بصیرت و نقش سازنده آن در جامعه اسلامی

در این پژوهش مبانی مفهوم بصیرت در منابع دینی بررسی و تعریف می گردد

● چکیده

در این پژوهش مبانی مفهوم بصیرت در منابع دینی بررسی و تعریف می‌گردد. نخستین گام در مبانی معرفت شناختی یک موضوع مفهوم‌شناسی است عناصر اصلی این فرایند شناخت، باور، انتخاب و عمل است. بنابراین این پژوهش به عنوان نخستین گام به بررسی مفهومی لفظ بصیرت در منابع دینی پرداخته و به توضیح و تبیین دقیق آن می‌پردازد. باید اذعان داشت که رأس مبانی بصیرت در قرآن کریم قرار دارد؛چرا که قرآن،کتاب هدایت،نور،تبیان‌ کلّ شی‌ء و کتاب بصائر است بنابراین به ذکر شواهدی از آیاتی که بر بصیرت اشاره دارند ذکر می شود،سپس براساس آن تعلیم و تربیت دینی مبتنی بر بصیرت، ویژگیها، اصول و اهداف تربیتی آن مورد مطالعه قرار گرفته و تبیین می‌شوندو در ادامه به جایگاه بصیرت در دیدگاه مقام معظم رهبری پرداخته می شود و در نهایت به بررسی بصیرت دینی در دوران فتنه و نقش بصیرت در عبور از فتنه ها پرداخته می شود.

کلید واژه ها: بصیرت ،بصیرت دینی ،فتنه، تعلیم و تربیت دینی

● مقدمه

هدف رویکرد بصیرت‌گرا ایجاد نگرشهای صحیح و یا تغییر نگرشهای بعضاً نادرست نسبت به مفاهیم دینی است و اینکه انسان براساس آموخته‌های خود بتواند به یک موضع و نظرگاه معین و ضرورتاً صحیح برسد و امکان انتخاب و تصمیم‌گیری را بیابد و از این رهگذر در نهایت به ایمان و اعتقاد برسد، این ایمان و اعتقاد مقدمه عمل آگاهانه و انتخاب شده است.(محمدی،۱۳۸۳)

رویکرد بصیرت‌گرا به عنوان یک موضع صریح تربیتی برخاسته از متن دین معتقد است که دین نوعی زندگی است و تربیت دینی فرایندی است که آدمی را برای نحوه خاصی از حیات مهیا می‌سازد. این نحوه زندگی بر مبنای اصول، قواعد و راهبردهای از پیش تعیین شده‌ای شکل می‌گیرد که توسط دین در قالب عقاید و شریعت به آدمی عرضه گردیده است». بدین معنا، دین برنامه‌ای برای زندگی است که برای تمامی جنبه‌های زندگی انسانی آموزه‌هایی ارائه نموده که با تمام ابعاد حیات آدمی در این دنیا پیوند دارند و مهمترین نقش تربیت دینی تقویت این پیوند و به روزنمودن آن است.

بصیرت، با توجه به اینکه این مفهوم از مفاهیم وحیانی است،با بهره‌گیری از قرآن کریم‌ و روایات و بیانات رهبری معظم انقلاب اسلامی،نتایج حاصل از مطالعات درون‌دینی‌ نشان داد که قرآن کریم(وحی الهی)، تقوا، ولایتمداری و تفکّر(عقل)چهار مبنای‌ اساسی بصیرت محسوب می‌شوند.

● واژه شناسی بصیرت:

معانی خاص بصیرت

۱- بصیرت به معنی «خبره بودن» (Expert)

۲- بصیرت به معنی «شهود و روشن بینی»(Intuition)

۳- بصیرت به معنی «تیز بینی و فراست»(Acumen)

۴- بصیرت به معنی «بینش»(Imsight) (جوارشکیان،؟،۱۸)

بصیرت در لغت به معنای بینایی،بینش،دید عمیق،چشم درون،هوشیاری،یقین، حجت روشن و برهان قاطع است (فرهنگ معین).

بصیرت از ریشه «بصر»‌ است و معنایش علم به دیدنی‌هاست نه اینکه بینا و دارای چشم باشد، بلکه به معنای رؤیت قلبی و ادراک باطنی بوده و بینه و دلالتی است که به وسیله آن هر چیز آن طور که هست دیده می‌شود و کلمه بصائر جمع آن است (طباطبایی ج۷، ص: ۴۱۸).

