گزارشی از منشور ملی زنان در فرایند توسعه پایدار

« منشور زنان در توسعه» نمای الگوی ارائه شده ایده «زنان در رشد و توسعه انسانی » به عنوان مبنای پیشنهادی «برنامه عمل ملی زنان درتوسعهء جمهوری اسلامی» و اساس نظام مطالعات و تحقیقات راهبردی زنان و نیز بنیان نظری سازمان دهی مراكز مطالعات و پژوهش های زنان تلقی می شود

دكترین تحقیق و توسعهء نظام جمهوری اسلامی، نیازمند تحقیق و تدوین فرایند مشاركت زنان در تحقی و توسعهء نظام، در قالب یك الگوی بنیادین، جامع، اصول گرا، روشمند، روزآمد و كارآمد است.

« منشور زنان در توسعه» . نمای الگوی ارائه شده ایده «زنان در رشد و توسعه انسانی » به عنوان مبنای پیشنهادی «برنامه عمل ملی زنان درتوسعهء جمهوری اسلامی» و اساس نظام مطالعات و تحقیقات راهبردی زنان و نیز بنیان نظری سازمان دهی مراكز مطالعات و پژوهش های زنان تلقی می شود. این الگو مبتنی بر منطق مطالعات راهبردی توسعه به صورت زنجیره ای از قیاس عملی[i] تنظیم شده و در صورت بندی منشور به كار گرفته شده است.

منشور از دو دسته گزاره تشكیل شده است:

گزاره های هنجارین [ii] و گزاره های واقع نگر.[iii] گزاره های هنجارین دارای ماهیت ارزشی – تجویزی شامل بایدهای حیاتی ، اهداف ، اصول ، سیاست ها ، روش ها و شیوه های عملی است و گزاره های واقع نگر شامل گزاره های معرفت شناختی ، فیزیكی یا الهیاتی ، نظریه های روان شناختی و جامعه شناختی و همچنین یافته های تجربی و نظیر آن می باشد.

كلید واژه :

رشد انسانی ، تحقیق و توسعه جنسیتی ، توسعه انسانی ، دین پژوهی ،نظریه پردازی ، منشور ، دكترین، مبانی معرفتی ، الگوی مطلوب ، اصول و سیاست ها، راهبردها، روش شناسی تحقیق ، مطالبات زنان و مراكز تحقیق و مطالعات زنان.

مقدمه:

ترسیم نقش زنان به عنوان منابع انسانی درتكاپوی مدیریت شخصیت مثبت خود و توسعه ملی ،اكنون پس از گذشت سالیان ، همچنان از سطح مطلوبی برخوردار نمی باشد. واقعیت آن است كه ما فاقد یك نگاه و الگوی بنیادین ،[iv] جامع نگر، [v] اصول گرا،[vi] روشمند،[vii] روزآمد[viii] و كارآمد[ix] نسبت به ارتقای حقوق و منزلت زن در جامعه امروز هستیم. تدوین چنین نگاه و الگویی با لحاظ ویژگی های یاد شده و در راستای دكترین تحقیق و توسعه جامع نگر و پایدار نظام جمهوری اسلامی با ملاحظه سه سطح در برنامه ریزی توسعه یعنی سطح «روانشناسی كمال »، «جنسیت» و فراتر از آن سطح «هویت و نقش مدنی» زنان ، شرط لازم و اجتناب ناپذیر برای تأمین انسجام فكری و عملی در سطوح تعلیم و تربیت پژوهش و توسعه و به ویژه تصمیم گیری و نیز برنامه عمل توسعه ای در كشور است.

سر فصل های مباحث منشور پس از یك مدخل در بیان «ضرورت تدوین منشور رشد و مشاركت توسعه ای زنان » و «مفاهیم عملیاتی منشور»عبارتند از :

۱ – بخش اول: مبادی ادراكی نظریه «زنان در توسعه» شامل انواع حوزه های شناختی مؤثر در تدوین اهداف ، اصول ، سیاست ها و برنامه های عمل زنان در دو فصل عمدهء‌ مبادی معرفت شناختی و مبانی معرفتی درجهء اول.

۲ – بخش دوم: توضیح وضعیت مطلوب با مجموعه ای از گزاره های ارزشی – هنجاری و تجویزی شامل آرمان ، اهداف و شاخص ها در نگاه به وضعیت مطلوب مشاكرت توسعه ای زنان و اصول یا دستور العمل كلی هدایت برنامه ها.

