بی ثباتی قیمت نفت و مدیریت مالی

سخنرانی گریم ویلر, مدیر اجرایی بانک جهانی در گردهمایی «بی ثباتی قیمت نفت, اثرات اقتصادی و مدیریت مالی»

سخنرانی گریم ویلر، مدیر اجرایی بانک جهانی در گردهمایی «بی‌ثباتی قیمت نفت، اثرات اقتصادی و مدیریت مالی»

صبح به‌خیر، باعث خوشحالی است، که امروز برای صحبت کردن به جلسه شما دعوت شده‌ام. اطمینان دارم در دو روز آینده، بحث و گفت‌وگوی بسیار مفیدی خواهیم داشت.

▪ قدرت جهانی‌سازی: ما در عصر خارق‌العاده‌ای زندگی می‌کنیم. با تمرکز و بررسی بر روی قیمت‌های مالی در زمان واقعی و اعلام برنامه سه ماهه و فصلی قیمت‌ها، این باعث تعجب نیست که بازارها، سیاستگذاران و رسانه‌ها بر روی کند شدن فعالیت‌های اقتصادی در دنیای صنعتی تاکید می‌کنند. تمام سوالات آنها در مورد گستره‌ای شامل کاهش رشد بازده در واکنش به شرایط اعتباری سخت‌تر و تلاش خانواده‌ها برای بازسازی پس‌اندازها و تقویت و تحکیم ترازنامه‌هایشان است. موضوع دیگر این است که این کندی فعالیت اقتصادی در آمریکا با چه سرعتی به بقیه دنیا، از طریق ارتباطات مالی و تجاری معمول شامل تغییر در تمایل به ریسک سرمایه‌گذارها، انتقال می‌یابد.

بحث و گفتگوی قابل توجهی در مورد اینکه تا چه اندازه اقتصاد آمریکا و افزایش قیمت انرژی و مواد غذایی منجر به فشارهای تورمی گسترده‌تر خواهد شد، صورت گرفته است. حتی واژه (تورم همراه با رکود) به فرهنگ لغت تحلیل‌گران اقتصادی اضافه شده است. در همین حال، بسیار اهمیت دارد که تاثیرات نیروهای قدرتمند جهانی را بر روی همگرایی اقتصادی و کاهش فقر جهانی و سرعت بخشیدن به آن فراموش نکنیم. یک ضربه و شوک بهره‌وری جهانی باعث ایجاد قوی‌ترین و گسترده‌ترین رشد جهانی به مدت ۴۰ سال شد. جهانی‌سازی زندگی مردم را دگرگون کرده است.

میلیون‌ها نفر به دلیل تبدیل مهارت‌ها به تکنولوژی، شتاب سرمایه‌گذاری، تجارت و مهاجرت از فقر نجات پیدا کرده‌اند. این عوامل با کوتاه‌تر شدن رکود و کسادی اقتصاد جهان رونق می‌یابند. آسیا در حال حاضر یک قطب قدرتمند برای رشد اقتصاد جهانی است و کشورهای در حال توسعه ۶۰درصد نفت خام جهان و بیش از دو سوم سرب، روی و مس جهان را تولید می‌کنند. رابطه مبادله آنها از سال ۲۰۰۴ تاکنون ۱۴درصد افزایش داشته است.

ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که در آن بسیاری از کشورهای در حال توسعه از رشد سرعت کار و کاهش ضریب وابستگی سود می‌برند. جریان جهانی سرمایه به سرعت در حال افزایش است. برای مثال گردش سرمایه بخش خصوصی و ارسال وجوه و حواله‌های کشورهای در حال توسعه، در ۳ سال گذشته ۲ برابر شده و در حال حاضر به ۱ تریلیون دلار آمریکا رسیده است، که ۱۰ برابر سطح کمک‌های رسمی سالانه است. جریان تجارت حدود ۲ برابر نرخ تولیدات صنعتی، گسترش یافته است و ذخایر ارزی کشورهای در حال توسعه در حدود ۶/۴تریلیون دلار است، که در ۳ سال گذشته برحسب SDR (واحد پولی صندوق بین‌المللی پول) ۹۰درصد افزایش داشته است. این بسیار اهمیت دارد که این نیروهای ساختاری قوی را در ترکیب و مجموعه اقتصادی حاضر هنگام تمرکز بر بازارهای نفت در ذهن داشته باشیم.

