ادبیات کودک و هزار و یک نکته

این روزها که دنیای مدرن بر همه چیز تسلط پیدا کرده، کانون گرم خانواده‌ها هم دستخوش تغییرات گسترده و بنیادینی شده‌اند که هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند می‌تواند در برابر این تغییرات …

این روزها که دنیای مدرن بر همه چیز تسلط پیدا کرده، کانون گرم خانواده‌ها هم دستخوش تغییرات گسترده و بنیادینی شده‌اند که هیچ کس نمی‌تواند ادعا کند می‌تواند در برابر این تغییرات که چون سیلی عظیم است مقاومت کند و کانون خانواده‌اش را همانند گذشته حفظ نماید زیرا این تغییرات گسترده آنچنان جذابیت دارد که بسیاری افراد خانواده‌ها در جریان آن قرار گرفته و این‌چنین سعی می‌کنندخودشان را همراه با آن سازند.

بی‌شک این روزها کمتر خانواده‌ای است که در آن طوری قصه‌های گرم مادربزرگ و خاطرات شیرین پدربزرگ شنیده شود و البته در بروز چنین اتفاقی دلایل گوناگون و مختلفی دخیل هستند که یک سری از آنها به تغییرات سطوح زندگی از بعد تکنولوژیکی مربوط است. پس بر همین مبناست که تکنولوژی با رندی و جذابیت خاص خودش نقش بسزایی در بسیاری امور بخصوص قصه و داستان‌گویی برای کودکان دارد و جالب آنکه تا آنجا پیش رفته که کودکان را جذب خود کرده است.

کافی است نیم نگاهی به رفتارها و امور بسیاری از خانواده‌ها بیندازیم آن‌وقت به وضوح مشاهده می‌کنیم که به جای قصه‌گویی مادربزرگ‌ها و ذکر خاطرات پدربزرگ‌ها وسایل الکترونیکی چون رایانه، تلویزیون و ... هستند که برای کودکان قصه می‌گویند. یعنی کودک به جای آنکه صدای گرم مادربزرگ و طنین صدای پدربزرگ خود را بشنود و یا حتی صدای دلنشین پدرو مادر خودش را که برایش قصه می‌گویند بشنود صدای خانم یا آقایی را می‌شنود که توسط یک وسیله الکترونیکی برایش قصه می‌گوید تا بلکه این کودک با یک آرامش نسبی به خواب برود و ساعاتی را از این دنیای پرهیاهو به دور باشد. پس بر همین اساس است که این روزها بازار انواع و اقسام سی دی‌های خاص کودک رونق بسیاری گرفته و هر روز ما شاهد آن هستیم که شرکت‌های کوچک و بزرگ شناخته یا ناشناخته صاحب مجوز و یا به صورت پنهانی سی دی‌ها گوناگونی را در شکل‌ها و رنگ‌های مختلفی ارائه می‌کنند و با قیمت گزاف می‌فروشند و البته در این بین بسیار دیده و یا شنیده می‌شود عده‌ای سودجو هم با شکستن قفل و رمز این سی‌ دی‌ها آنها را در مقیاس بسیار وسیع تولید کرده و این‌طور پول هنگفتی را به جیب می‌زنند. اما سوای تمام اینها بسیاری از خانواده‌ها استقبال گرمی از این نوع سی‌دی‌ها از خود نشان داده و آن را جانشین مناسبی برای خود جهت قصه‌گویی برای کودکانشان می‌دانند.

حال که چنین مبحثی بیان شد بسیاری افراد اذعان می‌دارند که چه خوب است والدین به جای دلخوش کردن به این نوع سی دی‌ها سراغ کتاب‌های خاص کودکان بروند و با تهیه این نوع کتاب‌ها خودشان برای کودکانشان قصه و داستان بگویند و این چنین لحن صدای گرمشان باعث نشاط و آرامش کودکانشان شود. این درست. چون کودک تنها با شنیدن صدای والدین خود به آرامش می‌رسد اما خود این کتاب‌ها هم بسیار دیده می‌شود که از کیفیت و جذابیت محتوایی خاصی بهره‌مند نیستند. فی‌المثل کافی است در بازار کتاب و به صورت تصادفی یک کتاب خاص کودک را انتخاب کنیم، خواهیم دید آن کتاب رنگ و برق خیره‌کننده‌ای دارد و در صفحه اولش رنگ‌های شاد و جذاب که به صورت هنرمندانه‌ای به کار گرفته شده و شفافیت ظاهری آن اثر موردنظر را صد برابر جذاب‌تر کرده قیمت گزاف و بالایی دارد که تهیه آن در توان بسیاری خانواده‌ها نیست تا این قبیل کتاب‌ها را انتخاب و خریداری کنند.

حال یک نفر پیدا شد و آن را خرید. بی‌تردید این نوع کتب اغلب از نظر محتوا چنگی به دل نمی‌زنند و در قرائت همان یکی دو صفحه اول آنچنان خواننده را که والدین هستند دل زده می‌کنند که باعث می‌شود عطایش را به لقایش ببخشند. به عنوان مثال کافی است این نوع کتاب‌ها را تورقی کنیم. می‌بینیم که اغلب به شکل شعر هستند یعنی در یک صفحه دو بیت شعر نوشته شده با یک نقاشی عجیب و غریب که گاه آن دوبیت و آن نقاشی همخوانی درستی ندارند از آن طرف هم آن دو بیت شعر آنچنان از نظر محتوا و نیز انتخاب واژگان درحد نازلی هستند که چندان میل و رغبتی برای خواندن و شنیدن در مخاطب به جا نمی‌گذارند و سر آخر اینکه اغلب شامل ده تا دوازده صفحه است و مجموع ابیاتش بیست الی بیست و چهار بیت است. آن‌طور که باید و شاید ارتباط خوبی بین صفحاتش نیست و سرانجام مخاطب را در یک سردرگمی رها می‌کند. البته در ادامه این مقال باید گفت که کتاب‌های داستان خاص کودکان هم از این مقوله به دور نیست یعنی به غیر از تعدادی کتاب خوب خاص کودک که واقعا ارزش‌‌های خاص خودشان را دارند اغلب کتب موجود در کتابفروشی‌ها به صورت بازاری نگاشته و چاپ شده و در آنها به جز نقاشی‌های پرآب و رنگ و گاه مهیج از محتوای خوب و آموزنده کمتر خبری است و در اکثر موارد به ذکر داستان‌های نخ‌نما شده‌ای چون پسرک و لوبیای سحرآمیز، سرگذشت پروانه و ... ختم می‌شود که در آن هیچ نوع خلاقیت و نوآوری داستانی وجود ندارد.

چه خوب است والدین خودشان از دوران کودکی‌شان برای فرزندانشان قصه بگویند. چه خوب است به نویسندگان خوب و صاحب سبک در امور کودکان میدان داده شود تا آنان آثاری خوب و ماندگار خلق کنند و چه خوب است به مقوله ادبیات کودک از دید بازاری و تجاری نگاه نشود. آن وقت است که جای خالی قصه و داستان‌گویی برای کودکان پر می‌شود.