بی اثر كردن دام آمریكایی

فرجام پرونده هسته ایران ممكن است این تصور غلط را ایجاد كند كه شورای امنیت سازمان ملل با تحریكات ایالات متحده تصمیم می گیرد دست به اجرای تحریم های سختی علیه ایران بزند آمریكا و اسرائیل, ایران را تهدید به یك وضع تدافعی می كنند

فرجام پرونده هسته ایران ممكن است این تصور غلط را ایجاد كند كه شورای امنیت سازمان ملل با تحریكات ایالات متحده تصمیم می گیرد دست به اجرای تحریم های سختی علیه ایران بزند. آمریكا و اسرائیل، ایران را تهدید به یك وضع تدافعی می كنند. این تشدید بحران كه می تواند دنیا را به آستانه هرج و مرج بكشاند، با شكست مذاكرات اروپا و آغاز مجدد غنی سازی اورانیوم توسط ایران آغاز شده است.

این كه تا حد امكان به رویدادهای ممكن در تمامی ابعاد آن بیندیشیم، می تواند یاری دهد كه بتوانیم قبل از اینكه دیر شده باشد مانع تحقق این سناریو شویم. در این ارتباط اتحادیه اروپا مسئولیت بزرگی به عهده دارد ولی اما آیا اروپا قادر است در برابر این بحران جدید بایستد؟ استراتژی اروپا در این مورد به بن بست خورده است. او هدف خود را آشكارا بر این پایه قرار داده كه تقصیر شكست مذاكرات را به گردن ایران بیندازد. اما این رویه باعث شدت بیشتر بحران خواهد شد. مذاكرات به شكست انجامیدند، زیرا جامعه اروپا زیركانه از كنار شالوده مشكل امنیتی ایران رد می شود به این دلیل كه ایران هم مشكل عینی امنیتی خود را در پشت پرده استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای پنهان می كند. ایران با توجه به حضور نظامی آمریكا در عراق، افغانستان و عربستان سعودی و كشورهای آسیای مركزی به طور كامل در محاصره نظامی آمریكا قرار گرفته است. علاوه بر این دچار مشكلات امنیتی اساسی تری نیز هست كه بانی آن تسلیحات اتمی اسرائیل است. این كشور صاحب بیش از ۲۰۰ تا ۳۰۰ كلاهك هسته ای با كلیه سیستم های حامل متعلق به آنها است. بدین ترتیب تمامی منطقه خاورمیانه و نزدیك و همچنین ایران، در تیررس سلاح های اتمی اسرائیل قرار دارند. این خطرناك ترین و در عین حال گران ترین راه حلی است كه بتواند امنیت اسرائیل را تضمین كند. این راه قبل از هر چیز به مسابقه تسلیحاتی در كل منطقه دامن می زند. سیاستمداران جمهوری اسلامی در برابر این تجهیزات با یك برنامه پرخرج تسلیحاتی واكنش نشان می دهند. در این رابطه دكترین بدیهی غرب در مكتب واقع گرایی، یعنی اصل توازن قوا، منطق مرگبار خود را اجرا می كند. تسلط كامل بر تكنولوژی هسته ای هم از جمله اجزای متعلق به این برنامه تسلیحاتی است. غنی سازی اورانیوم در این رابطه نقشی كلیدی بازی می كند، و این همان چیزی است كه كلیه مراجع سیاسی ایران متفقاً به عنوان حقی مسلم برای خود اعلام كرده اند. رئیس جمهور تازه ایران آقای احمدی نژاد هم در این ارتباط هیچ جای تردیدی باقی نمی گذارد. هدف اعلام شده او ایرانی است «پیشرفته و قوی». اگرچه موضع ایران با حقوق بین الملل در تضاد نیست و از دریچه دكترین «موازنه قوا» هم قابل فهم است، ولی با این وجود راه حل مناسبی برای حل مشكل امنیتی ایران نیز نیست. سلاح های اتمی ایران چنانچه ایران موفق به دستیابی به آنها بشود به مسابقه تسلیحاتی در منطقه دامن می زند و لذا نمی توانند قابل قبول باشند. به همین دلیل زرادخانه ها و تسلیحات اتمی اسرائیل هم غیرقابل قبول اند و بایستی به كلی برچیده شوند.

