روش‌های روانشناسانه برای اصلاح پرخاشگری

یکی از مسائل و مشکلات بسیاری از خانواده‌ها مسئله پرخاشگری کودکان و ابراز خشم و خشونت نسبت به والدین، برادران، خواهران و حتی افراد کوچه و مدرسه و خیابان است. رفتار آنان به گونه‌ای …

یکی از مسائل و مشکلات بسیاری از خانواده‌ها مسئله پرخاشگری کودکان و ابراز خشم و خشونت نسبت به والدین، برادران، خواهران و حتی افراد کوچه و مدرسه و خیابان است. رفتار آنان به گونه‌ای است که موجبات رنج و زحمت والدین را فراهم آورده و در مواردی وضعی پدید می‌آورند که دیگر قابل دفاع نیست و سبب شرمندگی اولیای آنهاست.

تعریف پرخاشگری:

روانشناسان تعاریف مختلفی را درباره پرخاشگری ارائه نموده‌اند که به برخی از آنها اشاره می‌شود؛ پرخاشگری نوعی رفتار است که رنگ تهاجمی دارد. یا گفته شده است پرخاشگری عبارت‌ست از تجلی افکار خاص احساسات تند و اعمالی که به علت عدم ارضای آرزویی یا نیازی ظاهر می‌گردد و هدف از آن رفع مانع و رهایی از آن‌ست.

دکتر علی قائمی بیان می‌دارد که از نظر علمی باید گفت پرخاشگری یک کشش و یا یک گرایش در فرد است که به صورت زدن و کشتن و ویران کردن، خود را نشان می‌دهد. امری که فرد به عنوان عکس‌العمل از خود بروز می‌دهد به گونه‌ای که باید گفت مناسب عمل یا رفتار طرف مقابل نیست.

یا او بیان می‌دارد که ظاهرا این امر نشان دهنده یک شورش و انقلابی در درون فرد و حاکی از وجود احساسی است که فرد گویی از بازگو کردن آن وحشت دارد و رنجی در درون او وجود دارد که قادر به رفع و جبران آن نیست و ناگزیر تلافی آن را سر دیگران در می‌آورد.

دکتر نوابی‌نژاد گفته است در عین حال که پرخاشگری یک رفتار مطلوب در سیر رشد طبیعی کودک است ولی اگر تحت کنترل صحیح نباشد می‌تواند به صورت هیجان از هم پاشیده‌ای درآید.

صورت‌های پرخاشگری:

پرخاشگری در ارتباط با افراد به صورت زدن، شکنجه دادن، آزار رساندن و دیگر اعمال شبیه تمایلات سادیستی است. و این امری است که بیش یا کم صورت قالبی دارد. البته گاهی به صورت سرزنش کردن، استهزاء و مسخره کردن دیگران، بیان سخنان خشن، اقدام به دزدی‌های موذیانه، زمینه‌سازی برای درگیری و دعوا و زمانی هم به صورت دروغ‌های شاخدار گفتن است.

ریشه و منشا پرخاشگری

الف) منشا غریزی و فطری: گروه بسیاری از روانشناسان برای آن منشا غریزی قائل‌اند و ناشی از این است که طفل به همراه خود هنگام تولد این حالت را واجد و آماده پرخاشگری است که جلوه آن به صورت جنگ، دفاع، نزاع‌های شخصی، درگیری‌های جمعی و تمایلات خرابکارانه توام با خشونت در افراد دیده می‌شود.

ب) منشا اجتماعی: گروهی از روانشناسان اجتماعی این حالت را ناشی از آموخته‌های اجتماعی و مکتسبات آن می‌دانند، می‌گویند عدم رضایت فرد از محیط و اطرافیان، ناراحتی‌ها و عقده‌هایی که طفل از پدر و مادر و مدیر یا معلم و مدرسه دارد سبب پیدایش این حالت و عقده در فرد می‌شود. اینان معتقدند که واکنش انسان نسبت به محیط، عکس‌العملی که او در مقابل موانع از خود بروز می‌دهد به تدریج دامنه یافته و گسترده می‌شود، به صورت پرخاشگری خود را نشان می‌دهد، این امر حتی در مواردی ممکن است به صورت ناخودآگاه باشد و خود فرد نداند چه می‌کند. تنها تذکر دیگران است که او را به خود می‌آورد ولی باز هم منشا و ریشه آن اجتماعی است، زیرا محیط اجتماعی است که او را به این چنین وضعی سوق داده است.

ج) منشا غریزی اجتماعی: شاید بهترین نظر این باشد که بگوییم این حالت در افراد دارای ریشه و منشا غریزی اجتماعی است، بدین معنی که اصل آن در افراد، غریزی است. از آن بابت که در همه افراد بیش یا کم به صورت آشکار و نهان وجود دارد ولی به تدریج و در اثر اکتساب، دامنه آن گسترده خواهد شد. تحقیقات نشان می‌دهد که پرخاشگری در خانواده‌های سختگیر که تنبیه منفی را در تربیت کودک ضروری می‌دانند بیشتر دیده می‌شود و نیز اعتقاد بر این است که برخی از انواع پرخاشگری‌ها در خانه‌هایی که اجازه هر نوع پرخاشگری داده می‌شود و افراد هرگز به طور سریع تنبیه نمی‌شوند، ریشه می‌دواند.

روش‌‌های اصلاح رفتار پرخاشگرانه:

۱) اصلاح روابط اعضای خانواده

۲) اصلاح فضای ارتباطی مدرسه

الف) پرهیز از پرخاشگری،

ب) عدم توسل به تنبیه بدنی،

ج) پرهیز از توهین و تحقیر دانش‌آموزان

۳) آموزش‌‌ رفتارهای نیکو و متعادل

۴) تشویق و تقویت رفتارهای دوستانه

۵) عدم تحمیل تکالیف سنگین

۶) تلاش جهت درمان بیماری‌ها

۷) بهبود روابط اجتماعی

خلاصه درمان:

به طور خلاصه می‌توان بیان داشت که در جهت اصلاح و تعدیل باید؛

۱) آگاهی داد،

۲) رشد فکری کودک را بالا برد،

۳) آگاه نمودن نسبت به حقوق یکدیگر

۴) آگاهی به زشتی امر،

۵) رفع ناکامی‌ها،

۶) ایجاد محیطی صمیمی،

۷) آماده کردن برای دوستی‌ها،

۸) ایجاد سرگرمی و اشتغال،

۹) دوری از جنجال‌ها،

۱۰) بها ندادن به لجبازی‌ها،

۱۱) دوری از عصبانیت،

۱۲) کارهای تعدیلی مثل شغل‌هایی که در کم کردن این حالات موثر است. و در آخر نیز شاید لازم باشد گاهی تنبیه هم به تناسبی انجام داد.

منابع:

- رفتارهای بهنجار و نابهنجار در کودکان و نوجوانان- دکتر شکوه نوابی‌نژاد

- خانواده و دشواری‌های رفتار کودکان- دکتر علی قائمی

- فنون تربیت کودک- دکتر عبدالله شفیع‌آبادی

رحیم اولیایی