▪ توسعه بازارهای نفت: قیمت نفت از سال ۲۰۰۲ بیش از ۴ برابر شده و بیش از حداکثر قیمت در سال ۱۹۸۰ است. بی‌ثباتی قیمت نفت در سال‌های اخیر بسیار بیشتر از دهه ۱۹۹۰ است و این بی‌ثباتی شاخص‌های تجاری مانند نفت خام برنت، نشانگر تداوم این روند در آینده است. دلایل عدم توازن عرضه و تقاضا به خوبی معلوم است. سوال جالب‌تر این است که آیا نیروهایی باعث جابه‌جایی و تغییر منحنی‌های عرضه و تقاضا می‌شود. برخی متغیرهای بزرگ، تاثیرگذار و در حال فعالیتند.

در بُعد تقاضا، شدت تولید انرژی از دهه ۱۹۷۰ در اقتصادهای OECD به نحو قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است. کارآیی بیشتر و استفاده از منابع انرژی جایگزین به تعدیل تقاضای نفت کمک کرده، ولی تقاضای چینی‌ها برای نفت تا ۱۵درصد در سال افزایش یافته است. پیش‌بینی IEA (آژانس بین‌المللی انرژی) نشان می‌دهد که تقاضای جهانی برای انرژی از اکنون تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۵۰درصد افزایش خواهد یافت و چین و هند، حدود نصف این تقاضا را خواستارند.

در بعد عرضه، ظرفیت بسیار محدودی در کشورهای تولیدکننده نفت وجود دارد و بسیاری از منابع جدید بالقوه عرضه، ریسک سیاسی قابل ملاحظه‌ای را به همراه دارد. با کمبود سرمایه‌گذاری خالص بر روی پالایشگاه‌های استخراج نفت در دو دهه اخیر و مدت زمان طولانی مورد نیاز برای نصب و استقرار تاسیسات تصفیه و پالایشگاه جدید، این محدودیت‌ها بسیار هزینه‌بر خواهد بود. IEA تخمین می‌زند که ۲۰تریلیون دلار آمریکا برای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی طی ۲۵ سال آینده برای تامین عرضه‌ای کارآمد مورد نیاز است.

بحث و گفت‌وگوی بسیاری در مورد نقش دلالان و تجار نفت، بر روی وخیم‌تر شدن بی‌ثباتی قیمت نفت و افزایش فشارهای بیشتر بر روی قیمت، صورت گرفته است. بخشی از عقاید به نقش بازرگانان انرژی در آرایش و ترغیب بازار به گاز طبیعی در ساحل غرب است. من بسیار مشتاق به اطلاع نتیجه این گفتگو هستم، زیرا عقیده من بر این است که افزایش فعالیت‌های سودجویانه و دلالی در بازارهای آتی ناشی از قیمت بالای نفت‌ خام و عدم ثبات و اطمینان در رابطه با قیمت‌ها است و راه دیگری وجود ندارد.

▪ چالش‌ها برای مدیریت اقتصادی: با وجود منابع، قیمت بالا و بی‌ثبات نفت خام دولت‌ها را بر سر مدیریت شرایط تاثیرات تجاری و تبعات آن در ابزار و سیاست‌های کلان و سیاست‌های توزیع و نظارت به چالش‌ها وادار کرده است. تولیدکنندگان نفت غالبا در حال مبارزه با تاثیرات افزایش نرخ ارز بر صنایع صادراتی سنتی و اثرات مخرب متعاقب آن در حکومت می‌باشند که اغلب تحت عنوان فساد در حال رشد توصیف می‌شود. در حالی که سرانه تولید ناخالص داخلی (GDP) در کشورهای غنی طی ۴ دهه تا سال ۱۹۹۸ به میزان ۵۰درصد افزایش داشته است، رشد درآمد سرانه در کشورهای فقیر بیشتر از ۴ برابر بوده است.