• اتحادیه اروپا، یدك كش ایالات متحده

اتحادیه اروپا از ایران می خواهد كه از غنی سازی اورانیوم برای همیشه صرف نظر كند و برای جبران آن وعده های به ظاهر شیرین اقتصادی می دهد، در حالی كه خواسته های اصلی ایران بی جواب می مانند. به زبانی روشن حرف اتحادیه اروپا به ایران این است: شما به هیچ عنوان اجازه ندارید صاحب بمب اتمی شوید، و مسائل امنیتی شما هم برای ما اهمیتی در سطح درجه دوم دارند. از این طریق اروپائیان به این دیدگاه پرطرفدار در ایران و تمام دنیای اسلام خوراك تازه می دهند كه اروپا نیز همانند آمریكا از سیاستی دوگانه پیروی می كند: سلاح های اتمی اسرائیل قابل تحمل اند، ولی دارا بودن همین سلاح ها برای كشورهای اسلامی جایز نیست. با موضع كنونی، اتحادیه اروپا به عنوان ید ك كش سیاست آمریكا برای محاصره نظامی ایران عمل می كند. با این روش ایران به سادگی به این سمت رانده می شود كه برنامه اتمی خود را به طور كامل به اجرا درآورد و حتی در صورت نیاز قرارداد منع سلاح های هسته ای را ترك كند. اروپا با انداختن تقصیرها تنها بر گردن ایران در واقع به از دست دادن شانس تاریخی خود برای ایجاد یك سیاست صلح مستقل به عنوان گزینه نو، سرپوش می گذارند. اتحادیه اروپا به جای اتخاذ چنین تدبیری _ دانسته یا ندانسته _ حكم مشروعیت اخلاقی تصمیمات خصمانه شورای امنیت را علیه ایران و آغاز تحركات تازه و خطرناك نظامی نومحافظه كاران آمریكا را صادر می كند. اما ایالات متحده با یك تیر دو نشان زده است: از یك طرف اروپا را از میدان بیرون می اندازد و موقعیت تك قطبی خود را مجدداً تحكیم می كند. از طرف دیگر به یاری همین اروپای متحد خود پرونده هسته ای ایران را به شورای امنیت می كشاند به این امید كه این دفعه كل كشورهای اروپایی را برخلاف نمونه عراق به حمایت از جنگ احتمالی خود علیه ایران وادار كند.

• هنوز فرصت برای اتحادیه اروپا باقی است

جامعه اروپا هنوز این امكان را دارد كه سكان را دوباره در دست بگیرد و چشم انداز جنگ را از میان بردارد. برای این كار ضروری است كه به منظور جبران چشم پوشی ایران از غنی سازی اورانیوم فوراً برگزاری كنفرانسی را برای ایجاد منطقه آزاد از سلاح های اتمی در خاورمیانه و نزدیك در دستور كار قرار دهد. این راه برای اتحادیه اروپا به مثابه یك ضربه آزادیبخش در آخرین لحظات است، و شاید هم در راستای خروج از این بحران تنها امكان موجود. بدین سان می توان پنجره تازه ای گشود كه به ایران این امكان را بدهد تا از غنی سازی اورانیوم برای مدتی صرف نظر كند و هم بتوان امكانی برای تجدید نظر درباره آینده تمام منطقه فراهم ساخت. چشم انداز تشكیل یك سازمان منطقه ای برای امنیت خاورمیانه و نزدیكOSCMNE (Organization for Security and Cooperation in Middle and Near East) بی تردید تنها پایه و اساس قابل فكر برای تحقق امنیت درازمدت احتیاجات نفتی غرب و تضمین موجودیت اسرائیل خواهد بود، همین طور هم امكان ارائه راه حلی صلح آمیز برای بسیاری از نزاع های فرامرزی دیگر مانند اختلافات بر سر استفاده از منابع نفت، منابع آب و راه های آبی را پایه ریزی خواهد كرد. اروپا تنها قدرت سیاسی و اخلاقی بین المللی است كه قادر به باز كردن این پنجره صلح در یكی از حساس ترین منطقه های جهان است. لذا این كار ارزش تقبل حملات تبلیغاتی نومحافظه كاران آمریكا و شارون اسرائیل را نیز دارد: نیروهای اصلاح طلب در سراسر منطقه و همچنین در اسرائیل تحرك تازه ای می یابند و در ایران هم دسترسی به سلاح اتمی مقبولیت خود را از دست خواهد داد. در اسرائیل هم پیشبرد بحثی باز و گسترده می تواند برای اولین بار در سمت یك سیاست امنیتی آزاد از سلاح اتمی به جریان بیفتد. آیا سه كشور برتر جامعه اروپا یعنی آلمان، فرانسه و انگلستان برای چنین تكلیفی و استفاده از این شانس تاریخی از جسارت و اراده لازم برخوردارند؟

