لژیونرهای ادبیات

وقتی صحبت از حضور بین المللی فرهنگ و هنر ایران به میان می آید, اغلب مردم ذهنشان به سمت سینما و جوایزی همچون اسکار و جشنواره هایی مانند کن می رود یا در بهترین حالت سراغ هنرهای تجسمی را می گیریم و حراج های بزرگ کریستی و که معمولا هنر ایران در آنها خوش می درخشد, ولی کمتر کسی فکر می کند ادبیات هم در عرصه جهانی موفقیت های جدی داشته است

وقتی صحبت از حضور بین‌المللی فرهنگ و هنر ایران به میان می‌آید، اغلب مردم ذهنشان به سمت سینما و جوایزی همچون اسکار و جشنواره‌هایی مانند کن می‌رود یا در بهترین حالت سراغ هنرهای تجسمی را می‌گیریم و حراج‌های بزرگ کریستی و... که معمولا هنر ایران در آنها خوش می‌درخشد، ولی کمتر کسی فکر می‌کند ادبیات هم در عرصه جهانی موفقیت‌های جدی داشته است.

نویسنده ها و شاعران ایرانی در دریافت جوایز بین المللی آن قدرها که می گویند، سهم اندک و جزئی ندارند، شاید این دیده نشدن به این دلیل است که معمولا اهالی رسانه به صورت منسجم کمتر این جوایز و حضور بین المللی را بررسی کرده باشند و از طرفی هیچ نهاد و سازمانی هم به طور رسمی متولی و بانی معرفی شاعران و نویسندگان به جوایز و جشنواره های ادبی جهان نیست و بیشتر حضور آنها انفرادی و شخصی است. در ادامه سعی می کنیم به مرور برخی جوایز مهم ادبی جهان و سهم ایرانی ها در آنها بپردازیم.

● ایرانی ها و نوبل کوچک

نویسنده ها و تصویرگرهای ایرانی موفقیت های زیادی از جایزه ادبی هانس کریستین اندرسن نصیب خود کرده اند. این جایزه ادبی که گاهی آن را نوبل کوچک می نامند، هر دو سال یکبار از سوی دفتر بین المللی کتاب در دو بخش نویسندگان و تصویرگران برگزار می شود. هانس کریستین اندرسن، خود یکی از نویسندگانی بود که افسانه های کودکانه دانمارکی را می نوشت. جایزه بخش نویسندگان از سال ۱۹۵۶ به نویسندگان و جایزه تصویرگری آن از سال ۱۹۶۶ به تصویرگران اهدا شده است.

فرشید مثقالی، تصویرگر ایرانی، سال ۱۹۷۴ برنده این جایزه شده است و هوشنگ مرادی کرمانی علاوه بر این که در سال ۱۹۸۶ این جایزه بین المللی را برد، سال ۱۹۹۲ نیز تشویق ویژه هیات داوران این جایزه را از آن خود کرد.

سال ۲۰۰۰ محمدرضا یوسفی و سال ۲۰۰۶ محمد عادی محمدی و سال ۲۰۱۰ احمدرضا احمدی در بخش نویسندگان و سال ۲۰۰۲ نسرین خسروی در بخش تصویرگری نامزد این جایزه شده اند.

البته درخشش ایرانیان در این جایزه فقط به جوایز نویسندگی و تصویرگری محدود نمی شود؛ بلکه حضور داوران ایرانی در این جایزه نیز اهمیت دارد. توران میرهادی تاکنون چهار دوره، ثریا قزل ایاغ یک دوره، زهره قایینی دو دوره، منصوره راعی دو دوره و پریناز نیری یک دوره از داوران این مسابقه بوده اند.

● جایزه آسترید لیندگرن

آسترید لیندگرن، نویسنده سوئدی است که در زمینه کودک و نوجوان آثار مهمی پدید آورده و پس از ۹۴ سال زندگی در سال ۲۰۰۲ از دنیا رفت. جایزه جهانی سالانه آسترید لیندگرن از بزرگ ترین جوایز جهانی ادبیات کودک و نوجوان است که برای یادبود نام این نویسنده از سوی شورای ملی سوئد در امور فرهنگی در سال ۲۰۰۲ بنیاد گذاشته شد.

حضور چهار نماینده از ایران در جایزه آسترید لیندگرن ۲۰۱۰ بسیار خبرساز شد. افسانه شعبان نژاد (نویسنده و شاعر کودکان)، هوشنگ مرادی کرمانی (نویسنده کودکان و نوجوان)، ابوالفضل آهویی (تصویرگر کتب کودک) و انتشارات شباویز (ناشر کتاب های کودک) چهار نماینده ایران را تشکیل می دادند.

در سال ۲۰۱۲ هم دو نویسنده و شاعر ایرانی نامشان میان برگزیدگان این جایزه مطرح شد؛ احمدرضا احمدی، شاعر مشهور که چند دهه است برای کودکان و نوجوانان می نویسد، از سوی مسئولان برگزاری این جایزه معرفی شد. مصطفی رحماندوست، شاعر نام آشنای ایرانی نیز همان سال برای دریافت جایزه معرفی شد.