خوشبختانه ترتیبات معقول حکومت مبتنی بر چارچوب‌های مشابه با آنچه که در نروژ و آلاسکا پذیرفته شده، در چند کشور در حال توسعه نیز در حال شکل گرفتن است. هدف، تبدیل منابع تجدیدناپذیر به منابع دائم برای درآمد سرمایه‌گذاری با استفاده از استراتژی‌های دارایی متنوع، بودجه دقیق و قوانین باثبات و سازنده است، و این بسیار خوب است که ببینیم این تجربیات طی یک نشست مورد بررسی قرار گیرند. ما علاقه و تمایل بین‌المللی شدیدی در مورد عملکرد صندوق‌های مستقل ثروت‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها می‌بینیم.

این صندوق‌ها در حال حاضر دارایی‌هایی در حدود ۵/۲تریلیون دلار را مدیریت نموده و در بعضی برآوردها گفته شده که تا سال ۲۰۱۵ به مبلغ ۱۲تریلیون دلار خواهد رسید.

گروه G۷ به IMF (صندوق بین‌المللی پول)، بانک جهانی و OECD اعلام نموده تا کدی برای هدایت این وجوه و سرمایه‌گذاری‌ها تعیین کنند که شامل ساختار سازمانی، مدیریت ریسک، شفافیت و قابلیت محاسبه می‌شود. اگرچه برخی بیانات سیاسی بسیار تحریک‌آمیز و آتشین هستند، اما موضوعات با اهمیتی در اینجا وجود دارد. برای مثال با فرض این که اینها ابزار سرمایه‌گذاری متعلق به دولت هستند، آیا درست است که یک موضع تـهاجمی سودجـویانه ماننـد اقـدام صندوق جورج سوروس که در سال ۱۹۹۲ در رابطه با استرلینگ انجام داد، اتخاذ کنیم؟

▪ ابزارهای بازار مالی: اگر از محدودیت‌های کالا و سایر اجزای سازنده مدیریت ریسک درست و مسوولانه استفاده شود، می‌تواند ما را در مدیریت ریسک ترازنامه بسیار یاری کند. بنابراین بسیار خشنود کننده است که ببینیم استراتژی‌ها و ابزارهای بازار مالی را مورد آزمایش قرار می‌دهیم. دولت‌ها بسیار علاقه‌مندند که ریسک ترازنامه‌هایشان را مدیریت کنند. آنها این کار را با استفاده از یک سری مکانیزم‌های خاص مانند آگاهی و هشیاری از حدود خطر و ریسک دارایی‌ها و بدهی‌هایشان، تجمع و انباشت ذخایر ارزی، خصوصی کردن دارایی‌ها و اتخاذ ضوابط و اصول مناسب مدیریت مالی شامل مدیریت بدهی‌های احتمالی انجام می‌دهند. در زمینه انرژی مدیریت ریسک ممکن است شامل: آزادسازی بازار انرژی، متنوع ساختن منابع سوخت و انرژی، کنترل تقاضا، مدیریت موجودی‌ها و ایجاد محرک برای کارآیی انرژی باشد.

در سال ۲۰۰۰، بانک جهانی هفت محصول محدود شده را برای کمک به کشورهای در حال توسعه جهت مدیریت ریسک ترازنامه‌هایشان معرفی کرد. با این محصولات کشورها این فرصت را می‌یابند تا به مدیریت نرخ ارز، نرخ بهره و ریسک قیمت‌های عمده‌فروشی، کالا را در پورتفولیوی وام بانک جهانی مدیریت کنند.

همچنین می‌توانیم از این ابزار و امکانات برای تبدیل اوراق بهادار غیر بانک جهانی آنها استفاده کنیم.

در استفاده از محصولات مشتق، بسیار ضروری است که استفاده‌کنندگان از خصوصیات قیمت‌گذاری آگاه باشند. ما اخیرا دیده‌ایم که چگونه فشارهای رقابتی سرمایه‌گذاران را به قبول خطرات بیشتر در جستجوی بازده بالا سوق داده است. ما دیدیم گروه سرمایه‌گذاران متنفذی که بر روی محصولات پیچیده‌ای با مختصات ریسک و بازده سرمایه‌گذاری کردند، در حالی که از خطرات و خصوصیات آن به طور کامل آگاهی نداشتند، به‌خصوص زمانی که بازار نقدینگی با عدم اطمینان از چگونگی ارزش‌گذاری جریانات مالی واقعی پیوند بخورد.