• نقش آینده ساز جمهوری اسلامی

چه اروپا بخواهد و موقعیت تاریخی خود را درك كند یا نكند در هر صورت ایران به مراتب بیش از اروپا به صلح و ثبات سیاسی در منطقه محتاج است و به دلیل موقعیت استثنایی خود نیز امكانات متنوعی در اختیار دارد كه دورنمای منطقه عاری از سلاح های كشتارجمعی را به مهمترین راهبرد و مسئله روز خاورمیانه تبدیل كند و رهبری حركت جدید را نیز به عهده بگیرد و بدین سان پایه های راهبرد ژئواستراتژیك ایالات متحده را كه همانا بی ثباتی در منطقه است در هم بریزد. این دورنما نه تنها در منطقه بلكه در سطح بین المللی نیز طرفداران بسیاری را به دنبال خواهد كشانید و نیز قادر است ایالات متحده را به انزوا بكشاند. چنین دورنمایی ملزم به برنامه و اقدامات حساب شده است كه رئوس آنها چنین می توانند باشند:

۱- جمهوری اسلامی ایران ایجاد خاورمیانه بزرگ خالی از سلاح های كشتارجمعی را در صدر سیاست خارجی و منطقه ای خود قرار می دهد و كلیه كشورهای منطقه را به شروع مذاكرات در این سمت رسماً دعوت می كند.

۲- جمهوری اسلامی به زودی یك طرح مشخص پروسه دوری را برای شروع كنفرانس امنیت و همكاری های منطقه ای به كشورهای منطقه پیشنهاد می كند.

۳- جمهوری اسلامی اعلام می كند كه همزمان با شروع كنفرانس امنیت و همكاری های مشترك غنی سازی اورانیوم را داوطلبانه موقتاً تعلیق خواهد كرد.

۴- به منظور اعتمادسازی جمهوری اسلامی امضای قرارداد عدم حمله نظامی متقابل را به یك یك كشورهای منطقه پیشنهاد می كند.

۵- جمهوری اسلامی به كشور عراق و كشورهای عضو شورای همكاری خلیج پیشنهاد می كند كمیسیون مشتركی را با این هدف تشكیل دهند كه این كمیسیون به تدوین اصول و مقررات لازم در سمت استفاده از راه های آبی متصل به دریاهای آزاد و رفع اختلافات موجود مربوط به شط العرب و استفاده دائمی مشترك از این نهر و همچنین استفاده مشترك از منابع نفت و گاز فرامرزی و رفع اختلافات در سایر موارد ارضی بپردازد.

۶- جمهوری اسلامی آمادگی خود را به منظور تقلیل دادن ظرفیت های نظامی و تدوین راهبردها در سمت امنیت مشترك و پایه گذاری نهادهای مربوطه اعلام می كند.

۷- جمهوری اسلامی پیشنهاد می كند، در اسرع وقت یك صندوق منطقه ای تاسیس شود كه منابع مالی آن در خدمت برنامه های عمرانی در فلسطین، در مناطق كردنشین و سایر مناطق عقب مانده در كل منطقه خاورمیانه و همچنین در سمت پیاده كردن برنامه های مشترك اقتصادی، اجتماعی، عمرانی از قبیل اتصال شبكه های برق رسانی، فناوری استفاده از آب های شور دریایی، مبارزه با فقر، بیسوادی، پروژه های مشترك درمانی و زیست محیطی و تاسیس نهادهای تحقیقاتی و دانشگاه های مشترك قرار گیرد.

* استاد علوم سیاسی،اقتصاد سیاسی و روابط بین الملل دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه اوزنابروك آلمان

محسن مسرت*