پنجشنبه, ۴ بهمن, ۱۴۰۳ / 23 January, 2025
ساختار سازمانی كتابخانه های دانشگاهی
توافق اكثر صاحبنظران و اندیشمندان مدیریت بر این است كه سازمان‌ها برای موفقیت در امور و برآورده ساختن اهداف خود، نیازمند ساختار سازمانی قوی و متناسب با اهداف سازمان می‌باشند. در این مقاله به كتابخانهٔ دانشگاهی به عنوان یك سازمان می‌نگریم و ساختار سازمانی آن را مورد بازكاوی قرار می‌دهیم.كتابخانه‌های دانشگاهی كه جزئی از ساختار كلی دانشگاه هستند باید دارای ساختاری باشند كه بتوانند اهداف دانشگاه را برآورده سازند و این امر در دنیای كنونی كه ما در عصر اطلاعات و دانش قرار داریم و دانشگاه‌ها از سردمداران تولید و اشاعهٔ دانش می‌باشند، بیش از پیش نمایان است.عصری كه در آن زندگی می‌كنیم عصر دانش نام دارد و به گفتهٔ «پیتر دراكر» (۱) صنایع دانشی اقتصاد را تحت سیطره خود قرار داده‌اند و افراد با دانش، جامعه را زیر نفوذ خود قرار می‌دهند. در عصر دانش، قدرت برتر را در داشتن اطلاعات و دانش می‌دانند و هر كس خواهان به دست آوردن این قدرت می‌باشد. اطلاعات یكی از عوامل اصلی و زیربنایی توسعهٔ اجتماعی ـ اقتصادی در هر كشور است و نقش و اهمیت آن در روند رشد كشورها بر كسی پوشیده نیست. در چنین عصری دانشگاه‌ها سردمدار پیشرفت و توسعهٔ تحقیقات و تولید دانش هستند و كتابخانه‌های دانشگاهی در این مورد نقش بسزایی را ایفا می‌كنند. كتابخانه‌های دانشگاهی همواره به عنوان ارائه‌كنندگان اطلاعات مطرح بوده‌اند.با وجود این كه دربارهٔ كتابخانه‌ها، خصوصاً كتابخانه‌های دانشگاهی مطالب زیادی گفته و از جهات متفاوت به آنها پرداخته شده، اما طراحی ساختار كتابخانه‌های دانشگاهی از زمینه‌هایی است كه هنوز آنچنان كه شاید، كاویده و شناسانیده نشده است.ضرورت پرداختن به ساختار كتابخانه‌های دانشگاهی با توجه به نقش مهمی كه دانشگاه‌های امروزی در جامعه ایفا می‌كنند، بیشتر نمایان است. در عصری كه سردمداران تولید دانش، دانشگاه‌ها هستند، توجه به كتابخانه‌های دانشگاهی به عنوان قلب دانشگاه ضرورت می‌یابد؛ چرا كه دانشگاه‌ها برای رسیدن به هدف خود احتیاج به كتابخانه‌ای فنی و كارآمد دارند.یكی از مؤلفه‌های یك كتابخانه كارآمد، داشتن ساختار متناسب با اهداف مؤسسه مادر (دانشگاه) می‌باشد. در كاركرد و اثربخشی سازمان‌های امروزی، طراحی ساختار آنها نقشی برجسته دارد. لذا در این مقاله به بررسی ساختار سازمانی كتابخانه‌های دانشگاهی می‌پردازیم و آن را مورد بازكاوی قرار می‌دهیم. بدین منظور ابتدا به تشریح كتابخانهٔ دانشگاهی پرداخته، سازماندهی را به عنوان یكی از وظایف مدیریت شرح داده و ساختار سازمانی، ابعاد و تعیین‌كننده‌های آن و همچنین انواع آن را ذكر كرده‌ایم. در ادامه، ساختار كتابخانه‌های دانشگاهی بیان شده و در چارچوب آن به كتابخانهٔ دانشگاهی به عنوان یك سازمانی بوروكراتیك نگریسته شده. انواع ساختار كتابخانه‌های دانشگاهی ذكر شده و الگوهای بخش‌بندی (گروهبندی) سنتی كتابخانه‌های دانشگاهی توضیح داده شده و ساختار ماتریسی به عنوان یك ساختار منعطف كه در شرایط متغیر و متحول امروزی می‌تواند ساختاری كارآمد برای كتابخانه‌های دانشگاهی باشد، معرفی شده است. در نهایت ساختار خدماتی تعریف، و بیان شده كه ساختار خدماتی به معنای نوع خاصی از ساختار سازمانی نیست، بلكه ساختاری است كه به كلی خدمتگرا می‌باشد و بر حسب موقعیت می‌تواند ساختارهای گوناگونی را به خود بگیرد.
