و اکنون سوگند خورده ام به خاموشی

رایت و پینک فلوید

در آخرین ساعات روز دوشنبه ۲۵ شهریور ریچارد رایت یکی از اعضای گروه موسیقی پینک فلوید لحظات آخر عمر خود را سپری کرد و پس از مبارزه با بیماری سرطان در سن ۶۵ سالگی درگذشت. او سال ۱۹۴۵ در لندن به دنیا آمد و پس از پایان تحصیلات در ۱۷ سالگی به دانشگاه کمبریج رفت و در رشته معماری تحصیل کرد. در دانشگاه به همراه راجر واترز و نیک میسون یکی از سه هسته اصلی گروهی بود که در اوایل دهه ۶۰ میلادی گروه سیگما سیکس را تشکیل دادند. پس از مدتی سید برت که نوازنده گیتار بود به آنها پیوست. رایت در مورد پیوستن سید برت می گوید؛ «این خیلی عالی بود که سید به گروه ملحق شد. تا قبل از آن ما مجبور بودیم فقط R&B اجرا کنیم اما من هیچ گاه از آن خوشم نمی آمد و برعکس از موسیقی جز لذت می بردم. اما از زمانی که سید وارد شد جهت کار گروه تغییر کرد و به سمت بداهه نوازی برای گیتار و کیبورد حرکت کردیم و اینگونه من هم به آرزویم رسیدم و توانستم بیشتر احساسات کلاسیک خود را در گروه معرفی کنم.» آنها بعداً در سال ۱۹۶۵ نام خود را به گروه «پینک فلوید» تغییر دادند که بر گرفته از نام دو نوازنده به نام های پینک آندرسون و فلوید کانسیل بود. رایت نوازندگی پیانو را خود آغاز کرده بود و در دهه ۶۰ تبدیل به نوازنده سازهای کلاویه یی شد که می توانست نقش بسزایی در ایجاد فضاهای وهم آلود مورد نظر در موسیقی پینک فلوید داشته باشد. استفاده از هموند ارگان۲ به همراه استفاده از افکت های آنالوگ متصل شده به آن سازها در دهه ۶۰ حال و هوایی دیگر به موسیقی این گروه می داد. می توان به این نکته اشاره کرد که نوع نوازندگی او در این دهه کاملاً تحت تاثیر نوع موسیقی بود که با محوریت سید برت ایجاد می شد و این تاثیر فقط مختص همان دهه بود. استفاده از ملودی های پلی فونیکی که توسط او و سید برت اجرا می شد همراه با افکت های سازهایشان آن فضای متوهم مورد نظرشان را ایجاد می کرد. البته باید به این نکته اشاره کرد که او به همراه گروه در اوایل همان دهه مدت ها در کلوپ های زیرزمینی لندن برنامه اجرا می کردند و چندان شهرتی نداشتند و تا مدت ها همزمان با اجرا و ضبط یک اثر تازه آن را به طور رایگان برای جوانان در هاید پارک اجرا می کردند. در واقع هر چه به پایان دهه ۶۰ می رسد میزان شناخته شدن این گروه در بین مخاطبان بیشتر می شد. اواخر دهه ۶۰ گروه کار خود را بدون سید برت انجام می داد. برت تعادل روانی خود را از دست داده بود و دیگر نمی توانست نقش لیدری را در گروه به عهده بگیرد. بعد ها آلبومی از قطعاتی در آن سال ها ضبط شد اما در آلبوم های گروه نیامده بود منتشر شد که از این میان قطعه Paintbox از ساخته های ریچارد رایت است. آلبوم بعدی یک نعلبکی پر از راز بود که دو آهنگ آن توسط ریچارد رایت ساخته شد. پس از این گروه یک تجربه را در قالب دو نسخه زنده و استودیویی شروع کرد که همان آلبوم اوماگوما است. ریچارد رایت در این آلبوم ساخت یک قطعه چهار بخشی را ارائه کرد به نام سیسفوس که نام یکی از اساطیر یونان بود. این قطعه مربوط به زمانی است که رایت شخصیت بسیار خلاقی در گروه داشت.

