جنگ و هجران تاریخی انسان

نگاهی به فیلم «عصر روز دهم»

«عصر روز دهم» فیلمی است که با کنار هم قرار دادن واقعیات تاریخی و فرهنگی درپی انکشاف حقایق انسانی است. فرهنگ عاشورایی، هشت سال دفاع مقدس و جنگ عراق سه واقعیت تاریخی به ظاهر مجزا از هم هستند، اما درفیلم جدید مجتبی راعی پیوندی دراماتیک میان این سه موضوع درگرفته و روایتی متفاوت از تاریخ جنگ ارائه شده است.

خلق این اثر هنری را مرحوم رسول ملاقلی پور آغاز کرد. او در پی ساخت فیلمی درباره کربلا با نام «شش گوشه عرش» بود. اما فرصت این کار را نیافت تا اینکه مجتبی راعی و منوچهر محمدی (تهیه کننده فیلم) بار امانت را به دوش گرفتند و آن را به انجام رساندند.

راعی از جمله فیلمسازان نسل اول انقلاب است که بیشتر سراغ سوژه های مهم و بزرگ می رود. مهمترین کار او تولید فیلمی درباره دوران کودکی و نوجوانی امام خمینی(ره) با عنوان «صنوبر» است. فیلم اخیر او نیز موضوع عظیمی دارد و یکی از آثار برجسته بیست و هشتمین جشنواره بین المللی فیلم فجر بود که هم به خاطر موضوع، هم مضمون و هم ساختارش توجه بسیاری را به خود جلب کرد.«عصر روز دهم» روایتی است از جنگ و مقاومت و اشغال و البته با تأملی بر فرهنگ و مفاهیم عاشورایی.

فیلم با سقوط خرمشهر در جنگ تحمیلی آغاز می شود. خانواده ای قصد نجات از مهلکه را دارند، اما پدرشان شهید می شود. درجریان این اتفاقات نوزاد خانواده نیز به وسیله یکی از نظامیان عراقی دزدیده می شود و زن و تنها دختر آن خانواده باقی می مانند.

۲۵ سال بعد از آن دختر پزشک شده و موقع حمله آمریکا به عراق است. یک گروه هلال احمر قصد رفتن به عراق را دارند و این بهترین فرصت است تا دختر به آنجا برود و خواهرگمشده اش را پیدا کند. در موسم محرم و عزاداری شیعیان در کربلا که در همان زمان نیز، یزیدیان زمان یاران و پیروان امروز حسین(ع) را به خاک و خون می کشند. دخترگمشده پیدا می شود، اما...

«عصر روزدهم» جنگ را از زاویه روابط انسانی نگاه کرده است. جدایی انسان ها محور دراماتیک فیلم است. تجلی زیبایی شناسانه محتوای فیلم، تطبیق مفهومی میان عاشورای حسینی، دفاع مقدس و اشغال عراق است.«عصر روز دهم» بازگو کننده عاشورایی است که درتمام تاریخ وجود دارد. رخ دادن بخش اصلی ماجراهای این فیلم همزمان با تاسوعا و عاشورا و همچنین کربلا در واقع نشانه ای است بر تقابل همیشگی حق و باطل و مقاتله بی پایانی که به وسیله ظالمان بر مظلومان روا داشته می شود. دراین فیلم، عزای تاریخی و ابدی انسان ها برای امام حسین (ع)، تجاوز بعثیان به خاک ایران و اشغال عراق توسط آمریکائیان و همچنین اقدامات تروریستی که درآن کشور انجام می شوند همگی دریک راستا دیده شده و تظاهر دراماتیک آن هم دراین فیلم، جدایی بین آدم هاست. درابتدای فیلم، به خاطر هجوم یک لشکر یزیدی به انسان های بی گناه، بین اعضای خانواده جدایی و فراغ به وجود آمده؛ یکی شهید شد و دیگری مفقود. امروز هم دراثر تجاوز یک ارتش یزیدی دیگر به مردم سرزمینی به نام عراق، همین اتفاق می افتد. در پایان فیلم، باز هم این جنگ تحمیل شده از سوی مستکبران و جنگ طلبان است که مانع وصال آدم ها و عامل فصال دوباره اعضای یک خانواده است. برعکس؛ فرهنگ عاشورایی دراین فیلم باعث گردهم آمدن و نزدیک شدن آدم ها به یکدیگر می شود.

