سیمای پیامبر اکرم ص در آئینه نهج البلاغه

هر جامعه نیاز به الگویی دارد که شناخت آن ضروری و لازم است, قرآن کریم برترین الگوی جامعه اسلامی را پیامبر اکرم ص معرفی کرده است, حضرت علی ع در خطبه هایی که در نهج البلاغه آمده, سیمایی از حضرت محمد ص را ارائه کرده است

هر جامعه نیاز به الگویی دارد که شناخت آن ضروری و لازم است، قرآن کریم برترین الگوی جامعه اسلامی را پیامبر اکرم(ص) معرفی کرده است، حضرت علی(ع) در خطبه هایی که در نهج البلاغه آمده، سیمایی از حضرت محمد(ص) را ارائه کرده است.

حضرت محمد(ص) در هفدهم ربیع الاول سال عام الفیل پا به عرصه وجود گذاشت در حالی که پدر را قبل از ولادت از دست داده بود.

این حادثه، بزرگترین حادثه تاریخ بشری محسوب می شود، دلیل آن نیز حوادثی است که بدنبال حادثه ولادت آن حضرت اتفاق افتاد.

با ولادت آن بزرگمرد عالم هستی، تمام بتهای عالم سرنگون شده، طاق کسری به لرزه افتاده، دریاچه ساوه که سالها مورد پرستش قرار می‏ گرفت به زمین فرو رفته و خشکید و آتشکده فارس که هزار سال خاموش نشده بود در آن شب به خاموشی گرائید، دانش کاهنان زائل شد و سحر ساحران بر باد رفت .

این همه نشان از عظمت شخصیتی دارد که در چنین روزی به دنیا آمده است، لذا جا دارد جامعه اسلامی بیش از پیش با شخصیت او آشنا شده و خصلت‏های آن ح ضرت را الگو و سرمشق قرار دهند .

● ضرورت شناخت آن حضرت‏

هر جامعه نیاز به الگو دارد که شناخت آن ضروری و لازم است، قرآن کریم برترین الگوی جامعه اسلامی را پیامبر اکرم(ص)می ‏داند آنجا که می‏ فرماید: « ولکم فی رسول الله اسوة حسنة...؛ مسلماً برای شما در زندگی رسول‏خدا سرمشق نیکویی بود، برای آنها که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند و خدا را بسیار یاد می‏کنند.»

بنابراین در هر زمان باید با توجه به نیازهای ضروری جامعه، ابعاد شخصیتی ختمی مرتبت مورد بررسی قرار گرفته و به جامعه عرضه شود.

به گزارش پایگاه پیامبر اعظم(ص)، حضرت علی (ع) نیز بر این امر تأکید دارد آنجا که می‏فرماید: « و لَقد کان فی رسول الله (ص) کاف لَک فی الاسوة، و دلیل لَک علی ذم الدنیا و عیبها و کَثرة مخازیها و مساویها اذ قبضت عنه اطرافها و وطئت لغره اکنافها و فطم عن رضاعها...» برای تو کافی است که راه و رسم زندگی پیامبر اسلام (ص) را اطاعت نمایی، تا رهنمای خوبی برای تو در شناخت بدی‏ها و عیب‏های دنیا و رسوایی‏ها و زشتی‏های آن باشد، چه اینکه دنیا از هر سو بر پیامبر(ص) باز داشته و برای غیر او گسترانده شد، از پستان دنیا شیر نخورد، و از زیورهای آن فاصله گرفت.

در ادامه همین خطبه درباره اسوه بودن آن حضرت و لزوم اقتدا به او می‏فرماید: « فتأس بِنبِیک الاطیب الاطهر(ص) فاِن فیه اسوة لمن تَأسی و عزاء لمن تعزی و احب العباد الَی الله المتأسی بِنبیه وَ المقتص لاثره؛ پس به پیامبر پاکیزه و پاکت اقتدا کن، که در (راه و رسم) او الگویی است برای الگو طلبان و مایه فخر و بزرگی است برای کسی که خواهان بزرگواری باشد.

