تنها زنان صنایع دستی بختیاری ها را می بافند و می بافند و می بافند

صنایع دستی بختیاری ها را تنها انواع بافت ها را تشكیل می دهد اما این بافت ها به اندازه ای متنوع و متفاوت هستند كه تنوع صنایع دستی عشایر بختیاری از بعضی اقوام دیگر بیشتر است بافت های مختلف در رشته صنایع دستی در این قوم كاری صد در صد زنانه است که تمام مراحل آن را زنان و دختران انجام می دهند و مردان در تولید آنها هیچ نقشی ندارند

صنایع دستی بختیاری ها را تنها انواع بافت ها را تشكیل می دهد. اما این بافت ها به اندازه ای متنوع و متفاوت هستند كه تنوع صنایع دستی عشایر بختیاری از بعضی اقوام دیگر بیشتر است. بافت های مختلف در رشته صنایع دستی در این قوم كاری صد در صد زنانه است که تمام مراحل آن را زنان و دختران انجام می دهند و مردان در تولید آنها هیچ نقشی ندارند. تقریبا اغلب زنان و دختران ایلیاتی با آنها آشنایی دارند.

صنایع دستی ایلات و عشایر علاوه بر آنكه منبع درآمد و جزو لوازم زندگی آنها محسوب می‌شود، نشانگر ذوق و هنر ایرانی است.

از سوی دیگر، در سطح جهانی مساله‌ی صنایع دستی در سال ۱۹۶۴ میلادی با تاسیس شورای جهانی صنایع دستی زیر نظر یونسكو مورد توجه قرار گرفت و سازمان صنایع دستی ایران در سال ۱۳۴۷ به عضویت این شورای جهانی درآمد. صنایع دستی بختیاری ها، ویژگی ها و مختصاتی دارد که با انواع تولیدات مشابه به دست دیگران متفاوت است. بافندگان معمولا از نقشه برای بافتن استفاده نمی کنند مگر اینکه به قصد تفنن بخواهند محصولی شبیه به فرآورده های قبلی داشته باشند. یا وقتی سفارشی برای مشتری دریافت کنند که ملزم به اجرای نقش و طرح پیشنهاد شده مشتری باشد. به طور کلی نقش هایی که بختیاری ها برای تزیین بافته ها به کار می برند ذهنی است.

آنها معمولا از مواد اولیه تولید شده توسط خودشان استفاده می كنند و در موارد محدودی از نخ پنبه ای کارخانه ای به عنوان تار بافته هایشان استفاده می کنند. از امتیازات تولیدات بختیاری ها، عدم تشابه و ناهمانندی کارهایشان با یكدیگر است و این به دلیل عدم استفاده از الگو و مدل برای نقوش تولیداتشان است. تنوع و گوناگونی رنگ و نقش در بافته های زنان و دختران بسیار زیاد است و کمتر می توان دید که بافنده ای دو یا چند محصول یک اندازه و یک نقش با رنگ واحد تولید کند. این بافته ها با روحیات بافنده در هنگام تولید ارتباط مستقیم دارد. رنگ هایی كه در آثاراستفاده می شودبه اقتضای روحیات بافنده تیره، روشن، تند و ملایم می شود. بافندگان محلی اغلب از دارهایی استفاده می کنند که به صورت افقی است. نقش ها و طرح هایی که در قالی بافی منطقه به کار می رود، نقشه های خشتی، بید مجنون، ترنج، طاووس، سرو، کاج، گلدان، و گل چالشتری هستند.

به گزارش «میراث خبر»، در چهارمحال و بختیاری، بافته های دستی متنوعی وجود دارد که عشایر از مواد اولیه تهیه شده از طریق دام هایشان به مصرف ریسندگی و بافندگی می رسانند. آنها بر مبنای مختصات زندگی اجتماعی شان که خود تولیدی و خود مصرفی را ایجاب می کند، محصولات متنوع و متعددی تولید می کنند که برخی از آنها عبارتند از: لی، هورژین (خورجین)، قالی، خرسک، سیاه چادر، چوقا، موج، وریس، نمکدان (کیسه ای جهت نگهداری نمک)، سفره آردی.