بصیرت ،قوه قلبی یا نیروی باطنی است که به نور قدسی روشن گردیده و از پرتو آن صاحب بصیرت ،حقایق و بواطن اشیاء را در می یابد.(معین،۱۳۷۶،۵۴۶).

بصیرت ،در لغت به معنای عقیده قلبی ،شناخت،یقین،زیرکی و عبرت آمده است.(ابن منظور،۱۹۹۰م،۴/۶۵) در اصطلاح عبارت است از قوه ای در قلب شخص ،که به نور قدسی منور بوده و به وسیله آن حقایق اشیاءو امور را درک می کند،همانگوه که شخص ،به وسیله چپشم ،صور و ظواهر اشیاء را می بیند(تهانوی،۱۹۹۶م،۱/۳۳۹).

لفظ «بصیرت» در تعلیم و تربیت بصیرت‌گرا یک مفهوم کلیدی و برگرفته از متن دین است و بیش از هر چیز مفهومی قرآنی است، بنابراین برای شناخت معنا و مفهوم بصیرت در دیدگاه تعلیم و تربیت دینی باید بدانیم که بصیرت در قرآن به چه معنا و مفهومی به کار رفته است.

اهل لغت در تعریف بصیرت می‌گویند که آن «درک دل» است و حجّت و دلیل را یکی از معانی بصیرت شمرده‌اند و این ظاهراً بدان جهت است که حجّت و دلیل،‌ سبب کسب بصیرت و بینایی دل است. به عبارت دیگر، نوعی آگاهی عمیق و گسترده را بصیرت گویند (شرفی، ۱۳۸۱، ص ۱۳۹).

● مفهوم بصیرت در قرآن

اولین آیه‌ای که یکی از مشتقات «بصر» در آن بکار رفته است، آیه ۱۷ سوره بقره است که موضوع آن اوصاف منافقان است. خداوند در این آیه شریفه می‌فرماید:

مثلهم کمثل‌الذی استوقد نارافلما اضاءت ماحوله ذهب‌الله بنورهم و ترکهم فی ظلمات لایبصرون. (۱۷ / بقره)

لفظ بصیر ۳۶ بار در قرآن تکرار شده است و اکثرا به معنای علم و آگاهی عمیق و گسترده خالق بر اعمال و نیّات مخلوقاتش دلالت دارد. " بصیر عبارت از کسی است که قادر به دیدن همه دیدنی، حقایق، افکار، اعمال، نیّات و جزء جزء ظاهر و باطن مخلوقات است".

لفظ بصیراً در قرآن ۱۵ بار تکرار شده که هم صفتی برای خداوند است و هم در مورد انسان به کار رفته است. در آیه ۱۷ سوره اسراء می‌خوانیم:

وکفی بربک بذنوب عباده خبیراً بصیراً. (۱۷ / اسراء)

یکی از شیوه‌های قرآن کریم برای شناساندن این مفهوم،شیوهء مقایسه‌ای است؛یعنی‌ از باب«تعرف الاشیاء باضدادها»با طرح واژه‌های متضاد با بصیرت در شناساندن آن به‌ ما کمک می‌کند؛به عنوان مثال در سورهء فاطر می‌خوانیم:

ما یستوی الأعمی و البصیر و لا الظّلمات و لا النّور و لا الظّلّ و لا الحرور و ما یستوی الأحیاء و لا الأموات»(فاطر(۵۳): ۹۱-۲۲)

در مقایسهء بین کور و بینا،ظلمات و نور،سایه و باد سوزان و زندگان و مردگان، این مطلب را درک می‌کنیم که انسان بصیر،صاحب نور و در فضای نورانی قرار دارد؛از محیط داغ و سوزان به دور است و از زندگانی حقیقی برخوردار است.