محبوب‏ ترین بنده نزد خدا کسی است که از پیامبرش پیروی کند و گام بر جایگاه قدم او نهد و راز الگو بودن حضرت نیز اصالت و جامعیت اوصاف آن حضرت است، در اینباره امیرمؤمنان (ع) می‏فرماید: «...تا اینکه کرامت اعزام نبوت از طرف خدای سبحان به حضرت محمد (ص) رسید، نهاد اصلی وجود او را از بهترین معادن استخراج کرد، نهال وجود او را در اصیل‏ترین و عزیزترین سرزمین‏ها (و خانواده‏ها) کاشت و آبیاری نمود. او را از همان درختی که دیگر پیامبران و منتخبان خود را از آن آفرید بوجود آورد... در حرم امن الهی رویید و در آغوش خانواده ای کریم بزرگ شد، شاخه‏های بلند آن سر به آسمان کشیده که دست کسی به میوه آن نمی‏رسید. پس پیامبر (ص) پیشوای پرهیزکاران و وسیله بینایی هدایت خواهان است، چراغی با نور درخشان و ستاره ‏ای فروزان، و شعله ‏ای با برق‏های خیره کننده و تابان است، راه و رسم او با اعتدال و روش زندگی او صحیح و پایدار، سخنانش روشنگر حق و باطل و حکم او عادلانه است...»

شناخت آن حضرت و الگوپذیری از روش و زندگی او نه تنها آثار گرانبهای دنیوی و آخرتی دارد، بلکه پاداش بیکران الهی را نیز در پی دارد، چنانکه حضرت علی (ع) می‏فرماید: پس براستی کسی که در بستر خویش با شناخت خدا و پیامبر(ص) و اهل بیت آن حضرت بمیرد، شهید از دنیا رفته و پاداش او بر خداست و ثواب اعمال نیکویی را که قصد انجامش را داشته خواهد برد.»

با توجه به ضرورت شناخت اوصاف آن حضرت و الگوپذیری از آن، به گوشه‏هایی از اوصاف و ویژگیهای آن حضرت از دیدگاه نهج ‏البلاغه اشاره می‏شود:

● زهد و پارسائی حضرت

زاهد واقعی کسی است که توجهش از مادیات دنیا به عنوان کمال مطلوب و برترین خواسته عبور کرده متوجه ممسائل اخروی و یا فضائل اخلاقی و معارف معنوی شده است.

زهد و پارسائی پیامبر اکرم از چنین زهدی بوده است، چنانکه علی (ع) می‏فرماید: نبی اکرم (ص) دنیا را کوچک و در چشم دیگران آن را ناچیز جلوه داد تا مردم بدنبال زهد واقعی باشند و لذا آن را خوار می ‏شمرد و نزد دیگران (نیز) خوار و بی مقدار معرفی فرمود و آن را برای ناچیز بودنش به دیگران بخشید. پس پیامبر اکرم از دل و جان به دنیا پشت کرد، و یاد آن را در دلش میراند.

در بخش دیگر امیرمؤمنان درباره زهد آن حضرت چنین می‏گوید: «پیامبر(ص) از دنیا چندان نخورد که دهان را پر کند و به دنیا با گوشه چشم نگریست. دو پهلویش از تمام مردم فرو رفته ‏تر و شکمش از همه خالی‏ تر بود، دنیا را به او نشان دادند ولی او نپذیرفت، و چون دانست خدا چیزی را دشمن می ‏دارد، آن را دشمن داشت و چیزی را که خدا خوار شمرده، آن را خوار انگاشت، و چیزی را که خدا کوچک شمرده کوچک و ناچیز می‏دانست ( این یعنی بی میلی به دنیا به دلیل قرب الهی و محبت به او).

● ویژگیهای اخلاقی آن حضرت‏

قرآن کریم از میان تمام اوصاف آن حضرت، وی را به اخلاق نیکویش تحسین می‏ کند آنجا که می ‏فرماید: « و ِنک لَعلی خلق عظیم؛ و یقیناً تو دارای اخلاق عظیم و برجست ه‏ای هستی» و اساساً خود آن حضرت بر این باور بود که فلسفه بعثت برای تکمیل مکارم اخلاق بود و لذا می‏فرمود: « انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق؛ همانا من برای به سامان رساندن فضائل اخلاقی مبعوث شده‏ام.»