۳ – بخش سوم: فهرست سیاست و راهبردها در راستای اهداف و اصول تعیین شده در پایان نیز توجه به نكاتی چندضروری می نماید:

۱ – باید در نظر داشت ، متن منشور پیشنهادی « كلیات نظام زنان در توسعه» است . تعبیر مزبور حداقل دو نكته را یادآوری می كند: نخست آن كه، طراحی و تدوین طرح تفصیلی حاوی تحلیل ها و استدلال های موكول به متن تفصیلی آن است كه در سند مرجع آن مورد نظراست [x] و دیگر این كه چاره جویی برای موارد جزئی ونارسائی ها و مشكلات اجرایی جزئی مستقیماً به طراحی كلیات منشور مربوط نمی شود.

منشور زنان در توسعه، در حكم ساختار كلات راهنمای عمل توسعهً زنان در جمهوری اسلامی ایران می باشد.

۲ – مشابهت عنوان یا پاره ای از اجزای منشور پیشنهادی با برخی كارهای پیشتر انجام گرفته و یا در حال انجام نباید مخاطب را به تصور و گمان دوباره كاری بیاندازد. دقت در منطق حاكم بر تحقیق و ساختار و محتوای متفاوت مباحث، این گمان را خواهد زدود. همچنان كه نباید تفاوت میان پاره ای از اجزای مباحث مزبور با آرای جاری و ذهنیت های مرسوم ، این پندار را به وجود بیاورد كه از اصول روش شناختی مطالعات استنباطی از متون دینی یا متدولوژی مطالعات زنان تخطی شده است. متن مرجع منشور به تفصیل دو گمان یاد شده را مرتفع می‌نماید.

۳ – منشور پیشنهادی چند كاربرد اصلی دارد:

۱ – تفصیل دهی بخشی از آرمان انقلاب اسلامی و قانون اساسی بر آمده از آن.

۲ – ارائه مبنایی برای نظام تحقیقاتی – آموزشی زنان و از این رهگذر جهت بخشی به سه پژوهش بزرگ مبنایی:

پژوهش های بنیادین همچون ، مبانی نظری توسعه جنسیتی .

پژوهش های هنجاری همچون الگوی مطلوب زن مسلمان.

و مظالعات تجویزی زنان همچون : برنامه عمل ملی زنان.

مجموع مطالعات زنان در راستای بیانیهء مزبور و سه پژوهش یادشده شكل می گیرد. منشور پیشنهادی اندیشه پیوسته و نظام واره جاری در سه حوزه مذكور می باشد.

۳ – ایجاد وحدت رویه میان اركان نظام ( نظام برنامه ریزی و آموزش و تحقیقات قانونگذاری ، اجرا و قضا) در رویكرد به موضوع زنان .

۴ – مخاطبین اصلی منشور:

۱ – نهاد سیاستگذاری تحقیق و توسعه زنان

۲ – نهاد قانونگذار كشور.

۳ – نهاد حوزه ، دانشگاه ،‌تحقیقات و نخبگان فكری و فرهنگی.

۴ – نهاد اداری و اجرایی راهبردی كشور.

۵ – زنان و دختران طالب آگاهی افزون تر به حقوق و جایگاه خویش برای زندگی مثبت.

مدخل مبادی تصوری

سرآغاز

مروری بر ضرورت طرح منشور و بیان تعاریف و مفاهیم واژگان كانونی منشور، مقدمه مناسبی برای افزودن مفاهمه در باب موضوع منشور است.

اول – ضرورت تغییر نگرش

در دهه اخیر عوامل متعددی، ضرورت بازخوانی نگرش، پژوهش و برنامه عمل ملی زنان را به صورت اكید توصیه می كنند؛ مؤلفه هایی مانند:

۱ – تحولات نظر گیر اندیشه ترقی ( در هر دو حوزهء معارف درون دینی و بیرون دینی). در چند دهه اخیر و به ویژه طرح به تدریج جدی تر گفتمان توسعه ای و گفتمان اصلاحات دردهه اخیر در حوزه های فرهنگی، سیاسی ، اقتصادی ، كالبدی و حتی قضایی.

۲ – رویكرد علمی (آموزشی و پژوهشی) چشم گیر به موضوع زنان كه در پی خویش اقتضای راهبرد «خودتوانمندسازی» را نیز داشته است.

