باید خورشید را روی رود گنگ ببینی

در دفاع از فیلم «جاذبه»

فیلمGravity که در ایران «جاذبه» ترجمه شده، فیلمی درباره خودشناسی، ایمان و یافتن دلیل برای زنده‌ماندن و زندگی‌کردن است. در مورد تنهایی یک زن فضانورد در فضایی لایتناهی. طبق آن چیزی که خودش می‌گوید با مرگ دخترش، کل زندگی‌اش متلاشی شده و حالا غمگین و دلمرده، تک و تنها در آسمانی بی‌انتها غرق می‌شود. وقتی می‌بیند دیگر راه نجاتی ندارد، این زن (رایان) به شخصیتی دلزده از زندگی گذشته‌اش تبدیل می‌شود که انگار آن بالا، دنبال خود جدیدی می‌گردد اما در نهایت درمی‌یابد که زندگی می‌تواند همان پایین هم ادامه داشته باشد، آن‌هم با تمام سختی‌هایش؛ که هیچ جایی بهتر از زمین برای زندگی وجود ندارد. بازگشت او به زمین و قدم نهادنش روی ماسه‌های کنار ساحل، با تاکید دوربین و موسیقی زیبای فیلم، نشانه‌ای از برخوردِ واقع‌بینانه او با زندگی است. خط داستانی سرراست فیلم به مشکلات یک زن در حال مبارزه برای بقا می‌پردازد اما دوربین آلفونسو کوآرون-کارگردان فیلم- ژرف‌تر از فیلمنامه او حرف می‌زند.

فیلم با یک نمای ۲۰دقیقه‌ای بدون کات، چیزی شبیه آنچه در فیلم Children Of Men دیده بودیم، آغاز می‌شود. کوآرون در «جاذبه» به خوبی توانسته تاثیر ترس بر تصمیم‌گیری‌های ضعیف شخصیت اصلی داستان را نمایان کند و شخصیت قوی اما شکننده رایان را برای تماشاگر شرح دهد. کوآرون در سرتاسر فیلم موفق شده بین رابطه دو شخصیت و گستردگی فضا ارتباط ایجاد کند. آلفونسو کوآرون در به‌کارگیری جلوه‌های ویژه در «جاذبه» از افراط پرهیز کرده اما تا جایی که توانسته با تکنیک‌های مختلف کارگردانی و فیلمبرداری، وهم و ترس را به مخاطب انتقال داده است. پیش از این، استنلی کوبریک در «یک اودیسه فضایی» به خوبی موفق شده بود با استفاده از هنر کارگردانی خودش و البته تیم جلوه‌های ویژه هنرمند فیلم، محیطی بی‌نظیر توام با ترس را برای تماشاگران به ارمغان بیاورد. ساندرا بولاک، بازیگر اصلی فیلم نیز به خوبی از عهده نقش‌اش برآمده. جالب است بدانید که او مجبور بوده حین فیلمبرداری، هر روز ساعت‌های طولانی در یک حلقه مکانیکی بزرگ بماند.

جورج کلونی شاید بیشتر به این دلیل انتخاب شده که موفقیت فیلم در گیشه تضمین شود. بینندگانی که به امید دیدن او به تماشای فیلم می‌روند ناامید خواهند شد، زیرا بعد از گذشت حدود نیم ساعت او از فیلم خارج می‌شود. او و بولاک تنها بازیگرانی هستند که در فیلم جلوی دوربین قرار می‌گیرند و اد هریس صدا‌پیشگی کنترل‌کننده ماموریت را برعهده دارد. «جاذبه» به معنای واقعی از یک فیلم تخیلی و درام دوست‌داشتنی‌تر است. «جاذبه» سعی نکرده خودش را بیش از اندازه درگیر جلوه‌های ویژه کند یا خود را با اکشن پرسروصدا درگیر کند. از تمام این کلیشه‌ها دور مانده و حتی سعی نکرده است همانند فیلم «پس از زمین» زمان خودش را با دیالوگ‌های پی‌درپی و بی‌مورد کش بدهد و مخاطب را خسته کند. برخلاف خیلی از فیلم‌های سه‌بعدی که منطق درستی بین داستان و تکنولوژی سه‌بعدی برقرار نمی‌کنند و تنها، به رخ کشیدن این تکنولوژی را در فیلم برای بیننده نمایش می‌دهند، «جاذبه» این سه‌بعدی بودن را تکه‌ای از داستان کرده تا تحمیلی به نظر نرسد.

مثل آن صحنه‌ای که رایان، بعد از تلاش فراوان، در حالی‌که با کمبود اکسیژن مواجه شده، بالاخره خودش را وارد فضای سفینه می‌کند و بعد در حالی‌که با شدت نفس‌نفس می‌زند، لباس‌هایش را یکی یکی در می‌آورد و لباس‌ها در فضا معلق می‌شوند همچون جنینی که به ناف متصل شده باشد، در وضعیت جنینی قرار گرفته و برای دمی بعد از آن همه تقلا با نفسی عمیق، بدنش را کش داده، خودش را جمع کرده و کف سفینه به خواب می‌رود. آقای کامرون با بیان اینکه جاذبه او را کاملا «نقش زمین» کرده، می‌افزاید: «به نظرم این بهترین تصویرسازی فضایی است؛ فکر می‌کنم بهترین فیلم فضایی است که تا امروز کار شده و مدت‌های مدید تشنه دیدن چیزی در حد این فیلم بودم.» او در ادامه می‌گوید: «آلفونسو و ساندرا با هم فیلمی ساخته‌اند که در آن تجسمی بی‌نقص از یک زن تنها را می‌بینید که در جاذبه صفر، برای زندگی خود می‌جنگد... او (ساندرا بولاک) تنها کسی است که می‌توانست این چالش باورنکردنی را نمایش دهد.

از جایی که من ایستاده‌ام کارش از اعضای سیرک خورشید (Cirque du Soleil معروف‌ترین سیرک دنیا) هیچی کم ندارد.» نکته آخر اینکه هدف این فیلم قراردادن بیننده در کنار شخصیت‌ها در فضاست که باید گفت به این هدف رسیده است و البته تماشای فیلم در سینمای دو بعدی معمولی بدون شک از ارزش آن خواهد کاست و تماشای آن در خانه از این هم بدتر است. شاید یکی از علت‌هایی که موجب شده در ایران این فیلم به‌طور دقیق مورد بررسی قرار نگیرد و عجولانه نقد شود، این است که نتوانسته‌اند فیلم را در سینما (و به‌صورت سه‌بعدی) تماشا کنند.

مسیح اسماعیلی