عروس زاگرس سیاه پوش می شود

می گویند «هر چه سر به زیر تر, پربارتر» اما این جمله انگار برای توصیف حال و روز لاله سر به زیرِ واژگونِ دشت های زاگرس صدق نمی کند چرا که دیگر خیلی وقت است بوته های کم جانش بار ندارد و تکثیر نمی شود

می‌گویند «هر چه سر به زیر تر، پربارتر»! اما این جمله انگار برای توصیف حال و روز لاله سر به زیرِ واژگونِ دشت‌های زاگرس صدق نمی‌کند؛ چرا که دیگر خیلی وقت است بوته‌های کم جانش بار ندارد و تکثیر نمی‌شود.

لاله واژگون را اشک مادر هم نامیده‌اند، همان قدر سوزان و لرزان که ریشه‌های این‌گیاه. گیاهی که شاید به خاطر کمیاب شدنش تردید کنیم که همین چند شاخه باقیمانده در گلفروشی‌ها را بخریم و به محبوب‌مان هدیه کنیم.

عمرش کوتاه است و در ماه دوم بهار چشم می‌گشاید و همراه با اولین باران پاییزی چشم فرو می‌بندد. با این‌که می‌گویند عمر گل کوتاه است، اما به گواه علوم‌‌تجربی، گل‌ها هم در فصل زمستان عمرشان را می‌دهند به گل‌های دیگر، الا این گل نازک‌طبع. چند وقتی است که دیگر حیرانِ گل دیگری نمی‌شود و همراه با هر پاییز می‌رود و دیگر یارای بازگشتش نیست.

لاله واژگون یکی از گل‌های زیبا و نادری است که در کوه‌های زاگرس و استان ایلام می‌روید. کشف تبارش برمی‌گردد به عهد ساسانی یا قبل‌تر البته، اما ایرانی است. نقشش در موزه طاق بستان در کنار پادشاه حک شده. گویند این گل در آن زمان که تیغ تیز گرسیوز گلوی سیاوش را می‌برد، شاهد ماجرا بوده و پس از آن اندوه، سر به زیر می‌افکند و آرام‌آرام اشک می‌ریزد بر بی‌گناهی سیاوش... و تا امروز غم رهایش نکرده انگار. نخستین بار در سال ۱۵۷۶ میلادی به وسیله جهانگردان اروپایی از ایران به قسطنطنیه برده شد و بوس بکیوس سفیر امپراتور روم بذر لاله را از قسطنطنیه به وین انتقال داد. از آنجا که این گل را از زادگاه اصلی‌اش جدا کرده‌اند هنوز هم در کشورهای غربی بسختی در باغ‌ها و گلخانه‌ها پرورش می‌یابد در حالی که در فلات ایران و کوه‌های زاگرس به طور طبیعی رشد و نمو می‌کند. می‌کرد البته. حالا خیلی وقت است که ریشه‌های سست این لاله که از طریق پیاز و بذر تکثیر می‌شود، به خاطر چرای حیوانات، تخریب زیستگاه این گل برای ایجاد اراضی کشاورزی، برداشت مستقیم و بیرون آوردن این گیاه از ریشه و عرضه فراوان آن به بازار با تهدید انقراض مواجه شده و مثل همیشه که انسان به تصرف محیط اطراف خود در می‌آید، این بار هم جای دستان حریصش بر گلوی این گل مانده و توان او را بریده است، گلی که ۱۰۰ تا ۱۲۰ ‌سانتی‌متر از سطح زمین قد می‌کشد و از آن دسته از گیاهان علفی پیازدار ‌است که تاکنون ۱۵ گونه آن در ایران شناسایی شده‌. گیاهی است بومی زاگرس که آن را گُل اَشک، اشک مریم و تاج قیصر نیز نامیده‌اند. ‌

لاله واژگون با گل‌های زنگوله‌ای درشت و گاهی با رنگ‌های نارنجی مایل به قرمز، کوهستان‌های غرب ایران را چنان می‌آراید که هر‌سال اردیبهشت چشم هر بیننده‌ای میخکوب می‌شود روی سرخی برگ‌هایش و گردشگران زیادی برای دیدن این گل سربه زیر، روانه دنا، گلستان کوه در خوانسار، ارتفاعات اشترانکوه لرستان و کوه‌های صمصامی در چهار‌محال و بختیاری می‌کند. می‌کرد البته.

حالا اگر گذرتان به یکی از گلفروشی‌های نزدیک به محل رفت و آمدتان افتاد قبل از این‌که لاله و نرگس هلندی را انتخاب کنید، سراغی هم از این گل لاله واژگون بگیرید و اگر جواب سر بالایی شنیدید بدانید که روزی در ایران بیش از ۱۷۰ گونه از این لاله‌ها‌ ـ که به طور طبیعی رشد می‌کنند ـ شناسایی شده بود. لاله‌هایی که سر به زیر به ریشه‌هایشان در خاک می‌پیوندد.

میترا فردوسی