شیوهء دیگر قرآن کریم برای شناساندن مفهوم بصیرت،طرح موانع بصیرت است، خداوند در این زمینه از مثالهای ملموس استفاده می‌کند؛مثالهایی همچون«غشاوه»و «اکنّه»(یعنی پرده)،«وقر»(یعنی پنبه)و «سدّ» و «قفل» و«ختم» (یعنی مهر):

«و علی أبصارهم غشاوة»(بقره(۲):۷)

«علی قلوبهم أکنّة أن یفقهوه و فی آذانهم و قرا»(کهف(۸۱):۷۵)

«و جعلنا من بین أیدیهم سدّا و من خلفهم سدّا...»(یس(۶۳):۹)

بصیرت، با توجه به اینکه این مفهوم از مفاهیم وحیانی است،با بهره‌گیری از قرآن کریم‌ و روایات و بیانات رهبری معظم انقلاب اسلامی،نتایج حاصل از مطالعات درون‌دینی‌ نشان داد که قرآن کریم(وحی الهی)، تقوا، ولایتمداری و تفکّر(عقل)چهار مبنای‌ اساسی بصیرت محسوب می‌شوند:

۱- قرآن کریم از آن رو مبنای بصیرت است که کتاب نور،هدایت،تبیان کلّ شی‌ء و کتاب بصائر است.نیز از آنجا که به محکم‌ترین و استوارترین راهها هدایت می‌کند،در پرتو این نور وحیانی،چشم دل بینا می‌گردد

۲-تقوا: از آنجا که تقوا به مبارزه با هوی و هوس می‌آید،عقل را از سلطهء آن نجات می‌دهد و در پرتو نور عقل،انسان به بصیرت دست می‌یابد.همچنین در اثر تقوا،انسان به‌ «فرقان»می‌رسد که با استفاده از آن،قدرت تشخیص حق از باطل را پیدا می‌کند. بنابراین،مبنای دیگر بصیرت،تقواست.

۳-ولایتمداری نیز از آن رو مبنای دیگر بصیرت به‌حساب می‌آید که ولّی امر جامعه با توجه به قرار گرفتن در قلّهء رفیع ولایت،همچنین اطلاع از اخبار و تحولات جامعه و به ویژه برخوداری از عصمت(برای معصومان)و عدالت(برای فقیه)،نسبت به امور جامعه از همه بیناتر و هوشیاتر است.لذا اطاعت‌پذیری از او و محور قرار دادن او،ما را نسبت به حقایق جامعه،بصیر می‌سازد.

۴-تفکر و تعقّل،مبنای مهم دیگر بصیرت است؛چرا که در پرتو آن،عقل یا قلب احیا می‌شود.اندیشیدن به منزلهء نوری است که در پرتو آن،راه حق از باطل برای انسان‌ روشن می گردد.(مظفری،۱۳۸۹،۷۱)

با جمع بندی کلیه تعاریف ارائه شده می توان گفت که : بصیرت عبارت از نوعی معرفت و آگاهی مبتنی بر معیارهای دینی است که در فرد، توانایی تشخیص، تمییز، قضاوت و گزینش را پرورش داده و بدین ترتیب فرد را در مسیر ربوبی‌شدن قرار می‌دهد. در واقع فرد زمانی به بصیرت رسیده است که:

۱- معرفتی در فرد حاصل شود.

۲- این معرفت در او توانایی تشخیص و تمییز را رشد دهد.

۳- این معرفت معیاری برای قضاوت و داوری و انتخاب در اختیار او بگذارد که بتواند دست به گزینش بزند.

۴- معرفت حاصل شده، منجر به انتخاب حق از باطل گردیده، باوری را در فرد ایجاد نماید.

۵- باور ایجاد شده در مخاطب، ‌مقدمه ایمان قلبی و عمل او می‌شود.

لذا بصیرت از شعب علم است که در قرآن با عقل و ادراک عقلی همراه بوده و سبب هدایت انسان در مسیر الهی می‌شود.(محمدی ،۱۳۸۳،۱۲۵)

● جایگاه بصیرت در دیدگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی

رهبر معظم انقلاب اسلامی،بصیرت را قطب ‌نمای حرکت صحیح و شاخص راه‌ معرفی می‌کند:«در جاده،همیشه باید شاخص،مورد نظر باشد.اگر شاخص را گم‌ کردید،زود اشتباه می‌کنید» ایشان با اشاره به بی‌بصیرتی برخی از اصحاب امیر المؤمنین علی علیه السّلام و بیان این نکته که همهء آنها مغرض نبودند،ضعف و فقدان قدرت تحلیل خوارج را عامل بی‌بصیرتی آنها معرفی‌ می‌نماید و اینکه شاخص را گم می‌کردند.