قالی بافی:

فرش بختیاری با نقش کاملا ویژه و متفاوت خود در میان فرش های ایرانی مشخص است. قالی های بختیاری به طور عمده دارای گره ترکی و معمولاً دو پوده است. در این نوع بافت، نخ خامه از روی دو تار مجاور به عقب رفته و بعد از دور زدن تارها از زیر قسمت کمانی روی تارها بیرون آمده به سمت بالا کشیده می شود و سر آن را قیچی می کنند و بعدازهر ردیف بافت، دو پود روی قسمت های بافته شده قرار می دهند و با کلکیت (دفتین) آن را می کوبند. معروف ترین نوع قالی های بختیاری، قالی هایی موسوم به "بی بی بف" است. که هم از نظر ابعاد و هم از نظر نقش و مواد اولیه مصرفی با سایر فرش های ایرانی تفاوت کلی دارد این قالی ها را منحصرا بی بی ها که از امکانات مادی بالایی برخوردار بودند می بافتند. در حال حاضر بافتن بی بی بف ها در چالشتر در منطقه شهر کرد ادامه دارد. اما توسط اجتماعات روستایی و آن هم در چهار چوب صنایع دستی و البته به نام قالی خشتی.

نقش های مورد استفاده در قالی بی بی بف که به خشتی نیز معروف هستند، نقش های گیاهی و شکارگاهی هستند که به آن جانوری نیز می گویند. در طرح خشتی از انواع پرنده، سرو، کاج، حیوانات و گیاهان استفاده می شود. از مناطق مهم بافت قالی درمنطقه بختیاری می توان از شهرکرد، چالشتر، بخش شوراب و روستاهای فارسان، باباحیدر، چلگرد و اردل نام برد. اما اکثر قالی هایی که به نام قالی بختیاری شهرت دارد، در منطقه چهارمحال بافته می شود. قالی های چالشتر از معروفیت جهانی برخوردار است و اصالت نقشه و ثبات رنگ و دقت در بافت از مشخصات آن است. انواع دیگر قالی های بختیاری عبارتند از: قالی یلمه: این قالی ها توسط عشایر یلمه بافته می شود دارای رنگ ثابتی است و معمولاً از نه رنگ در بافت آنها استفاده می شود که عبارت است از: آبی، لاکی، سبز، سرمه ای، سفید، بنفش و سیاه كه دارای تار و پود پشم هستند. گل پتو: این فرش که با استفاده از گل های پهن بافته می شود به گل فرنگی هم معروف است، در فرادنبه از بخش های شهرستان بروجن توسط زنان بافته می شود و نقشه آن معمولا ذهنی است. کف ساده: فرشی است بدون نقش و با زمینه سفید که بیشتر در چالشتر بافته می شود. گل مینا: نقشه این فرش توسط شخصی به همین نام که اهل تبریز بوده است طراحی شده است. بافنده در انتخاب رنگ آن آزاد است و معمولا از رنگ های گیاهی و با پود پشم هم بافته می شود. و در متن فرش رنگ مینایی و گل های ریز به کار می رود. نقشه گل مینا، لچک ترنج و هندسی است که گاهی به شکل گرد یا بیضی هم بافته می شود و در فرش رنگ مینائی و گل های ریز به کار می رود. از مشخصه های طرح این فرش این است که یک قسم از آن در کلیه نقشه تکرار می شود. چهار رنگ: این فرش حدود ۱۰۰ سال پیش در روستای دستنا توسط یحیی خان بختیاری طراحی شده است و در بافت آن فقط چهاررنگ به کار می رود. گبه: نوعی قالی گره دار با پرز بسیار بلند به بلندی دست کم یک سانتیمتر و پود فراوان از سه تا هشت پود در هر رج معمولا درشت بافت. هر گاه شمار رشته های پود در هر رج از سه تجاوز نکند و پرز هم کوتاه تر باشد دست باف را قالی گبه می خوانند.