كتابخانه‌های دانشگاهی
یكی از اركان اساسی جوامع مدرن دانشگاه‌ها هستند. دانشگاه‌ها در جهت رفع مشكلات فرهنگی، اجتماعی، فنی، اقتصادی، سیاسی و اداری تلاش می‌كنند. دانشگاه‌ها از طریق پژوهش، همایش‌های عمومی و ... به حل این مشكلات مبادرت می‌ورزند. از این رو نقشی اساسی در جامعهٔ مدرن دارند. واضح است كه كتابخانهٔ دانشگاه می‌تواند در این زمینه تسهیلات ویژه‌ای را فراهم آورد و موجبات ترقی عملكردهای دانشگاه شود. بدین ترتیب هدف اصلی یك كتابخانهٔ دانشگاهی مدرن، مشاركت و فعالیت در امر آموزش است و در اجرای اهداف آموزش عالی نقش اساسی دارد. از آنجا كه كتابخانه در سیستم دانشگاه، وسیله‌ای است كه باید دانشگاه را در رسیدن به هدف كمك كند، پس وجود آن به منظور برآوردن نیازهای دانشگاه است و مدیران و كاركنان كتابخانه باید این واقعیت را درك كنند و بپذیرند(كمار، ۱۹۹۱، ص ۴۵).كتابخانهٔ دانشگاهی عبارت است از كتابخانه یا سیستمی از كتابخانه‌ها كه بوسیلهٔ یك دانشگاه، تأسیس، نگهداری و حمایت می‌شود تا نیازهای اطلاعاتی دانشجویان، دانشكده و استادان را برآورده سازد و برنامه‌های خدماتی، پژوهشی و آموزشی آنها را پشتیبانی كند (یانگ، ۱۹۸۳، ص ۲۳۶). فلسفهٔ وجودی این نوع كتابخانه در دانشگاه‌ها، دانشكده‌ها، مؤسسات آموزش عالی و دانشسراها كمك به استادان و دانشجویان در پیشبرد كار تحقیق و تدریس است.در دانشگاه‌های امروزی نقش كتابخانه به اندازه‌ای مهم و برجسته است كه نمی‌توان دانشگاه بدون كتابخانه را تصور نمود. كتابخانه در ساختار دانشگاهی عاملی بسیار مهم به شمار می‌آید. امروزه دانشگاه‌ها با امكانات و تسهیلات بسیار زیاد، دانشجویان متعدد و متنوع به سازمان‌های بزرگ و پیچیده‌ای تبدیل شده‌اند و درصدد هستند تا از این منابع مادی و معنوی در جهت خدمت به جوامع، حداكثر استفاده را بكنند و یكی از وسایلی كه دانشگاه را در رسیدن به این هدف یاری می‌كند، كتابخانهٔ دانشگاه است (گفاند، ۱۹۷۱، ص ۲۵).زمانی كتابخانهٔ دانشگاهی تنها مخزنی برای نگهداری مجموعهٔ كتب تلقی می‌شد و در فرآیند آموزش نقش حاشیه‌ای داشت. با وجود این، تغییرات مهمی در دیدگاه مسئولین، پژوهشگران، اساتید و دانشجویان به وجود آمده و اكنون به كتابخانهٔ دانشگاه به عنوان نیرویی فعال در تدریس و پژوهش نگریسته می‌شود. در حال حاضر كتابخانه یك بخش ناگسستنی از دانشگاه و عامل مهمی در ساختار آن به شمار می‌رود و كتابداران اعضای اصلی جامعه به شمار می‌روند (كمار، ۱۹۹۱، ص ۴۵).مأموریت كتابخانهٔ دانشگاهی باید منعكس‌كنندهٔ مأموریت موسسهٔ مادر باشد و مجموعه‌ها و خدمات آن باید بر طبق مأموریت موسسهٔ مادر، ایجاد و توسعه یابند. معمولاً ماموریت كتابخانه به معنای توصیف رسمی چارچوبی است كه كتابخانه باید به آن سمت حركت كند و گروه‌های استفاده‌كنندهٔ آن و نوع خدماتی كه ارائه می‌دهد باید مشخص باشند (هنری، ۱۹۹۶، ص ۱۲).كتابخانهٔ دانشگاهی با ارائهٔ دانش و اطلاعات و از طریق به كار بردن فناوری ارتباطات موثر باید از آموزش و تحقیق در كل دانشگاه حمایت كند. كتابخانه بوسیله ارتباط با دانشگاه، ملل، مذاهب و شبكه‌های بین‌المللی اطلاعات، دسترسی به اطلاعات را تسهیل می‌كند (ویلیامز، ۱۹۹۰، ص ۲۱۴).كتابخانه دانشگاهی برای انجام رسالت و رسیدن به ماموریت‌ها و هدف‌های تعیین شده باید از ساختار مناسب و از انعطاف‌پذیری لازم برای برآوردن نیازها برخوردار باشد. برای بررسی ساختار سازمانی، آشنایی با مفاهیم اولیهٔ سازماندهی و ساختار سازمانی ضروری به نظر می‌رسد؛ لذا ابتدا برای برانگیختن و آماده كردن ذهن، سازماندهی را شرح می‌دهیم و ساختار سازمانی را تعریف می‌كنیم.