بر این مبنا،اساسی‌ترین فایدهء بصیرت،شناخت حق از باطل است.فایدهء دیگر بصیرت از دیدگاه رهبر معظم انقلاب،استقامت در راه حقّ است.ممکن است انسان،حق‌ را از باطل تمیز دهد،ولی دنیاطلبی و جلوه‌های گوناگون دنیا،انسان را از استقامت در راه‌ حقّ و ولایت بازمی‌دارد.امّا افزایش بصیرت،بی‌اعتباری دنیا و لذتهای آن را بر ملا می‌کند.از این‌رو،فرد مشکلات و سرزنش‌های چند روزه را تحمّل نموده،بر مسیر حق، پایدار و استوار باقی می‌ماند.با توجه به این نکته که مقام معظم رهبری با اشاره به خطبهء ۳۷۱ نهج البلاغه می‌فرماید:«آنهایی که دور امیر المؤمنین بودند و ایستادند و جنگیدند، خیلی بصیرت به خرج دادند که بنده بارها از امیر المؤمنین نقل کرده‌ام که فرمود:«و لا یحمل هذا العلم الاّ اهل البصر و الصبر».در درجهء اول،بصیرت لازم است»( آیة اللّه خامنه‌ای،پرتو ولایت(بصیرت نافذ):۲۲).

ایشان همچنین بصیرت را عامل حلّ مشکلات فرد و جامعه می‌داند و در این رابطه‌ می‌فرماید:«عزیزان من!تمام مشکلاتی که برای افراد یا اجتماعات بشر پیش می‌آید،بر اثر یکی از این دو است:یا عدم بصیرت یا عدم صبر»

توجه به پیامدهای فقدان بصیرت از سوی مقام معظم رهبری،جایگاه و اهمیّت گوهر گرانبهای بصیرت را در دیدگاه ایشان نشان می‌دهد.به همان نسبت که کسب بصیرت برای‌ فرد و جامعه مفید است،فقدان بصیرت مضّر است تا جایی که می‌فرماید:«هر ضربه‌ای‌ که در طول تاریخ،ما مسلمانان خوردیم،از ضعف قدرت تحلیل بود

ضربات جبران‌ناپذیر ناشی از بی‌بصیرتی که ضعف در تحلیل سیاسی،دشمن‌شناسی، جریان‌شناسی ،تکلیف ‌شناسی، زمان‌آگاهی و اقدام به موقع در برابر دشمن را در پی‌ دارد،گاه ممکن است تا نیم قرن تداوم داشته باشد.رهبر معظم انقلاب اسلامی در این‌ زمینه می‌فرماید:«بصیرت و علم به زمان و استفاده از موقعیت‌ها برای هر عالمی،چه‌ اعلم علما باشد و چه کسی که در یک محله،احکام دین را به چند نفر تعلیم می‌دهد، ضروری است...ما در طول تاریخ تشیع،به خاطر عدم آگاهی علما از حقایق جریانات‌ دنیا،خیلی ضربه خوردیم؛به خصوص در دویست سال اخیر...هرگاه ما عالم دین و متقی و باهوش و زرنگ و دقیقی مثال میرزای شیرازی و شیخ انصاری داشتیم،از شرّ دشمن محفوظ می‌ماندیم و برنده بودیم؛ولی آنجا که قدری غفلت و ناآگاهی در کار بوده است،ضرر می‌کردیم که آن ضرر به یک نفر و یک حوزه و یک مجموعه و یک‌ شهر و یک سال و چند سال محدود نمی‌شد ؛بلکه در برخی موارد،اثرش تا پنجاه سال‌ تمام،جامعهء اسلامی را تحت‌فشار قرار می‌داد.دیگر نباید تسلیم ناآگاهی‌ها شویم.باید آگاهی و بصیرت را در خومان تقویت کنیم»(آیة اللّه خامنه‌ای ۲/۴/۸۶/)

حضرت آیة اللّه خامنه‌ای ضررهای‌ فقدان بصیرت ، راه‌های رسیدن به بصیرت را اینگونه بیان کرده‌اند:

یکی از این راه‌ها،صبر و استقامت است. راه دیگر،دشمن‌شناسی است. راه سوم مطالعه تاریخ است. راه چهارم، جریان‌شناسی است.راه پنجم تحلیل سیاسی و کسب توانایی در آن است. همچنین جبهه‌شناسی،تکلیف‌شناسی، موقع‌شناسی و آینده‌شناسی از دیگر راه‌هایی‌ است که از نظر رهبر معظم انقلاب اسلامی ما را در کسب بصیرت یاری می‌رساند.(همان،۱۳۸۶)

بصیرت دینی در دوران فتنه و نقش بصیرت در عبور از فتنه ها

بصیرت همان روشنایی دید و مشاهده افق های روشن از تاریک است.سبب می گردد که در دوران فتنه ،جامعه اسلامی به سلامت از میادین فتنه عبور کرده و لیله الحریرها را پشت سر بگذارد.