در این قطعه هم علاقه او به صدا های تجربی را می توان پیگیری کرد و هم تاثیرپذیری ا ش از موسیقی کلاسیک. از این زمان به بعد شاهد تغییرات در نگاه گروه هستیم و این تغییر و تحولات را می توان در فردی مثل رایت نیز ملاحظه کرد و تفاوتی را که بین نوع نوازندگی او در دهه ۶۰ بود را با دهه ۷۰ مقایسه کرد و تفاوت ایده هایش را به روشنی احساس کرد. برای نمونه می توان به تفاوت سبک ملودی های او در دهه ۶۰ با ملودی هایش در دهه ۷۰ اشاره کرد. البته این تفاوت در خود موسیقی گروه نیز به وجود آمد به خصوص بعد از اینکه سید برت گروه را ترک کرد و دیوید گیلمور به آن پیوست. این حرکت پیوسته گروه، در دهه ۷۰ به اوج خود رسید. در سال ۱۹۷۰ آلبوم مادر قلب اتم و در سال ۱۹۷۱ فضولی ارائه شدند که در این آلبوم اخیر نقش برجسته رایت را می توان دید. استفاده کردن از تک نت های پیانو به همراه استفاده از هموند ارگان و افکت های آنالوگ فضای خاصی را به این آلبوم داده است و به ویژه قطعه پژواک که رایت در آن نقش خواننده پس زمینه را نیز دارد. اما با تمام اینها اوج کار او را در دهه هفتاد می توان در آلبوم نیمه پنهان ماه ملاحظه کرد. این آلبوم نه تنها محل اوج گیری ریچارد رایت بود بلکه باعث شد جایگاه پینک فلوید در موسیقی راک جاودانه شود. این آلبوم در سال ۱۹۷۳ تولید شد و در آن استفاده از افکت های صدا بسیار مورد توجه قرار گرفت.

همچنین صدابرداری فوق العاده این آلبوم از علل اصلی برجسته شدن آن بود. بهره بردن از شیوه ضبط موسیقی متفاوت که در آن سیستم پن کردن اصوات (فرستادن صدا به باندهای چپ و راست ) در بعضی قطعات مورد توجه بوده نوع دیگری از حال و هوای شنیداری را در اختیار مخاطبان قرار می دهد. نقش ریچارد رایت در این آلبوم علاوه بر نوازندگی، همکاری با راجر واترز در آهنگسازی نیز بوده است. قطعه Us and them یا The greate gig in the sky از کار های زیبای این آلبوم است. در این قطعات رایت علاوه بر ایجاد هارمونی زیبا برای موسیقی نشان داد که در ساخت ملودی های بداهه برای ساز ها و همچنین خواننده، توانایی بسیار بالایی دارد. در بعضی از قطعات ریچارد رایت به عنوان خواننده دوم زیر صدای خواننده اصلی هم حضور داشت که می توان به قطعات Echoes و همچنین Time اشاره کرد. پس از موفقیت آلبوم نیمه پنهان ماه گروه کار خود را با انتشار آلبوم «کاش تواینجا بودی» در سال ۱۹۷۵ و حیوانات در سال ۱۹۷۷ ادامه داد. در آلبوم «کاش تو اینجا بودی» که برای سید برت ساخته بودند رایت به همراه واترز و گیلمور آهنگ «بدرخش ای الماس دیوانه» را طراحی کرد. گروه روز به روز بر میزان موفقیتش افزوده می شد اما از سوی دیگر روز به روز از میزان تاثیر رایت در گروه کاسته می شد. در آلبوم «کاش تو اینجا بودی» رایت تنها در ساخت یک قطعه حضور داشت.

در آلبوم «حیوانات» هیچ نشانی به عنوان آهنگساز از او نیست. آلبوم «دیوار» در اصل آلبوم واترز محسوب می شود، در جریان ساخت آن دعوای بین واترز و رایت اوج گرفت. البته ریچارد رایت اولین فرد از اعضای این گروه بود که آلبوم شخصی داد. او در سال ۱۹۷۸ آلبوم خود به نام «رویای خیس» را منتشر کرد. او برای انتشار این آلبوم از ساکسیفون مل کالینز، گیتار، اسنو ویوایت، بیس گیتار لاری استیل و بالاخره درامز راگ ایسدور استفاده کرد که البته هیچ گاه کنسرتی از این آلبوم داده نشد. خود رایت هم هیچ گاه به عنوان یک تجربه موفق از این آلبوم یاد نکرد. در نهایت آنچه در مورد رایت در نیمه دوم دهه ۶۰ و نیمه اول دهه ۷۰ می توان گفت این است که او به شدت همراه با گروه درخشید و خود را به عنوان یکی از اسطوره های نوازندگی ساز های کلاویه یی در سبک راک تثبیت کرد. اما شروع دهه ۸۰ برای او با عدم توافق با راجر واترز همراه بود. آلبوم بزرگ دیوار در ۱۹۷۹ منتشر شد. هنگام ضبط همین آلبوم بود که روابط بین رایت و واترز خدشه دار شد و پس از مشاجره یی که بین آنها درگرفت رایت از گروه پینک فلوید جدا شد. پس از جدایی او گروه آلبوم The Final Cut را در سال ۱۹۸۳ منتشر کرد که رایت در آن حضور نداشت. پس از این جدایی رایت، بیکار ننشست و تصمیم گرفت خود گروهی جدید را ایجاد کند.