اینها نشان از عظمت و ارزش اخلاق و همین طور والائی و برتری آن حضرت دارد به نمونه‏هایی از اخلاقیات آن حضرت اشاره می‏شود:

▪ نرم خویی و مهربانی: از دیدگاه قرآن شاخص‏ ترین ویژگی اخلاقی آن حضرت اخلاق زیبا و برخورد شفقت ‏آمیز آن حضرت با دیگران بود. آن پیامبر رحمة للعالمین با داشتن این خصلت ستودنی دلهای بسیاری را به خود شیفته ساخته و به راه راست هدایت نمود در حالی که هیچ قدرتی توان انجام چنین کار شگرفی را نداشت، خداوند متعال در این زمینه می‏فرماید: «فبِما رحمة من الله لنت لَهم ولَو کنت فظا غلیظ القلب لانفضوا من حولک؛ پس به برکت رحمت الهی (در برخورد) با مردم نرم و مهربان شدی و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می‏شدند.»

و علی (ع) درباره اخلاق آن حضرت و نرمخویی و مهربانی او چنین می‏گوید: پیامبر اکرم سخاوتمندترین مردم، شجاعترین آنها، راستگوترین آنها و وفادارترین انسان نسبت به وعده، نرمترین (انسان) از نظر خوی و کریمترین مردم در برخورد و معاشرت بود، هرکس در ابتدا او را می ‏دید از او دوری می‏کرد (ولی) هرکس با او همراه می ‏شد و او را می‏شناخت به او علاقمند می‏شد و سخت به او محبت می‏ورزید، بگونه ‏ای که مثل او قبل از آن و بعد از آن ندیده بود.»

▪ دلسوزی و خیرخواهی: از دیگر خصوصیات آن حضرت دلسوزی و خیرخواهی و علاقه به انجام وظیفه بود، این ویژگی در رهبران الهی و پیشوایان جامعه از اهمیت ویژه‏ ای برخوردار است، قرآن مجید پیامبر گرامی اسلام را با این خصلت پسندیده معرفی می‏کند آنجا که می‏فرماید: « لَقَد جاءکم رسول من اَنفسکم عزیز عَلیه ما عنتم حریص علیکم بالمؤمنین رَئوف رحیم؛ همانا فرستاده ‏ای از خود شما به سویتان آمد که رنجهای شما بر او سخت است و اصرار بر هدایت و راهنمایی شما دارد و نسبت به مؤمنان دلسوز و مهربان است .

▪ عزت جهانی یافتن مسلمانان: امیر مؤمنان در این زمینه می‏فرماید: « مردم! از سر نعمت بعثت پیامبر و لطف خداوند بزرگ به مقامی رسیده‏اید که حتی کنیزان شما را گرامی می ‏دارند و به همسایگان شما محبت می‏کنند، کسانی برای شما احترام قائلند که شما از آنها برتری نداشته و بر آنها حقی ندارید، کسانی از شما می‏ترسند که نه ترس از حکومت شما دارند و نه شما بر آنها حکومتی دارید. »

تبدیل اختلافات به وحدت و کینه ها و به الفت: در بخشی از خطبه ۹۶ حضرت علی (ع)چنین فرمود: « قرارگاه پیامبر بهترین قرارگاه و محل پرورش و خاندان او شریف ‏ترین پایگاه است. در معدن بزرگواری و گاهواره سلامت رشد کرد، دل‏های نیکوکاران شیفته او گشته، توجه دیده‏ها به سوی اوست. خدا به برکت وجود او کینه‏ ها را دفن و آتش دشمنی را خاموش کرد. با (وجود مبارک) او میان دلها الفت و مهربانی ایجاد کرد و نزدیکانی را از هم دور ساخت، انسان‏های خوار و ذلیل و محروم در پرتو (ایمان به) او عزت یافتند، و عزیزانی خودسر(بر اثر کفر او) ذلیل شدند، گفتار او روشنگر واقعیت‏ها و سکوت او زبانی گویا بود.»