فواید بصیرت دینی عبارت اند از : ۱- شناخت دامها و فتنه ها ۲- عبرت یابی و سودآفرینی۳- عمل رهایی بخش و براساس معیار ۴- حقیقت یابی (نوایی،۱۳۸۹،۴۳).

در فرهنگ قرآنی واژه فتنه و مشتقات آن ۶۰ بار به کار رفته است .واژه فتنه از مصدر عربی" فتن " که به معنای در آتش گداختن است گرفته شده است.در لغت به مفهوم کفر،گمراهی ،آشوب ،امتحان و آزمایش به کار رفته است و در قرآن به معانی ۱- شرک به خدا۲- بلاو مصیبت دنیوی۳-عذاب ۴- اغفال و تفرقه افکنی۵ – آزمایش و امتحان به کار برده شده است.

خطر هایی که از فتنه صادر می شود عبارت است از : تولید شبهه ،فسادگری،آسیب زننده به کلیت اجتماعی ،درهم ریختن معیارهای حق و باطل،مه آلود کردن فضا،تظاهر خودخواهی ها می باشد.

بصیرت و روشن بینی نقش مهمی در عبور از فتنه را ایفا می کند.بدون تردید در کشاکش فتنه ها و بحرانها و دردهای جانکاه سیاسی و اجتماعی است که توانایی ،ظرفیت و جوهره ایمان و صلابت و استواری خرد و ثبات قدم افراد بابصیرت نمودار می گردد.فقدان بصیرت ناشی از عدم ادراک دین است می توان به صراحت بیان کرد که آگاهی های دینی مولد بصیرت هستند. (نوایی،۱۳۹۰،۳۷)

از شاخص های بصیرت در دوران فتنه می توان به شناخت حق و تعارض با باطل مهمترین شاخص بصیرت و رسیدن به آن است که فرد به مرحله ای برسد که بتواند میان جبهه حق و باطل تمایز قائل شود.شاخص دوم عمل براساس یقین است قابلیت تشخیص حقیقت با یقین برای انسان بصیر با اعتماد به نفسی بالا. شاخص سوم قاطعیت و جسارت در برخورد با فتنه گران .شاخص چهارم بالا بودن افق دید. و در نهایت تبعیت خالصانه از امام و رهبر جامعه اسلامی می باشد. (نوایی،۱۳۹۰،۶۲).

● اصول و روشهای تربیتی تعلیم و تربیت دینی بصیرت‌گرا

با نظر به مفهوم دینی بصیرت و تبیین تعلیم و تربیت دینی بصیرت‌گرا اهداف تربیتی این رویکرد به شرح ذیل بیان گردید:

۱- ربوبی و الهی‌شدن انسان.

۲- پرورش نیروی تفکر و تعقل

۳- تأمین پاکی و سلامت جسمانی

۴- مهار امیال غریزی و خروج از سلطة عوامل اجتماعی و محیطی

۵- پرورش روح اجتماعی در افراد

ربوبی شدن و الهی‌نمودن انسان در تعلیم و تربیت دینی مبتنی بر بصیرت از اهداف اصلی و اساسی است که در پرتو بصیرت دینی محقق می‌شود. بصیرت دینی همان توانایی تشخیص و تمییز حق از باطل و توانایی تعمیم و انتخاب حق است که منجر به ایمان و عمل دینی می‌شود. برای آنکه اهداف مذکور محقق شود لازم است اصول تربیتی ذیل مورد توجه قرار گیرند:

۱- اصل کمال انسان: تعلیم و تربیت دینی برای کمال انسان است.

۲- اصل عقل‌ورزی و تفکر خلاق: برای رسیدن به بصیرت تفکر و تعقل از ارکان اساسی تعلیم و تربیت دینی بصیرت‌گرا است.

۳- حفظ حرمت و حریّت انسان: در تعلیم و تربیت دینی باید کرامت و حرمت افراد را در نظر داشته و در آزادمنشی او کوشید.

۴- آمادگی برای زندگی اجتماعی: در تعلیم و تربیت دینی توجه به هویت جمعی آدمی ضروری است.