۳ – سریان جنبش مردم سالاری و مشاركت جوی جامعهً ایرانی به حوزه « مسائل زنان » در قالب مطالبات جامعه زنان ، بر آمدن و تغلیظ مطالبات ، چالش ها و تقاضاهای ملی به تدریج جدی تر جامعه زنان.

۴ – رویكردها و دستاوردهای جدید در حوزه تفكر دینی كه به تدریج آثار خویش را در دهه اخیر در حوزه مسائل اجتماعی و زنان نشان می دهند. مباحث و دستاوردهای مانند تحولات معرفت شناختی در پدیده هایی همچون احیای فكر دینی و نگرش نقدی به فقه جاری تحولات روش شناختی در كاربرد منطق سیستمی در تدوین نظام حقوقی زنان ، بازخوانی های فقهی و توجه افزون تر به كاربرد زمان و مكان در پویایی اجتهاد در آمدن نگره های جدید در مبانی انسان شناسی و از این ماجرا در مبانی فقهی و زن شناسی نسبت روشن تر كاركرد حوزه های علوم بیرون دینی در شناخت های بهینه درون دینی مانند: روانشناسی زن.

۵ – گشترش نهادهای مدنی زنان و فعالان مدنی زن وبسط حضور آنان در معادلات سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی كشور.

۶ – طرح روشنتر و بین المللی تر برنامه های عمل زنان در سطح جهانی و مجامع داخلی زنان و ضرورت موضع گیری بدیل در برابر برنامه های مزبور.

۷ – ضرورت رویكرد روشن بینانه و نقادانه در برابر مكاتب و گرایش ها و رویكردهای به تدریج پای گرفته در برخی آرا و جمعیت ها و نهادهای زنان همچون رویكردهای قمینیستی كه موضع نقدی روشن بینانه را می طلبد.

۸ – ضرورت نگرش عملیاتی به الگوهای ارزشی و موضوع سیاستگزاری و جهت گیری ها برای زنان در زمان فرایند برنامه و درهنگام اجرای برنامه از طریق لحاظ چالش ها نیازها و تقاضاهای ملی ، محدودیت ها و منابع پیش بینی شده و توجه افزون تر دستاوردهای علمی در تدوین الگوهای هنجاری و شیوه انعكاس اهداف مدیریت عالی نظام و مانند آن. در طول دهه اخیر و به ویژه نیم دهه اخیر این اتفاقات جدی چشم گیر می نماید و از این منظر پرداختن به منشور مشاركت توسعه ای زنان ضرورتی تام یافته است.

تدوین منشور ملی زنان در توسعه به مثابه میثاق ملی و آرمانی نظام جمهوری اسلامی برای فراهم سازی توانمندسازی زنان و سامان بخشی نظام اندیشه ای – اجرایی كشور به منظور مشاركت عادلانه آنان در تدبیر امر تعالی و ترقی خویش و جامعه خود و برنامه ریزی ها و تصمیم سازی ها و تصمیم گیری های ملی و اثر گذاری بر نظام بین الملل یك نیاز و تقاضای ملی و راهبردی است.

نیاز و ضرورت مزبور ابعاد درونی چندی دارد:

۱ – ضرورت تصویر بخشی و تبیین الگوی دین شناسانه حضور زنان مسلمان ایرانی درعرصه «تعالی انسانی خود» و توسعهء ملی و بین الملل.

۲ – ضرورت پاسخ به پرسش های راهبردی بسیار پیش روی نظام جمهوری اسلامی در توجیه جایگاه و منزلت زنان در مقیاس های گوناگون روانشناختی ، ملی، جهانی و بین المللی و سطوح خرد وكلان توسعه انسانی پایدار.

۳ – ضرورت سامان بخشی ساختار و وظایف مراكز دولتی و غیر دولتی زنان به ویژه نظام تحقیقات مراكز مطالعات زنان در راستای نیارها و تقاضاهای مزبور. با لحاظ آنچه گذشت ، اقدامات ، برنامه ریزی ها و مطالعات در زمینه زنان و توسعه اكنون می تواند در یك « برآیند مبنا»‌ سامان یابد.

دوم – تعاریف و مفاهیم

به دیگر سخن منشور زنان در توسعه الگوی جامع نگر و توضیح دهنده نسبت به میان سه مقوله « دین» « مدیریت تغییر» و « زنان» می باشد.

---