او با همکاری دیوید هریس گروهی را تشکیل داد به نام «زی». آنها یک آلبوم هم به اسم هویت منتشر کردند که باز رایت در آن چندان موفق نشان نمی داد. اما در سوی دیگر در پی عدم توافق و اوج گرفتن اختلاف های واترز و گیلمور، بعد از آلبوم The final Cut واترز از گروه جدا شد. در آن موقع به نظر می آمد پرونده گروه افسانه یی راک بسته شده است اما گیلمور تصمیم گرفت بار دیگر به همراه ریچارد رایت و نیک میسون روی صحنه برود. این سه نفر بعد از چند جلسه دادگاه توانستند حق استفاده از عنوان پینک فلوید را به دست بیاورند و گروه سه نفره پینک فلوید اولین آلبوم خود را با عنوان لغزش آنی عقل (۱۹۸۷) منتشر کرد. در این آلبوم هم رایت را تنها به عنوان نوازنده می بینیم. او با روز های اوج خود فاصله داشته و نمی تواند به عنوان آهنگساز ایده یی برای گروه داشته باشد.

این گروه سه نفره دومین و آخرین آلبوم خود را با عنوان ناقوس جدایی در سال ۱۹۹۴ ارائه کرد که این بار باز شاهد حضور او به عنوان آهنگساز هستیم که کل آلبوم نیز با استقبال بسیار خوبی نیز روبه رو شد. رایت در آلبوم ناقوس جدایی نقش مهمی به عهده دارد، چه در ساخت قطعات یا تنظیم آنها و چه در خوانندگی، با ایده نشان می دهد. استفاده از دوبل نت هایی که در عین سادگی بسیار دلنشین هستند نشان از توجه او به زیبایی شناسی قطعه است بدون اینکه بخواهد ملودی هایی با تعداد نت های زیاد بسازد. با کمی دقت به روند نوازندگی او می توان به راحتی به این موضوع پی برد که ریچارد رایت بعد از آلبوم Obscured by Clouds (۱۹۷۲) نوع زیبایی شناسی نوازندگی خود را تغییر داد. بعد از جدا شدن برت از گروه موسیقی آنها سمت و سوی تجربی پیدا می کند و بیشتر با موسیقی بی کلام روبه رو هستیم. اما با آلبوم« نیمه تاریک ماه» (۱۹۷۳) بار دیگر شاهد حضور پررنگ ترانه و کلام و قطعات هستیم. این همان زمانی است که ایده موسیقی پیوسته و دراماتیک واترز به ایده اصلی گروه تبدیل می شود. رایت هر چه در دهه ۶۰ ملودی های پیوسته و شلوغ می ساخت در دهه های بعد به ملودی های ساده روی آورد. این موضوع را در آخرین آلبوم او که در سال ۱۹۹۶ به نام چینی شکسته منتشر شد، نیز می توان به روشنی دید؛ تنها آلبوم مستقل رایت که از ویژگی های خاصی برخوردار است. رایت در جدال بین واترز و گیلمور همیشه در کنار گیلمور ایستاد ولی برای آخرین بار تحت نام گروه پینک فلوید هر چهار نفر به بهانه یک حرکت انسان دوستانه جهانی در مجموع کنسرت های « لایو- ایت» حضور پیدا کردند و این آخرین باری بود که تمام اعضا دور هم جمع شدند.

بی شک ریچارد رایت یکی از بزرگان موسیقی بود که همراه گروه پینک فلوید تاثیر عمیقی بر این ژانر از موسیقی گذاشتند. شاید برای نسل های آینده این ژانر جذابیت فوق العاده یی نداشته باشد ولی باید بدانیم که آثار ارزشمند هیچ گاه از بین نمی روند و صدای خالقان آنها را مانند اساطیر همیشه در زمان جاری است. رایت دومین عضو پینک فلوید است که از دنیا می رود. سال ۲۰۰۶ سید برت بعد از سال ها انزوا درگذشت و حالا این روز ها به بهانه مرگ ریچارد رایت می توان بار دیگر به شنیدن آلبوم «کاش تو اینجا بودی» نشست یا آلبوم «ناقوس جدایی» و قطعه «زیر و رو شدن» که در آن می خوانند؛ «از دهان من صدایی نمی شنوی/ دیریست که عمر را/ واژگونه گذرانده ام/ در تماس دست انسان ها/ پوستم سرد است/ این قلب خونبار چندان نمی تپد/ و اکنون سوگند خورده ام به خاموشی.»

مسعود بطحایی

پی نوشت ها؛

۱- شاخه یی در موسیقی بلوز

۲- نوعی ساز الکترونیک آنالوگ. به زبان ساده می شود ارگ های کلیسایی الکترونیک که در دهه ۳۰ مدل های اولیه آن مورد استفاده قرار گرفت و در دهه های ۶۰ و ۷۰ مدل های پیچیده تری از آنها ارائه شد.