حتی مهمترین عامل یافتن دختر گمشده نیز برگزاری آئین ها عاشورایی است.

روزگاری این بعثیان و صدامیان بودند که به عنوان یزیدیان،بر انسان ها می شوریدند و امروز این تروریست ها و نظامیان آمریکایی هستند که این نقش منفی را برعهده گرفته اند.

البته می شد با ترسیم پـر رنگتر واقعیتی به نام پایداری و اعتراض مردمی شهروندان عراقی به حضور اشغالگران درکشورشان، روح حماسی بیشتری به این فیلم بخشید. با این حال نمایش واقع گرایانه کشتار انسان های بی گناه به وسیله نظامیان آمریکایی، به خصوص در زمان عزاداری برای امام حسین (ع) اعتباری قابل ستایش و متعهدانه به فیلم بخشیده است.بزرگترین اتفاقی که دراین فیلم رخ داده به تصویر درآمدن جلوه های عظیم و تعظیم برانگیز عزاداری درکربلاست. این تصاویر با ترسیم یکی از آئین های کهن و اصیل عاشورایی نه تنها ارزش محتوایی و اسنادی فیلم را بالا برده است که زیبایی ساختاری و تصویری آن را نیز افزایش داده است. این آئین «تواریج» نام دارد و هر سال همزمان با عاشورا برگزار می شود.به این ترتیب که مردم از روستایی به نام تواریج تا کربلا هروله کنان می روند. هروله ای که درتمام تاریخ وجود انسان را در برگرفته و نمادی است از نوسان انسان میان حقیقت و شقاوت. میان امام حسین (ع) و یزید!

به طور کلی «عصر روز دهم» عراق امروز و همه جنبه های آن را نزدیک به واقع، دیدنی و در یک کلام خوب به نمایش درآورده است. از شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعه کربلا گرفته تا مشکلات و دردهای ناشی از ده ها سال حاکمیت صدام و زخم های فراوانی که امروز از ناحیه اشغالگران و آدمکشان تروریست بر مردم آن دیار وارد می شود.

از دیگر شاخصه های فیلم «عصر روز دهم» مضمون ضدآمریکایی و اعتراض آمیز آن نسبت به جنگ عراق است. به رغم اهمیت ماجرای اشغال عراق و همچنین قابلیت های سینمایی بالای آن سینمای ایران تا به حال در این زمینه کم کار بوده و به جز تعداد انگشت شمار، آثار قابل ذکری با این موضوع ساخته نشده است. این در حالی است که در هالیوود برای توجیه جنایات آمریکا در عراق تا به حال ده ها فیلم ساخته شده است. بنابراین لازم است که فیلم های بیشتری در این باره ساخته شود. در این فیلم قتل عام مردم عراق به وسیله دژخیمان ایالات متحده به عینه به نمایش درمی آید و البته این تنها گوشه ای از واقعیت های تلخی است که هر روز از سوی نظامیان آمریکایی در عراق رخ می دهد.

«عصر روز دهم» فیلم قابل تأملی است، اما یک قدم با لقب فیلم خوب فاصله دارد. زیرا از ناحیه فیلمنامه دچار ضعف هایی است. علاوه بر فقدان شخصیت پردازی، نوعی چندپارگی در داستان اتفاق افتاده و به جز این، صدفه و اتفاق هم در پیش برد مراحل روایت نقش مؤثری دارد. پیدا شدن و به هم رسیدن کاراکترهای داستان چندان منطقی به نظر نمی رسد. اما نقاط قوت و قابل ستایش فیلم آن قدر زیاد است که این اشکالات لطمه ای به اعتبار و ارزش های آن وارد نمی کند.

آرش فهیم