۵- توجه به نیازهای نوظهور در تعلیم و تربیت دینی: تعلیم و تربیت دینی باید مطابق با مقتضیات و نیازهای دنیای امروز باشد.

در نهایت نمونه‌هایی از روشهای عملی تعلیم و تربیت دینی بصیرت‌گرا مورد بررسی قرار گرفت که به صورت ذیل قابل ذکرند:

۱- روش آموزش توانایی تشخیص و توانایی قضاوت صحیح (تعلیم حکمت)

۲- روش حل مسائل شخصی یا گروهی

۳- روش ساده‌گویی

۴- روش استفاده از الگوها

۵- روش تغافل

۶- روش تطبیق آموزه‌های دینی با نیازهای نوظهور

البته لازم به ذکر است که این روشها، نمونه‌هایی از روشهای تعلیم و تربیت دینی است و همة روشهای مورد نیاز در تعلیم و تربیت دینی نمی‌باشد. بنابراین انجام مطالعات علمی گسترده در این زمینه لازم به نظر می‌رسد.

در بیان ویژگیهای تعلیم و تربیت دینی بصیرت‌گرا موارد ذیل قابل ذکر است:

۱- پرورش نیروی تفکر و تعقل.

۲- شناساندن الگوهای واقعی زندگی مانند پیامبران و ائمه معصوم (ع).

۳- تلاش برای فراهم‌آوردن زمینه‌های شکوفایی دانایی‌ها و توانایی‌های درونی افراد.

۴- تأکید بر عمل به عنوان حاصل تبعی بصیرت و ایمان

۵- فراهم‌نمودن زمینه‌های شناخت هدف اعلای زندگی و دستیابی به آن.

۶- استفاده از مربیان آگاه جهت راهنمایی و هدایت متربیان.

۷- فراهم‌آوردن زمینه‌های بروز و ظهور خلاقیت.

پیشنهادهایی برای افزایش بصیرت و آموزش آن با توجه به یافته های تحقیق ارائه می شود که عبارت اند از :

- تعریف روشن مفاهیم و اصطلاحات و آموزه‌های دینی.

- پذیرش و باور ضرورت تعلیم و تربیت دینی در دنیای امروز.

- تلاش در جهت ایجاد نگرش مثبت نسبت به تعلیم و تربیت دینی و کارآیی آن در پاسخگویی به نیازهای نوظهور.

- توجه بیشتر به جنبه‌های عقلانی تعلیم و تربیت دینی به وسیله فراهم‌نمودن زمینه‌های پرورش نیروی تفکر و تعقل.

- هدایت تلاش و پویش فکری در تعلیم و تربیت دینی به وسیله آموزش نحوة اندیشه‌ورزی در جهت رسیدن به کمال و ربوبی‌شدن.

- پرهیز از طرح موضوعات انتزاعی و غیرملموس در زمینه تعالیم دینی و برقراری پیوند میان آموزه‌های دینی و مصادیق واقعی زندگی انسانی به وسیله طرح موضوعات و مفاهیم دینی براساس نمونه‌های عینی و ملموس.

- تبیین تعالیم و آموزه‌های دینی و پرهیز از انبوه‌سازی مفاهیم دینی در ذهن مخاطبان

- تلاش در جهت برقراری ارتباط عاطفی مناسب میان مربی و متربی به منظور فراهم‌ساختن مقدمات عمل به باورها و تحقق نقش راهبری و الگویی مربیان.

- توجه به نیازهای واقعی مخاطبان در بیان معارف و آموزه‌های دینی.

- ترسیم چهره‌ای زیبا و در عین حال دست‌یافتنی از الگوها و پیشوایان و راهنمایان بزرگ دینی.

- توجه به آموزش و یادگیری مشارکتی در تعلیم و تربیت دینی به منظور فراهم‌نمودن زمینه‌های بروز و ظهور خلاقیت و ابتکار.

- توجه به جنبه های گوناگون انسان اعم از فردی، اجتماعی، جسمی، روحی و معنوی در تعلیم و تربیت دینی.

- استفاده از شیوه‌های جدید مانند بحث و گفتگو، آموزش گروهی، گردش علمی ... در تدریس متون دینی.

- استفاده از فنون هنری مانند داستان، نمایش، شعر و سرود و قصه‌گویی در تعلیم و تربیت دینی به منظور ایجاد فضایی دلپذیر و خوشایند در آموزش مفاهیم دینی

- بازنگری در برخی از مفاهیم و آموزه‌های دینی و تلاش در زمینه تطبیق آموزه‌های دینی، با نیازهای دنیای امروز.

