سلامت، معنویت و روحانیت

از طرح موضوع سلامت معنوی بیش از ۵ دهه می‌گذرد ولی همچنان ابعادش با وجود اهمیت آن در سلامت ناشناخته‌ باقی مانده‌است...

از طرح موضوع سلامت معنوی بیش از ۵ دهه می‌گذرد ولی همچنان ابعادش با وجود اهمیت آن در سلامت ناشناخته‌ باقی مانده‌است...

ارائه تعریف جامع و مانع برای سلامت معنوی، در ذات خود کار مشکلی است اما در مورد مفهوم واژگانی مانند سلامت، معنویت، دین، روح، روان، بیماری، اخلاق و دیگر عناصر مرتبط با سلامت معنوی توافقی وجود ندارد و این کار را دشوارتر کرده است.

برای معنویت و سلامت معنوی، معانی بسیار مختلفی در مقاله‌ها و کتاب‌های گوناگون ارائه شده است و هنگام پرداختن به این دو، مفهوم مذهب نیز به میان می‌آید. کلمه مذهب (religion) از ریشه لاتین religare به معنای «به هم پیوستن» است. مذهب، تجربه‌های معنوی جمعی یک گروه از مردم را به سیستمی از باورها و اعمال سازماندهی می‌کند ولی معنویت (spirituality) مفهومی وسیع‌تر از مذهب دارد و یک روند پویا، شخصی و تجربی است که در فرهنگ آکسفورد به «روح‌بخش» و «حیات‌بخش» ترجمه شده؛ یعنی این کلمه نشانگر بعد حیات انسانی است. دانشمندان علوم اجتماعی spirituality را به معنای روحانیت و مترادف با sacred (مقدس) به کار برده‌اند.

این کلمه در متون مختلف انجیل به معنای «جان بخشیده شده به وسیله خدا» آمده است. در طول سالیان، معنی این کلمه تغییر کرد و در دنیای مدرن به آنچه از دین آمده است، گفته می‌شود. البته این مفهوم نیز بسیار مورد انتقاد است زیرا افرادی به معنا و معنویت بدون دینداری تعلق داشته‌اند. اگر به معانی‌ای که ذکر شد دقت کنیم، می‌بینیم مفاهیم «حیات‌بخشی» و به «حرکت درآمدن» از این کلمه استنباط شده و در انسان آنچه باعث این افعال می‌شود، «روح» است پس سلامت معنوی باید به معنی سلامت و آنچه مربوط به روح است، معنا شود.

در فارسی، spiritual health به «سلامت معنوی» ترجمه شده و چون از کلمه «روح» اطلاعات کافی نداریم، آن را به «روان» تبدیل می‌کنیم در حالی که منظور از کلمه «روان» در علوم مختلف پزشکی، بیشتر معادل کلمه «نفس» است، نه روح. این اشتباه که گاهی می‌توان آن را عمدی دانست به غلط مصطلح تبدیل شده است. آنچه از spiritual health و سلامت معنوی می‌فهمیم، باید به روح مربوط باشد، نه روان زیرا هرکدام از اینها حیطه متفاوتی دارند. برای روشن شدن مساله، بهتر است ابتدا به تفاوت و شباهت «روح» و «روان» بپردازیم. برای این کار باید از قرآن کمک بگیریم. در قرآن کلمه «روح» و ترکیب‌های متنوعی از آن در ۶ مفهوم آمده که مشهورترینش این آیه است که: «ونفخت فیه من روحی: و از روح خود در او دمیدم» بنابراین spirituality مجموعه اعمال و افکاری است که از روح الهی نشات گرفته است و هماهنگی جسم، روان و روح، حفظ و ارتقای سلامت را ممکن می‌کند.

اکرم جهانگیر

مدرس بازنشسته دانشگاه علوم پزشکی ارتش