خرسک: قالیچه هایی با پرز بلند و درشت بافت که مرغوبیت چندانی ندارد و خود مصرفی است.دارای نقشه های ساده مرکب از مثلث و لوزی است و بیشتر در ایل بافته می شود.

گلیم و لی :

گلیم های عشایری که اصطلاحا به آنها "لی یا سرانداز" گفته می شود، برای پوشاندن رختخواب و وسایل داخل چادر که روی چل قرار می گیرند به کار می رود. و دارای بافت "رندی" است که بافتی بسیار مشکل و وقت گیر است.

هورژین:

خورجین یا به گویش بختیاری "هورژین" از صنایع دستی مهم عشایر بختیاری است که به دست زنان ایلیاتی روی دارهای افقی بافته می شود. خورجین پوششی تزیینی است که وسایل زندگی عشایر در آن قرار می گیرد و چون در هنگام کوچ و در زمان زندگی در سیاه چادر در معرض دید قرار دارد جنبه زیبا شناختی و تزیینی و اعتقادی قوم بختیاری در نقوش و بافت آن تجلی می یابد. خورجین حکم صندوقچه ای را دارد که با اتصال بندینک های آن به یکدیگر و زدن قفل به آخرین بندینک در آن کاملا بسته شده و قابل حمل روی چاپار است (هنگام کوچ) یا در گوشه ای از چادر(به هنگام اطراق) قرار می گیرد. معمولا از نقوش هندسی برای تزیین خورجین استفاده می شود. لبه های طرفین کیسه ها ی خورجین پس از دوخت با موی بز شیرازه دوزی می شود. قطع خورجین پس از دوخت در حدود یك متر در ۷۰ سانتی متر می شود.

هورژ (خورج) و مهده:

هورژ (خورج) بافته ای است که از وسایل زنان محسوب می شود. یک کیسه دوطرفه که دو روش ساده بافت و قالی باف در آن به کار رفته است. تکنیک ساده بافت در قسمت پشت هر طرف از کیسه ها و تکنیک ساده بافت در قسمت روی هر طرف از کیسه ها. هورژ نیز از هر طرف بطور جداگانه قفل و کلید می شود. اندازه هورژ کوچکتر از هورژین است و از بافته هایی است که منحصرا در ایلات مصرف دارد.

مهده: مهده در ایل بختیاری جزو وسایل زنان محسوب می شودکه وسایل خودرادر آن جای می دهد. پس از اتمام بافت، از یک ضلع تا زده می شود و با موی بز آن را می دوزند. مهده نیز مانند هورژ قفل و کلید دارد. از مهده گاهی اوقات به جای بالش ویابه قول خود بختیاری ها زیرگوشی استفاده می شود.

هورژ (خورج) ترک:

این وسیله که مانند هورژ از یک کیسه دوطرفه به اندازه تقریبی هرطرف ۲۵ × ۲۰ سانتیمتر ساخته می شود از بافته هایی است که در قدیم بیشتر بافته می شد. وسیله ای مردانه است. مردان ایل پول و اشیاء مردانه مانند وسایل اصلاح صورت خود را درآن جای می دهند و قفل و کلید می کنند. تار در خورج ترک از ترکیب پشم و مو و گاه از پنبه است و پود تماما از جنس پشم است. روی هر طرف آن با بافت رندی نقش می اندازند.

هور: هور کیسه ای است دوطرفه که به طور عمده برای حمل گندم و آرد و گاهی برای غلات دیگر و حبوبات به کار می رود. از خورجین کمی کوچکتر است و اطراف جیب های آن کاملا دوخته می شود. گوشه یکی از لبه های آن را بدون اینکه بدوزند باز می گذارند به این دلیل که از این گوشه دوخته نشده برای پرکردن و خالی کردن مواد غذایی ذکر شده استفاده کنند.

اندازه هر طرف آن ۸۰ × ۶۰ سانتیمتر است که هر دهانه در حدود ۵۰ کیلوگرم ظرفیت دارد.

شله: یک کیسه دوطرفه ساده بافت است که گاهی تماما از نخ بافته می شود. تار آن همیشه از جنس پنبه است. برای جا به جایی مشک، سنگ، و چوب به کار می رود و هیچ گونه نقشی روی آن به چشم نمی خورد. در آن نیز باز می ماند.