البته نام ایرانی ها فقط در این سال در جایزه لیندگرن مطرح نشده است، بلکه در سال ۲۰۱۳ نیز احمدرضا احمدی و فرشید مثقالی در بخش نویسندگی و تصویرگری از سوی کانون به عنوان نامزدهای دریافت این جایزه جهانی معرفی شدند. در سال ۲۰۱۳ مانند سال های گذشته، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، شورای کتاب کودک و مرکز پژوهشی ادبیات کودک معرفی نامزد های دریافت جایزه سال ۲۰۱۳ آستریدلیندگرن را به عهده گرفتند.

● بولونیا، درخشش ایرانیان

آن قدر ایرانی ها در بولونیا جوایز متعدد را به خود اختصاص داده اند که هر بار زمان اعلام نتایج این جایزه می رسد، انتظار داریم باز هم نام ایرانیان بدرخشد.

در سال ۲۰۰۴ انتشارات شباویز با مدیریت فریده خلعتبری برای تمام آثار منتشرشده اش موفق به دریافت جایزه افق های تازه شد و هنوز این موفقیت استثنایی در انحصار انتشارات شباویز است. در سال ۲۰۱۲ جایزه افق های تازه در بولونیای ایتالیا مجدد به انتشارات شباویز رسید. این جایزه برای کتاب «شنیدار پندار» بود که بازآفرینی خلعتبری از مثنوی معنوی است.

افسانه شعبان نژاد نیز برای کتاب «ارنگ ارنگ بگو چه رنگ» جایزه معتبر افق های تازه بولونیا در سال ۲۰۰۹ را به خود اختصاص داده است.

● کلنل در دامنه های آلپ

جایزه یان میخالسکی که به آثار داستانی و غیرداستانی تعلق می گیرد، با بررسی آثار ادبی سراسر جهان بدون توجه به زبان کتاب، به انتخاب بهترین اثر می پردازد. برنده این جایزه، ۵۰ هزار فرانک سوئیس دریافت می کند. پنج نویسنده راه یافته به فهرست نهایی همچنین به اقامت سه ماهه در مزون دو اکریچر در دامنه کوه های آلپ دعوت می شوند. اکنون کتاب «کلنل» اثر محمود دولت آبادی به فهرست نهایی رقابت این جایزه که شامل سه اثر می شود، راه یافته است. برنده اصلی این جایزه نوامبر سال جاری اعلام می شود. البته افتخارات کلنل به همین جا ختم نمی شود، زیرا ترجمه انگلیسی این رمان نامزد دریافت جایزه ترجمه از دانشگاه راچستر آمریکا شده و به جایزه بوکر آسیا ۲۰۱۲ نیز راه یافته است، گرچه شانس حضور در مرحله نهایی بوکر را از دست داد.

● نویسنده ایرانی، جایزه های زیاد بین المللی

هوشنگ مرادی کرمانی را باید بین المللی ترین نویسنده ایران دست کم در حوزه جوایز و جشنواره ها معرفی کرد، این نویسنده نام آشنای ایرانی برای کتابخوان ها و سریال بین ها و دوستداران سینما نیازی به معرفی ندارد؛ چرا که کتاب هایش متعددند و سریال قصه های مجیدش هنوز در ذهن ها مانده است و فیلم اقتباسی مهمان مامان مهرجویی از رمان او را هم در تلویزیون و سینما دیده ایم.

این نویسنده اهل کرمان در عرصه جوایز بین المللی خوش درخشیده است. علاوه بر جایزه هانس کریستین آندرسن او جایزه کتاب سال ۱۹۹۴ کودکان و نوجوانان اتریش را نیز از آن خود کرده است. او عنوان نویسنده برگزیده کشور کاستاریکا را نیز دارد و در سال ۱۹۹۵ جایزه خوزه مارتینی (نویسنده و قهرمان ملی آمریکای لاتین) را نیز از آن خود کرده است.

● از بوکاچو تا یونسکو

در جایزه های متعدد دیگری نیز نام نویسندگان ایرانی به چشم خورد. برای نمونه پرینوش صنیعی، داستان نویس برای رمان «سهم من» برنده جایزه بین المللی بوکاچو شده است و البته از موفقیت استاد شهید مرتضی مطهری برای کتاب «داستان راستان» و مهدی آذریزدی نویسنده کودک و نوجوان جهت دریافت جایزه یونسکو هم نباید به این راحتی ها گذشت. در سال ۲۰۱۲ نیز دو اثر «خرس دانا چرا به این روز افتاد؟» نوشته علی اصغر سیدآبادی با تصویرگری علیرضا گلدوزیان و «طبقه هفتم غربی» نوشته جمشید خانیان از سوی دفتر بین المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY) جهت دریافت دیپلم افتخار سال ۲۰۱۲ انتخاب شدند.

دفتر بین المللی کتاب برای نسل جوان که در زوریخ سوئیس بنیان نهاده شده، سازمانی است که سال ۱۹۵۳ از سوی یلا لپمن به منظور بهبود کیفیت کتاب های کودکان و نوجوانان، گسترش کتابخانه های مربوط به آنها و ایجاد تفاهم میان نسل جوان کشورهای مختلف از طریق کتاب تاسیس شده است.

البته اگر بخواهیم نگاه جامع تری به نفوذ اهالی قلم ایران در کشورهای دیگر داشته باشیم حتما باید گستره ترجمه آثار ادبی ایران و بخصوص شاعران را هم درنظر گرفت که خود موضوع مستقلی از جوایز ادبی بین المللی است.

حورا نژادصداقت