نگاهی به عوامل گرایش جوانان به اعتیاد

یکی از مشکلات اجتماعی جهان امروز مواد مخدر و اعتیاد است این بلای خانمان سوز قدرت تفکر, خلاقیت, کوشش و سازندگی را از انسان به ویژه جوانان سلب می کند و آن ها را در معرض انواع کارهای خلاف در اجتماع و خانواده قرار می دهد

یکی از مشکلات اجتماعی جهان امروز مواد مخدر و اعتیاد است. این بلای خانمان سوز قدرت تفکر، خلاقیت، کوشش و سازندگی را از انسان به ویژه جوانان سلب می‌کند و آن‌ها را در معرض انواع کارهای خلاف در اجتماع و خانواده قرار می‌دهد. اعتیاد را در حقیقت باید بلای قرن بیستم و بیست‌ویکم دانست، بلائی که به خاطر افزایش سرطان‌گونه آن در میان جوامع بشری و شکستن مرزهای سنی و محدوده‌های خانوادگی و اجتماعی به سرعت از تمام اقشار اجتماع قربانی گرفته و می‌گیرد. با تمام سهولتی که در گرفتار شدن به دام اعتیاد متصور است خلاص شدن از بند آن صدها برابر دشوارتر و به اعتقاد بعضی‌ها ناممکن است. ولی امروز متخصصان، پزشکان، روانشناسان و درمانگران بسیاری در سراسر جهان در تلاش برای باز کردن بندهای اعتیاد از جسم و فکر و روح معتادان هستند و راه‌ها و روش‌های متعددی ابداع کرده‌اند، ولی پیچیدگی این پدیده و گستردگی آثار آن در جسم و ذهن معتاد بر دشواری‌های درمان افزوده است.

امروز کمتر کشوری را می‌توان سراغ گرفت که یکی از عمده‌ترین مشکلاتشان مبارزه با مواد مخدر و اعتیاد در جامعه نباشد و در واقع امر اعتیاد مثل بیماری ایدز و هپاتیت یک مشکل جهانی و بین‌المللی شده که گریبان‌گیر جوامع بشری گردیده است.

این واقعیت را باید قبول کرد که فرد معتاد یک بیمار است و اعتیاد به مواد مخدر که امروز یک مسئله جهانی شده، از این جهت این بیماری را می‌توان از زوایای مختلف تحت بررسی و پژوهش قرار داد و به‌وجود آمدن هر آسیب اجتماعی مستلزم وجود زمینه مساعد آن آسیب اجتماعی در آن جامعه است.

در ایران، عوامل و علت اصلی اعتیاد به‌نظر کارشناسان و صاحب‌نظران امور اجتماعی و اقتصادی، ازدیاد جمعیت، بالا بودن تعداد نسل جوان در خانواده‌ها، بیکاری، فقر مادی و فرهنگی، اختلافات طبقاتی، تضاد نسل‌ها، تفاوت بین دیدگاه‌ و نگرش‌ نسل‌های جوان با والدینشان، عدم امکان برقراری گفتگوی دوستانه و منطقی بین دو نسل اختلافات خانوادگی، افت تعلق خاطر جوانان به خانواده، باعث تحکیم روابط همسالان جوان و عضویت خود بخودی در آن جمع، را برای جوانان فراهم می‌سازد.

جوانان روزبه‌روز ناخودآگاه از خانواده‌های خود فاصله گرفته و جذب گروه‌های همسال خود می‌گردند. ویژگی‌های سنی دوره نوجوانی و جوانی روحیه‌ای را برمی‌انگیزاند که جوانان خود به دنبال تجربه باشند. در صورتی که این تجربیات با نوعی احساس لذت و کامجوئی نیز همراه شود مسیرهای خطرناکی را پیش پای آنان می‌گذارد که یکی از سهل‌الوصول‌ترین آن‌ها استفاده از سیگار و احساس لذت و هیجان بیشتر از مواد مخدر است.

کشت مواد مخدر (تریاک) تا چند دهه پیش در ایران رایج بود و معتادان کشور به صورت حبه (قرص) و یا به‌وسیله وافور از آن استفاده می‌کردند. ولی امروز نوع مواد مخدر در جهان تغییر شکل یافته و به‌ صورت‌های مختلف در اختیار معتادین قرار می‌گیرد پرمصرف‌ترین انواع آن در جهان و ایران که امروز مورد استفاده معتادین قرار می‌گیرد عبارتند از: تریاک ـ هروئین ـ حشیش ـ ماری جوانا ـ بنگ ـ مرفین ـ متادون ـ کوکائین ـ ال‌اس‌دی ـ اکستازی ـ قرص‌های روان‌گردان ـ آمپول‌های نیروزا ـ کراک ـ شیشه ـ تمجیزک ـ نوپر و جیزک و در حدود ۲۰ نوع آمپول مواد مخدر و غیره است. با نگاهی به سیر تاریخی پدیده اعتیاد می‌توان از اکستازی، کراک، شیشه، قرص‌های روان‌گردان و شادی‌آفرین و آمپول‌های شیمیایی به‌عنوان جدیدترین مواد مخدر مصرفی معتادان نام برد.

تزریق‌کنندگان آمپول‌های شیمیایی از لحاظ سن، جنس و تیپ با معتادان سنتی تزریقی فرق می‌کنند. معتادان تزریقی جدید بیشتر جوانان تحصیلکرده از خانواده‌های متوسط و طبقه بالا هستند و ظاهر آنان از نظر پوشش و صورت هیچ شباهتی با ظاهر زرد و ژولیده معتادان تزریقی ندارند و سرحال و شاداب به‌نظر می‌رسند اما با این وجود مرگ در حال جویدن اندام داخلی آن‌ها است.

ضروریست خانواده‌ها به شدت از فرزندان خود مراقبت کنند و مواظب باشند که آنان گرفتار این بیماری هولناک نشوند. موضوع نگران‌کننده غفلت و ناآگاهی جوانان و هم‌چنین خانواده‌ها از پیامد مخدرهای شیمیایی است و اطلاع و آگاهی به خانواده‌ها و جوانان بایستی از ضروریات اولیه تلویزیون و رسانه‌ها باشد.

البته مواد مخدری که امروز در میان جوانان رواج یافته بیشتر در گردهمائی‌ها، مجالس و تولدها که جوانان دور هم جمع می‌شوند و در بعضی مواقع از قرص‌های شادی‌آفرین و روان‌گردان و توهم‌زا برای شور و شوق بیشتر در مجالس استفاده می‌کنند. چون مصرف این نوع قرص‌ها در جوانان شادی و نشاط زیادی ایجاد می‌کند و امکان این‌که در آن حالت جوان کمتر قادر به حفظ و ادراک شعور خود بوده و امکان دارد برای خود و دیگران ناراحتی ایجاد نماید، واجب است که بیشتر جوانان را از عواقب مصرف این نوع قرص‌های شادی و نشاط‌آور در این‌گونه مجالس آگاه نمود.

تجارت ۵۰۰ میلیارد دلاری این ماده مخدر خانمان‌برانداز و پخش آن در سطح جهان باعث شده که مبارزه پیگیر کشورهای مختلف برای جلوگیری از ورود و توزیع مواد مخدر به کشورهایشان به نتایج قابل قبولی دست نیابد، و هم‌چنان بر خیل معتادین جهان روز به روز افزوده گردیده است.

طبق آمار تقریبی سال ۱۳۵۶، معتادان کوپنی در حدود سیصد هزار نفر بوده درحالی که در سال ۱۳۸۰ رئیس سازمان بهزیستی کشور تعداد معتادان کشور را در حدود ۶ میلیون نفر اعلام نمود یعنی تقریباً از هر ده شهروند ایرانی یک نفر در دام اعتیاد گرفتار است البته این آمارها نیز آن چنان مورد وثوق نیستند.

برنامه‌ریزان معضل اعتیاد در کشور بجای این‌که برای حل علت‌ها و انگیزه‌های گرایش بیشتر جوانان به اعتیاد راه حل ارائه دهند بیشتر با پدیده های معلول‌ها مبارزه می‌کنند.

البته آمارهای داده شده در کشور مثل اعتیاد، ایدز، هپاتیت، تالاسمی و غیره بیشتر براساس حدس و گمان بوده نه واقعیت‌های موجود ..

یکی از مسایل و مشکلات پیچیده و قابل لمس جامعه موضوع گرایش روزافزون جوانان به موضوع اعتیاد است، که این امر باعث ارتکاب جرم و بزه‌کاری و ناهنجاری‌های اجتماعی زیاد در جامعه گردیده و چنان‌چه فکری جدی برای اصلاح ناهنجاری‌های اعتیاد جوانان در نظر گرفته نشود آسیب‌های اجتماعی جبران‌ناپذیری را درپی خواهد داشت.

با وجود این‌که مبارزه با واردات و توزیع مواد مخدر یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اصلی نیروی انتظامی است و در این راستا خیل عظیمی از نیروهای انتظامی و بسیجی برای جلوگیری از واردات مواد مخدر و توزیع آن فعالیت داشته و شهیدو مجروح شده اند. ولی بی‌توجهی به مبانی اجتماعی و روان‌شناختی این پدیده و برخورد شکلی مبارزه با معلول بوده و نه با علت از این لحاظ نه تنها باعث مهار اعتیاد در کشور نگردید، بلکه همواره به تعداد معتادان (بخصوص جوانان) افزوده شده است و تا روزی که موفق به جلوگیری از واردات بی‌حد و حساب مواد مخدر به کشور نگردیم، امیدی به مهار اعتیاد در کشور نیست.

حضور کانون‌های درمانی اعتیاد در کشور محصول اندیشه خصوصی‌سازی است ،این کانون‌های درمانی ترک اعتیاد، امروز مدعی درمان اعتیاد با روزآمدترین روش‌های درمانی هستند .

مراکز خصوصی برای درمان معتادین به ترک اعتیاد از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند. مهم‌ترین داروهایی که این مراکز برای ترک اعتیاد استفاده می‌کنند: نالوکسان، متادون و نوعی آمپول مرفین است که در حال حاضر جزو کمیاب‌ترین داروهای موجود کشور هستند و اکثر مراکز خصوصی درمانی فعال ترک اعتیاد برای رفع نیاز مشتریان خود به این داروها از بازار غیرقانونی دارو استفاده می‌کنند و می‌توان گفت که در حال حاضر مهم‌ترین خریداران بازار ناصرخسرو، مراکز کانون‌های ترک اعتیاد هستند که به‌صورت عمده به خرید چنین داروهائی برای بیماران خود اقدام می‌کنند.

مراکز و کانون‌های درمانی ترک اعتیاد برای درمان بیماران معتاد خود عمدتاً از داروی نالوکسان استفاده می‌کنند بنا به گفته کارشناسان این دارو به تدریج نوعی واکنش روانی در معتاد ایجاد می‌کند که بیمار به واسطه مصرف آن بعد از مدتی نسبت به مصرف مواد مخدر حساسیت پیدا کرده و در یک فرایند روانی و فیزیکی از مواد مخدر متنفر می‌گردد. البته بعضی از کانون و مراکز درمانی از قرص‌های متادون و آمپول مرفین برای ترک اعتیاد معتادان استفاده می‌کنند.

حضور بخش خصوصی برای درمان مراجعه‌کنندگان جهت ترک اعتیاد می‌تواند بسیار مفید و ثمربخش باشد به‌نظر می‌رسد بعلت فقدان اهرم‌های نظارتی بسیاری از این مراکز درمانی از حیطه قانونی و علمی خارج شده‌اند.

به باور بسیاری از صاحب‌نظران مشکلات اقتصادی و عدم توانایی مالی از مهم‌ترین عواملی است که بیشتر معتادان مراجعه‌کننده به این کانون‌های درمانی نمی‌توانند از لحاظ مالی مخارج ترک اعتیاد را که بین ـ۳۰۰ هزار تا ۶۰۰ هزار تومان را که به علت گرانی دارو است تأمین نمایند.از این رو بایستی یک هماهنگی تنگاتنگ بین کانون‌های درمان ترک اعتیاد و مؤسسات کاریابی وزارت کار برقرار شود که معتادین بعد از ترک اعتیاد به آن مراکز مراجعه کرده و مشغول به کار شوند و نگذارند آن‌ها مجدداً بعلت فقر و بیکاری به دامان اعتیاد گرفتار گردند.

هفته گذشته افتخار حضور در یک نهاد ترک اعتیاد به نام انجمن بهروزان (DIC) را داشتم که تحت نظر یک بانوی نیکوکاری به نام ام‌النبی نودهی اداره می‌شد. محیطی ساده و بدون تجمل ولی سرشار از مهر و محبت افراد نسبت به یکدیگر به چشم می‌خورد و در آن انجمن بزرگسالان حضور کمتری داشتند و بیشتر جوانان ۲۰ تا ۳۰ ساله بودند و جوانان در آن محفل به بحث و تبادل‌نظر درباره نوع گرفتاریشان به این بلای خانمان‌برانداز و راه‌های رهایی از منجلاب اعتیاد با یکدیگر داشتند و حتی بعضی از جوانان معتاد آن انجمن محلی برای خواب شبانه نداشتند و بانوی نیکوکار و سرپرست انجمن طبقه بالای همان ساختمان اجاره‌ای را برای جوانانی که در حال ترک اعتیاد بودند اجاره کرده بود تا آن‌ها شب‌ها بتوانند در آن مکان آرامش داشته باشند.

جلسات همدلی و همنوایی در آن مکان از ساعت ۴ بعد از ظهر شروع و در ساعت ۸ شب پایان می‌یافت و در پایان جلسه افراد معتاد و افراد در حال ترک اعتیاد و افرادی که در آن‌جا موفق به ترک اعتیاد گردیده و پاک شده بودند .با توجه به عملکرد مطلوب برخی از این نهادهای مدنی غیردولتی ، ضروریست که مسئولین توجه بیشتری از لحاظ مادی و معنوی به این نهادهای تأسیس شده اجتماعی مبذول داشته و با ایجاد مراکز علمی در دانشگاه‌ها در ارتباط با ناهنجاری‌های اجتماعی به تربیت پزشکان متخصص و کارشناسان در رشته‌های مختلف برای پیشگیری و درمان معضلات اجتماعی مانند اعتیاد، ایدز، هپاتیت، همت گمارند.