪ ۱۰۱‬سال پیش در چنین روزی ، "رودلف آلبرت فون كولیكه"، بافت شناس و رویان شناس سوییسی ، چشم از جهان فروبست. او نخستین كسی بود كه در سال ‪ ۱۸۴۸‬موفق به جداسازی سلول عضله صاف شد. وی همچنین نشان داد كه نورون ها، استطاله‌هایی از سلول عصبی هستند. فون كولیكه، تحقیقاتی نیز در مورد سلول‌های زایای اسپرم و تخمك و چگونگی تشكیل این سلول‌ها انجام داد. او معتقد بود كه هسته سلول، حاوی عناصر وراثتی است.

می تواند از عفونت بدون علامت تا فلج و مرگ متغیر باشد . بیماری توسط ویروسهای وحشی پولیو كه در سه تیپ ۱و۲و۳ وجود دارد ایجاد می گردد و بیشتر در فصل تابستان و پاییز رخ می دهد . فلج اطفال در هر سنی ممكن است اتفاق بیفتد ولی بیشتر بیماری كودكان و نوجوانان است . بهبود استانداردهای زندگی می تواند موجب بروز بیماری در سنین بالاتر و در افرادی شود كه در كودكی به ایمنی ناشی از عفونت دست نیافته اند . متعاقب ابتلا به یك نوع ویروس فلج اطفال ، ایمنی نسبت به آن برای تمام عمر كسب می شود ولی مصونیت متقاطع بین سه نوع ویروس فلج اطفال وجود ندارد ( مصونیت نسبت به دو نوع دیگر ویروس وجود ندارد ) و بهمین علت فرد مبتلا به فلج اطفال را بهنگام ابتلا به بیماری باید واكسینه نمود . تنها مخزن ویروس ، انسان است . و یروسهای پولیو در محیط غیر زنده در مدت كوتاهی از بین می روند . راههای انتقال ویروس در مناطقی كه وضعیت بهداشتی آنها در سطح پایینی است از طریق مدفوعی - دهانی می باشد و در جاهایی كه وضعیت بهداشتی مطلوبی دارند انتشار از طریق تنفسی است . ممكن است تعداد زیادی از افرادی آلوده به ویروس شده و بیماری آنها بصورت عفونت بدون علامت باشد كه این افراد علائمی از بیماری نشان نمی دهند و برای درمان مراجعه نمی كنند ولی می توانند ویروس پولیو را به دیگران انتقال دهند تنها ۳% از افراد آلوده شده به فرم فلجی بیماری مبتلا می گردند . تاكنون داروی اختصاصی مناسبی برای درمان فلج اطفال پیدا نشده است

● وضعیت فلج اطفال در جهان :

ریشه كنی بیماری فلج اطفال از سال ۱۹۸۸ در دنیا آغاز شده است و از آن زمان تاكنون این بیماری مهلك در بعضی از كشورهای جهان ریشه كن شده است . سه منطقه در جهان كه شامل كشورهای آمریكایی ( در سال ۱۹۹۴ میلادی ) ، غرب اقیانوس آرام (در سال ۲۰۰۰ میلادی ) و اروپا ( در سال ۲۰۰۲ میلادی ) كه ۵۵% جمعیت كل دنیا را تشكیل می دهند گواهینامه منطقه عاری از پولیو را دریافت كرده اند .در حال حاضر این بیماری فقط در قاره های آفریقا و آسیا و آن هم تنها در ۷ كشور وجود دارد . در آغاز برنامه ریشه كنی سالانه ۰۰۰/۳۵۰ مورد پولیو در دنیا اتفاق می افتاد و این در حالی است كه در سال ۲۰۰۰ در سراسر جهان فقط ۲۵۰ ویروس وحشی در ۱۱ كشور جدا شده است . بر اساس گزارشهای سازمان جهانی بهداشت در آغاز سال ۲۰۰۴ هفت كشور افغانسـتان ، پاكسـتان ، نیـجریه ، نیجر ، مصر ، هندوستان ، سومالی پولیو اندمیك باقی مانده اند وضعیت بیماری فلج اطفال در ایران : در كشور ایران با اقداماتی كه از سال ۱۳۷۳ بصورت وسیع با واكسیناسیون خانه به خانه كلیه كودكان زیر ۵ سال شروع و ادامه این برنامه تا كنون كه به چند استان مرزی ( خراسان ، سیستان و بلوچستان ، كرمان و هرمزگان ) و مناطق پر خطر سایر استانها كه شامل ادوگاههای مهاجرین خارجی ، مناطق سیاری ، و... محدود شده است ادامه دارد و از طرف دیگر با ارتقائ پوشش واكسیناسیون فلج اطفال و همچنین برنامه مراقبت فعال برای كشف موارد فلج شل حاد كه شامل كشف و گزارشدهی كلیه موارد فلج شل ناگهانی و پیگیریهای لازم به منظور تایید و یا رد بیماری فلج اطفال كه برای هر مورد گزارش شده حدود دو ماه طول می كشد نمونه تلاشهای است كه به منظور ریشه كنی این بیماری در كشور انجام می شود . برای اینكه كلیه موارد فلج شل ناگهانی كشف و گزارش گردد شاخصی كه كشور برای این منظور در نظر گرفته گزارش حداقل یك مورد فلج شل حاد بازای هر ۰۰۰/۱۰۰ كودك زیر ۱۵ سال می باشد كه در استان با توجه به جمعیت زیر ۱۵ سال انتظار است كه حداقل سه مورد در یك سال كشف و گزارش گردد و با توجه به موارد ثبت شده از آغاز برنامه راه اندازی سیستم مراقبت یعنی از سال ۱۳۷۴ موارد كشف و گزارش شده فلج شل حاد ۳، ۴ و حتی در بعضی سالها ۵ برابر شاخص تعیین شده كشوری رسیده است و كلیه موارد كشف و گزارش شده از نظر ویروس وحشی فلج اطفال منفی بوده اند ، آخرین مواردی از پولیو كه در كشور گزارش شده در سال ۲۰۰۰ بود كه مربوط به سه كودك ایرانی با ویروسهای وحشی پاكستانی بود . آخرین ویروس وحشی بومی فلج اطفال تیپ دو در سال ۱۹۹۴ و تیپ یك در سال ۱۹۹۵ و تیپ سه ۱۹۹۷ حذف شده است و از سال ۱۹۹۷ بنا بر تایید آزمایشگاه مرجع سازمان جهانی بهداشت گردش ویروس وحشی ایرانی قطع گردیده است . تاكنون ویروسی كه حاكی از استقرار ویروسهای وحشی وارده باشد جدا نشده است و این در حالی است كه چندین میلیون آواره از كشورهای پولیو اندمیك ، هزاران بار مرزهای ما را قطع كرده و ویروسهای وحشی را با خود به ایران می آورند . سالانه چندین بار ماپینگ آپ وسیع در نقاط مرزی و پر خطر مانع نفوذ و رشد و استقرار این ویروسها شده است . از همان شروع برنامه ریشه كنی فلج اطفال در كشور با واكسیناسیون ، برنامه مراقبت فعال جهت كشف و گزارش كلیه موارد فلج شل ناگهانی به منظور تایید و یا رد موارد فلج اطفال در كشور آغاز شده است

---