- تمرکز و توجه بیشتر بر کیفیت انجام اعمال دینی به جای کمیت آنها.(محمدی،۱۳۸۳،۱۲۹)

نتیجه گیری

بصیرت عبارت از نوعی معرفت و آگاهی مبتنی بر معیارهای دینی است که در فرد، توانایی تشخیص، تمییز، قضاوت و گزینش را پرورش داده و بدین ترتیب فرد را در مسیر ربوبی‌شدن قرار می‌دهد.بصیرت چشم باطن و درون آدمی است.ضرورت حیات دینی و ضامن حفظ،بقاء و سلامت آن است.

کسی که بصیرت لازم را همراه یکسری از شرایط-که اشاره شد-داشته باشد در روزهای فتنه و فضاهای غبارآلود مسیر را اشتباه نخواهد پیمودو از توانمندی و جسارت برخورد با دیگران و اظهار حق و حقیقت برخوردار می شود.

بصیرت یکی از آموزه های دینی است که مولفه های آن در قرآن و روایات تبیین شده است.ضرورت تقویت بصیرت در فضای کنونی ایجاب می کند که از رهنمود های جامع قرآن ، احادیث معصومین و همچنین از رهنمون های سازنده ولایت فقیه رهبر معظم انقلاب برای ایجاد بصیرت و بینش در جامعه استفاده شود.

با توجه به اینکه انسان باید به مرور زمان و با دریافت های خود از محیط اطرافش و با تفکر و با جستجو درباره امور به بصیرت دست یابد،بر متولیان امور تعلیم و تربیت لازم است که بر ایجاد بصیرت و روشن بینی افراد جامعه با استفاده از آموزه های اسلامی ،همت گمارند تا جامعه ای با انسانهای با بصیرت داشته باشیم.

یکی از مهمترین وظایف فرد مسلمان ،شناخت دشمنان و راههای مقابله با مکر و حیله های آنان است. بنابراین برخورداری از بصیرت در تمام عرصه های زندگی بویژه در عرصه دشمن شناسی ضروری به نظر می رسد.

اصغر موسایی

کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی

علیرضا ابراهیمی

کارشناسی ارشد علوم تربیتی

منابع و مآخذ

۱)قرآن مجید، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای، مرکز چاپ و نشر تبلیغات اسلامی، چاپ نهم، ۱۳۷۶.

۲) نهج‌البلاغه، سیدشریف رضی، ترجمه محمد دشتی، اصفهان: فرهنگ و مردم، ۱۳۸۰

۳) آیة اللّه خامنه‌ای،سید علی،پرتو ولایت،دفتر بیست و ششم،بصیرت نافذ.

۴) نوایی،علی اکبر،معیارشناسی بصیرت دینی در دوران فتنه،پژوهشهای اجتماعی اسلامی ،سال هفدهم، شماره سوم ،مردادو شهریور ۹۰.

۵) شرفی، محمدرضا، تربیت اسلامی با تأکید بر دیدگاههای امام خمینی (ره)، تهران: نشر پنجره، ۱۳۸۰.

۶) طباطبایی، محمدحسین، تفسیرالمیزان، قم: مؤسسه نشر اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۵.

۷)مکارم شیرازی، ناصر، و جمعی از همکاران، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب اسلامی، چاپ ۳۰، ۱۳۷۷.

۸)مظفری،آیت،مبانی بصیرت،مجله حکومت اسلامی،بهار ۱۳۸۹،شماره ۵۵ .

۹) معین ،محمد،فرهنگ فارسی،ج۱،قم،نشر جامعه مدرسین.

۱۰) التهانوی ،محمد علی،موسوعه کشاف اصطلاحات فنون و علوم،بیروت،مکتبه لبنان،الاولی،۱۹۹۶م.

۱۱)جوارشکیان،عباس،عنصر بصیرت در شخصیت امام(ره)،فصلنامه مصباح،سال هشتم،شماره ۳۲

۱۲) محمدی،بتول، مبانی معرفت ‌شناختی تعلیم و تربیت اسلامی با تأکید بر بصیرت، پایان نامه کارشناسی ارشد فلسفه تعلیم وتربیت،دانشگاه تربیت معلم تهران،۱۳۸۳