توربه یا توبره: محصول دیگری که عشایر بختیاری با شیوه های ذکر شده تولید می کنند توبره و یا به گویش بختیاری «توربه»؛ که حالتی کیسه مانند دارد و شبیه کوله پشتی است. برای نگهداری و حمل مواد غذایی یا ملزومات چوپانان از قبیل نان فطیر، چای، قند، پیاز، استکان، مشکول و دیگر مایحتاج آنها به کار می رود. پشت توبره معمولا ساده بافت(گاهی، با نقوش پراکنده) است و روی آن دارای زمینه ساده و نقش های رندی بافت است .

تی یر یا نمکدان:

بافته ای است مرکب از سه روش ساده، رندی، گندی(بافت گره ای) در ابعاد ۶۰ × ۴۰ سانتیمتر که در آن نمک می ریزند. دو طرف نمکدان با موی بز بافته می شود و روی شانه ها، تارهای اضافی دسته دسته به هم پیچیده یا گیس بافی شده یا به صورت منگوله تزیینی در می آید.

جل (روزینی): پوششی است که روی حیوان می اندازند و بار روی این پوشش قرار می گیرد. جل بافته ای چهار گوش در ابعاد۵۰/۱ × ۱۰/۱ متر و معمولا دو قسمتی است و با تسمه سینه بند، تنگ شکم بند، و یک زیر دم مجهز به یک تکه نمد به نام رفیده به پشت حیوان بسته می شود. به هنگام تزیین حیوانی که مختص عروس یا بی بی (زن خان) است، "رفیده" را با پارچه ساده ای می پوشانند و روی آنرا با مهره های رنگی و دکمه تزیین می کنند. نقش های جل با توجه به نوع استفاده آن، بافت های متفاوتی دارد. گاهی زمینه ساده و نقش ها قالی بافت است، گاه زمینه ساده و نقش ها رندی بافت، و گاهی زمینه ساده و نقش ها رندی بافت و قالی بافت است . زمانی تماماً قالی بافت است و زمانی کاملا ساده بافت و بدون نقش است. تار جل از نخ پنبه یا پشم و قسمت های رندی بافت و قالی از جنس پشم است. روزینی بافته قالی بافتی است که روی زین قرار می گیرد و عشایری که وضع مالی خوبی دارند از آن استفاده می کنند. دور تا دور روزینی منگوله های رنگی بزرگ و کوچک آویزان می کنند.

سرفه آردی یا سفره آردی: نان، غذای اصلی عشایر بختیاری را تشکیل می دهد و آرد که ماده اولیه پخت نان است بسیار مقدس است و گندم که قوت اصلی عشایر بختیاری است بسیار از منزلت بالایی برخوردار است. پس نان باید جایگاه خاصی برای خود داشته باشد. به همین دلیل سفره مخصوصی برای آن بافته می شود که در گویش بختیاری به «سرفه آردی» معروف است. سفره آردی دارای بافت گلیمی یک رو یا رندی بافت است که گاهی وسط آن ساده بافت با حاشیه ای نقش دار است . تار آن پنبه ای و پود آن از پشم است و به شکل مربع ۱ × ۱ متر و گاهی مستطیل است. متن سفره آردی ساده، یک قسمتی نقش دار، دو قسمتی نقش دار و چهار قسمتی نقش دار دیده شده است.

پیش سینه: بختیاری ها پیش سینه را برای تزیین و افزودن زیبایی حیوان می بافند و مانند گردنبندی به دور گردن مادیان حلقه می کنند. احتمالا در تزیین حیوانی که عروس یا بی بی بر آن سوار می شود نیز به کار می رود. این بافته تماما روش "رندی" بافته شده و جنس تار آن از پنبه و جنس پود آن از پشم است. بافت وسط پیش سینه با عرض حدود ۲۵ سانتیمتر در طرفین متوقف می شود، ولی در وسط به شکل مثلثی ادامه می یابد و به راس آن ختم می شود.

---