▪ تاثیرات بر روی کشورهای در حال توسعه: ولی حتی با وجود بازارهای مالی کارآمد، یک چالش حیاتی و بحرانی برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه باقی می‌ماند. یکی از مسائل مهم امروزه ارتباط بین بالارفتن قیمت انرژی و مواد غذایی است. این دو موضوع می‌تواند تاثیرات قابل توجهی بر فقر جهانی و امنیت غذایی داشته باشد. قیمت‌های بالاتر انرژی، هزینه‌ کود و حمل و نقل را افزایش داده و تولید سوخت‌های زیستی را بالا برده است. برای مثال در آمریکا حدود یک چهارم تولیدات ذرت، که ۱۰درصد بازده ذرت جهان است، امسال برای تولید سوخت زیستی به کار رفته است.

در کنار هم، قیمت‌های بالاتر انرژی، خشکسالی و بالا رفتن تقاضا موجب افزایش ۷۵درصد قیمت محصولات از سال ۲۰۰۵ شده است. همین هفته پیش قیمت برنج به اندازه ۲۰ سال افزایش یافت. همان طور که فقیرترین افراد در این دنیای بی‌کران تاثیر پذیرفتن افراد در مقابل تغییرات آب و هوایی هستند، در برابر تاثیرات افزایش قیمت انرژی، سوخت و غذا نیز بسیار آسیب‌پذیرند. قیمت غذا و انرژی معمولا ۷۰درصد سبد مصرفی خانوارهای فقیر را تشکیل می‌دهد و تبعات بلندمدت این وضعیت قابل ملاحظه است.

نوانخانه‌ها مصرف غذا و آموزش را از این سبد حذف خواهند کرد و در نتیجه دختران اولین بخشی از جامعه هستند که از آموزش و مدرسه رفتن محروم می‌شوند. وابستگی به سوخت‌های سنتی با تاثیرات زیست‌محیطی چشمگیر آنها افزایش خواهد یافت. این باعث امر مهمی می‌شود. شتاب جهانی‌سازی فقط در صورتی پایدار خواهد بود، که بتواند منافع و فرصت‌هایی را برای همه فراهم نماید. امروزه، با مرور و توجه به قدرت خرید مردم، بیش از یک میلیارد نفر با روزی کمتر از یک دلار گذران زندگی می‌کنند. فواید جهانی‌سازی بسیاری از این افراد بسیار فقیر را از خطر محرومیت از حق سیاسی و اجتماعی و جدایی از اجتماع جهانی حفاظت کرده است. ما دیده‌ایم که چگونه قرار دادن آنها در شرایطی با قیمت‌های بالاتر مواد غذایی، باعث شورش و ناآرامی در آفریقای غربی و جنوب آسیا شده است. جهانی که در آن بخش عمده‌ای از مردم در فقر شدید گرفتار باشند و قادر به مشارکت در منافع و فرصت‌های جهانی‌سازی نباشند هزینه‌های غیرقابل قبولی را در رابطه با رنج انسانی، زیان‌های اقتصادی و تنش‌های سیاسی تحمل خواهند کرد و تاثیرات بالقوه مهمی برای امنیت درون کشورها و مناطق مرزی خواهد داشت.

نتیجه‌گیری: با این که ما در مورد کند شدن و کاهش سرعت کنونی در اقتصادهای صنعتی، نگرانی‌هایی داریم، اما جهانی‌سازی و شتاب تجارت، سرمایه‌گذاری، فناوری و تحرک و جابجایی نیروی کار باعث رشد بهره‌وری و نجات میلیون‌ها نفر از فقر شده است. در بسیاری از زمینه‌ها یکی از ۸ نشانه خوش‌شانسی فلسفه بودیسم، چالش‌های جهانی‌سازی را به تصویر می‌کشد و سمبل چگونگی وابستگی متقابل شهروندان جهان در تمام کشورها و در طول زمان است. جهانی‌سازی و وابستگی متقابل و چگونگی مدیریت ریسک پیرامون آن از موضوعات اساسی مورد بحث در آینده، خواهند بود.

مترجم: پروین گودرزی