سازماندهی
صاحبنظران مدیریت و كسانی كه مدیریت را تعریف كرده‌اند در تعاریف خود به یك سلسله وظایف مدیریت اشاره كرده‌اند كه هر مدیری در انجام وظیفه خود، باید آنها را انجام دهد. نویسندگان و عالمان این رشته بنا بر نگرش و تخصص‌های خود، هر كدام به نحوی با این وظایف برخورد نموده‌اند. بعضی از آنها بر وظایف خاصی تكیه كرده‌اند و برخی وظایف كلی را برای مدیریت در نظر گرفته‌اند. از دیدگاه «گیولیك» و «اورویك» (۲) وظایف مدیر عبارت‌اند از برنامه‌ریزی، سازماندهی، بسیج منابع و امكانات، جهت‌دهی، هماهنگی، گزارش‌دهی و بودجه‌بندی. اما آنچه كه بیشتر صاحبنظران مدیریت بر روی آن توافق دارند این است كه وظایف مدیر شامل چهار وظیفه ـ برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری، سازماندهی، جهت‌دهی (رهبری)، و كنترل ـ می‌باشد و مدیر با انجام این وظایف برای رسیدن به اهداف سازمانی تلاش می‌كند.برای موفقیت سازمان، نیاز به سازماندهی ضرورت می‌یابد. یك مدیر باید سیستم سازمانی را برای اجرای برنامه‌ها طراحی و ایجاد كند. سازماندهی، فرایند تفویض و هماهنگی وظایف و منابع برای رسیدن به اهداف می‌باشد (لوسیه، ۱۹۹۷، ص ۱۰). سازماندهی را شناسایی و طبقه‌بندی فعالیت‌های مورد نیاز، گروهبندی فعالیت‌های ضروری در اهداف قابل حصول، اختصاص گروهی از فعالیت‌ها به یك مدیر و تفویض اختیار به او برای سرپرستی آنها و فراهم كردن هماهنگی افقی و عمودی در ساختار سازمانی تعریف می‌كنند (كونتس، ۱۹۹۰، ص ۲۰۸).سازماندهی فرایند اطمینان یافتن از وجود منابع ضروری فیزیكی و انسانی برای انجام برنامه‌ها و رسیدن به اهداف سازمانی، و نیز شامل مشخص كردن فعالیت‌ها، تقسیم كار به شغل‌ها و وظایف مشخص، و شناسایی روابط اختیاری میان گروه‌ها و اشخاص می‌باشد. جنبهٔ دیگر سازماندهی، گروهبندی فعالیت‌ها در داخل بخش‌ها است (دابرین، ۱۹۹۰، ص ۱۵).عصر ما عصر سازمان‌های بزرگ و پیچیده است و مدیر امروز باید از چگونگی سازماندهی و نحوهٔ ایجاد این سازمان‌ها و اصلاح و تغییر آنها آگاه باشد. برای نیل به هدف‌ها، سازماندهی گامی ضروری است و به كمك سازماندهی است كه هدف كلی و مأموریت اصلی سازمان در قالب هدف‌های جزئی‌تر و وظایف واحدها شكسته می‌شود و تحقق آن میسر می‌گردد. در سازماندهی، وظایف و اختیارات و مسئولیت‌های واحدها و سِمَت‌ها مشخص، و نحوهٔ هماهنگی و ارتباط بین آنها معین می‌شود. سازماندهی فعالیت مستمر و مداومی است كه مدیر همواره با آن روبرو است و منحصر به طراحی سازمان در ابتدای آن نمی‌شود.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست