شهروند به مثابه یک نهاد

مبحث حقوق شهروندی مدتی است در ادبیات حقوقی و سیاسی جامعه ایران به خصوص بعد از انتخابات ۲۴ خرداد امسال وارد شده و حتی به عنوان یکی از کلیدی ترین برنامه ها و شعارهای دکتر حسن روحانی قرار گرفته است به نحوی که برند دولت تدبیر و امید را «حقوق شهروندی» تشکیل می دهد اما مهم ماهیت و شکل حقوق شهروندی است

مبحث حقوق شهروندی مدتی است در ادبیات حقوقی و سیاسی جامعه ایران به‌خصوص بعد از انتخابات ۲۴ خرداد امسال وارد شده و حتی به عنوان یکی از کلیدی‌ترین برنامه‌ها و شعارهای دکتر حسن روحانی قرار گرفته است به نحوی که برند دولت تدبیر و امید را «حقوق شهروندی» تشکیل می‌دهد. اما مهم ماهیت و شکل حقوق شهروندی است. آیا این حقوق همان مصادیق و مفاهیم حقوق ملت است یا مبحاثی فرا‌تر از آن است؟ از سوی دیگر باید مشخصا حدود و ثغور این حقوق مشخص و معین شود. اساسا شهروند به چه کسی گفته می‌شود و حقوق شهروندی با حقوق بشر چه تفاوت‌هایی با هم دارند آیا امری واحد محسوب می‌شوند یا مفاهیمی مستقل از هم به‌شمار می‌روند. همه این پرسش‌ها و سوالات دیگر در این راستا ضرورتا در لایحه حقوق شهروندی تعریف و مشخص شود. در جامعه شهروندمدار، شهروند نهادی محسوب می‌شود با کارکردی معین وتعریف شده، ذره ذره این کارکرد در چارچوب حقوق و مبتنی بر قوانین و مقررات خواهد بود. نهاد‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جامعه ملزم به رعایت حفظ شأن و کرامت شهروند در جامعه برای زیست مناسب و ایجاد جامعه‌یی سالم و شاداب خواهند بود. حقوق شهروندی مبحثی کاملا متفاوت با حقوق بشر است. زیرا حقوق شهروندی، قواعد و مقررات حاکم بر شهروندان یک جامعه به عنوان تابعان آن اجتماع قلمداد می‌شود. ولی حقوق بشر، حقوقی جهانشمول محسوب می‌شود.

حقوق شهروندی به شناخت حقوق و مقررات حاکم بر شهروندان یک جامعه ناظر است. شناخت حقوق شهروندی و لزوم آگاهی یافتن همگان بر آن خود بخشی از این موضوع است. در حال حاضر از دلایل اصلی شکل‌گیری دعاوی و کثرت آن در جامعه می‌توان به عدم آگاهی آنان از حقوق و قوانین شهروندی اشاره کرد. این حقوق مخاطبانی دارد از باب مثال، شهرداری به عنوان نهاد اداره‌کننده شهر چه نقشی در شکل‌گیری و تحقق کامل حقوق شهروندی دارد، اشاره کرد. آیا شهرداری صرفا وظیفه رفت و‌روب و آسفالت و جمع‌آوری زباله را بر عهده دارد؟ یا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نهاد‌های موثر در ترویج و گسترش و آموزش حقوق شهروندی یک اجتماع به شمار می‌رود. نگاهی به قانون شهرداری گویای این امر است.

از نصب علایم و تابلوهای شهری گرفته تا فراهم کردن فضای جامعه سالم و گستراندن حقوق شهروندی و احساس مسوولیت شهرداری در مقابل شهروندان و بسیاری موارد دیگر، نقش وافری در گسترش و نشر حقوق شهروندی دارد. اساس و پایه حقوق شهروندی بر شناخت از آن است. حقوق شهروندی حقوق دانستن‌های قانون و حقوق است. از باید‌ها و نباید‌ها صحبت نمی‌کند بلکه از بود و نبود در جامعه کلام به میان می‌آورد. من شهروند چه کسی هستم. چه حقوقی دارم، کجا هستم، تکالیف من در اجتماع و جامعه چیست؛ دیگران در مقابل من چه تکالیفی دارند؟ پاسداری از حقوق شهروندی، نشر و گسترش آن، چگونه است.

حقوق کودک، حقوق مدنی، حقوق خانواده، حقوق اساسی، حقوق کار و بسیاری حقوق دیگر چه ارتباطی با حقوق شهروندی دارند، حق چیست، حقوق چیست، ریشه پیدایش آن به چه نحوی است، تاریخ حقوق و عدالت در کجای حقوق شهروندی قرار می‌گیرد، شهروندی که در جامعه در مظان اتهام قرار می‌گیرد از چه حقوقی برخوردار خواهد بود؟ و مکانیسم نظارت و کنترل بر حقوق شهروندی به چه نحوی خواهد بود. احزاب و نهادهای مدنی چه جایگاهی در این راستا ایفا خواهند کرد. تمامی این موضوعات و پرسش‌ها را باید در لایحه حقوق شهروندی مورد توجه قرار داد...

حسین احمدی نیاز

وکیل پایه یک دادگستری