تدبر در قرآن

تدبر , هدف اساسی نزول قرآن است

نخستین کارگاه تدبر در قرآن کریم، چهارشنبه ۱۵ اردیبهشت با حضور علاقه‌مندان به قرآن کریم در سالن کنفرانس شماره یک سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح برگزار ‌شد. در این کارگاه رئیس عقیدتی ــ سیاسی شرکت صنایع هوایی، رئیس عقیدتی ــ سیاسی سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح و مجید معارف، استاد دانشگاه تهران سخنرانی کردند.

در این کارگاه، ابتدا محمدرضا عبدلی، قاری برجسته سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح آیاتی از قرآن کریم را تلاوت کرد، سپس حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا دانشور، رئیس عقیدتی ــ سیاسی شرکت صنایع هوایی طی سخنانی گفت: با نگاه به قرآن کریم در‌می‌یابیم قرآن ما را به حیات معقول دعوت کرده است و همه انسان‌ها را در ارتباط با پیروی از قرآن به منزل حیات معقول ارتقا می‌بخشد و رموز قرآن کریم در این است که عقول بشری را فعال می‌کند. قرآن کریم به کارگاه اندیشه و فهم انسان موضوع می‌بخشد و راه ارتباط عقلانی و فهم و درک عمیق به حقایق را هموار می‌سازد. وی افزود: از نگاه قرآن، سعادت دنیا و آخرت در پرتو عقل، تفکر و رسیدن به منزل معقول است. چنانچه در قرآن کریم از زبان دوزخین آمده است که «اگر ما در دنیا می‌شنیدیم و تعقل می‌کردیم، امروز در آتش دوزخ نبودیم». این هشدارهای قرآنی نشان می‌دهد تعقل و تفکر برای سعادت انسان کارساز است.

در ادامه این کارگاه حجت‌الاسلام والمسلمین رنجبر، رئیس عقیدتی ــ سیاسی سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح طی سخنانی گفت: امام جعفر صادق‌(ع) در تفسیر آیه «کسانی که به آنان کتاب دادیم، آن را تلاوت می‌کنند، آن‌گونه که حق تلاوت آن است» فرمودند: آیاتش را روشن و شمرده می‌خوانند، به مفاهیم آن توجه می‌کنند، احکام آن را به کار می‌بندند، به وعده‌‌هایش امیدوارند، از عذابش ترسناکند، از داستان‌هایش سرمشق می‌گیرند ، از مثل‌هایش پند می‌گیرند، دستورهایش را به جا می‌آورند و از نهی‌هایش پرهیز می‌کنند. متاسفانه در جهان اسلام بعضی تمسک به حروف کرده‌اند و عمل به قرآن کریم را فراموش کرده‌اند و این حق قرآن نیست. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، قرآن کریم و اهل بیت(ع) مورد توجه ویژه قرار گرفت و بسیاری از پیشرفت‌های امروز ما در تمام زمینه‌ها مرهون پیروی و تبعیت از ثقل اکبر و ثقل اصغر است.

در ادامه این کارگاه، فیلم کوتاهی از بیانات رهبر معظم انقلاب درباره تدبر در قرآن کریم به نمایش گذاشته شد، سپس مجید معارف استاد دانشگاه تهران و پژوهشگر قرآنی در مورد تدبر در قرآن کریم به ارائه سخن پرداخت و گفت: پیامبر اسلام می‌فرمایند: «قرآن مانند سفره‌ای بیکران است سعی کنید به قدر توان، استعداد و ظرفیت خود از قرآن بهره‌‌برداری کنید و مطالبی را فرابگیرید» و امام جعفر صادق(ع) می‌فرمایند: «قرآن یک عهد‌نامه‌ای از جانب خداوند به سوی مردم است، شایسته است مسلمان روزانه به این عهدنامه بنگرد و ۵۰ آیه از قرآن را در دستور کار خود قرار دهد.»

● محورهای تدبر در قرآن

برای درک ضرورت و اهمیت تدبر در قرآن لازم است مبانی تدبر در قرآن را بشناسیم. لغت تدبر به معنای پیگیری است، در حالی ‌که تفسیر، معنای پرده‌برداری از حقایق پنهان و پوشیده با عمل تفسیر است. تدبر پیگیری درونی آیات قرآنی است که برای ما می‌تواند پیامدهایی داشته باشد. در تفسیر معنای خاص تفسیر مدنظر است که به عنوان یک دانش با استفاده از مبانی به سراغ عمل تفسیر می‌روند‌. تفسیر تخصصی است و نیاز به مبانی عملی دارد. ملازمه تفسیر با کشف دقایق قرآنی است در تفسیر ذهن مفسر درگیر است، اما تدبر برای همگان امکان‌پذیر است. تدبر نیازمند برخورد فکورانه و ملازم درک پیام‌ها و مواعظ قرآن است. همچنین قلب و روح انسان با تدبر درگیر است.

هدف اساسی از نزول قرآن تدبر و تفکر در آن است که ضرورت تدبر در آیات و روایات مورد تاکید قرار گرفته است. خداوند در آیه ۲۹ سوره ص می‌فرمایند: خردمندان بهترین بهره‌ها را برمی‌دارند. در آیه ۲۴ سوره محمد به صورت سرزنش رابطه تدبر و قلب نشان داده شده است. در آیه ۸۲ سوره نساء، تدبر در قرآن رفع‌کننده بسیاری از اختلاف‌ها در ساحت قرآن معرفی شده است. پیامبر(ص) می‌فرمایند: به خود بیاییم، فقط به چرخاندن فک و دهان بسنده نکنیم که این کار قرائت خالی از تدبر می‌شود. امام علی(ع) در خطبه ۱۰۹ می‌فرمایند: قرآن را یاد بگیرید، زیباترین سخن است که در اختیار شماست، قرآن بهار دل‌هاست.‌ همچنین امام می‌فرمایند: قرائت باید دستاوردی داشته باشد و اگر قرآن خوانده شود، عاری از تدبر باشد خیری در آن قرائت نیست.

● مبانی تدبر در قرآن

مبانی تدبر، پیش‌فرض‌های اعتقادی و علمی است که برگرفته از آیات و روایات بوده و انسان با داشتن آنها می‌تواند جایگاه مساله مورد تحقیق را شناسایی کند. لذا مبانی تدبر در قرآن عبارت است از: حجت ظواهر قرآن کریم، فهم‌پذیری قرآن به طور عام، ذومراتب بودن معانی قرآن کریم، شناخت قرآن به عنوان کتاب هدایت انسان‌ها، اعتقاد به توانایی قرآن در پاسخگویی به نیازهای انسان و پذیرش عقل به عنوان حجت باطنی انسان.

با توجه به آیات و روایات بویژه دستورالعمل‌های رسیده از معصومان می‌توان موارد زیر را به عنوان روش تدبر در قرآن اعلام کرد: رعایت ادب حضور در محضر قرآن، آرام و با تانی خواندن قرآن و سکوت به هنگام استماع آن، کوشش جهت درک سطوح معنایی قرآن، ایجاد تشنگی درخور نسبت به معارف قرآن، خود را مخاطب قرآن قرار دادن، جدی گرفتن اخطارهای قرآن، پیگیری اوامر، و بشارت‌های قرآن.

سید‌حسین امامی