یاد معاد, تعدیل کننده رفتارها

بشر همواره برای دستیابی به زندگی بهتر و برتر به انجام اعمال فراوانی در حیات مادی خویش اقدام کرده که در نتیجه آن ما شاهد انواع امکانات این جهانی برای این حیات هستیم بی تردید انسان از دو بعد جسم و روح تشکیل یافته است که هرکدام اقتضای خاص خود را دارد که باید به هر دو پاسخ لازم داده شود تا بتوان گفت انسان به انسانیت خویش دست یافته است

بشر همواره برای دستیابی به زندگی بهتر و برتر به انجام اعمال فراوانی در حیات مادی خویش اقدام کرده که در نتیجه آن ما شاهد انواع امکانات این جهانی برای این حیات هستیم. بی تردید انسان از دو بعد جسم و روح تشکیل یافته است که هرکدام اقتضای خاص خود را دارد که باید به هر دو پاسخ لازم داده شود تا بتوان گفت انسان به انسانیت خویش دست یافته است.

آنچه پیامبران و خیرخواهان، همواره و در طول تاریخ به دنبال آن بوده اند این است که برای احیای حقیقی بشر تلاش کرده و در پی آن بوده اند که نگذارند به حیوان تمام عیار و بلکه پست تر از آن بدل شود. چرا که براساس آموزه های ناب اسلامی، برخی انسان ها حتی از حیوان نیز پایین ترند.

حال باید در جست وجوی راهی بود تا بتوان افراد بشر را هم برای این جهان و هم برای جهان دیگر آماده کرد. بدون شک بدین منظور باید گوش به فرامین رسولان الهی بود و به آنچه آنان آورده اند پایبند و ثابت قدم باشیم. یکی از مسائلی که می تواند در این راه کمک کار و عامل ترقی انسان باشد یاد معاد است. نباید از نظر دور داشت که یاد معاد و بازگشت مجدد به محضر عدل الهی هیچ گاه ما را از اعمال این جهانی ما بازنداشته و به تعبیر برخی ما را به انزوا نخواهد کشاند.

● انواع انزوا

به اعتقاد آیت الله جوادی آملی (مفسر بزرگ قرآن) ما اصولا دو نوع انزوا داریم یکی منفی و دیگری مثبت.(۱) آنچه ما از آن به انزوای مثبت یاد می کنیم همان یاد معادبودن است که نه تنها انسان ها را از تلاش و کوشش بازنخواهدداشت بلکه عامل حرکت دراین جهت نیز خواهدبود. تحقیقا باید گفت کسی که همواره به یاد بازگشت به سوی خدا و مسئولیت پاسخ گویی به آنچه انجام داده باشد اعمال و رفتار فردی و جمعی خویش را درست و به هنگام انجام خواهد داد و از هدر رفت توانمندی های گوناگون جلوگیری خواهد نمود و به عبارت دیگر همه رفتارهای او با یاد معاد تنظیم خواهدشد.

اما انزوای منفی آن است که در گوشه ای از اجتماع، تنها به خود اندیشه کنیم و کاری به دیگران و رشد و تعالی مادی و معنوی آنان نداشته باشیم به عبارتی انزوای منفی آن است که فرد تنها در اندیشه خویش باشد نه در اندیشه دیگران که انبیای الهی درپی آن بوده اند. لذا این نوع از انزوا است که انسان را از هرگونه تلاش و فعالیت بازداشته و اجازه حضور در اجتماع را نخواهد داد.

از این رو یاد معاد در دسته اول جای می گیرد که افراد همواره در پی تحقق وظایف فردی و جمعی خویش اند در عین این که در اجتماع به حیات خود نیز ادامه می دهند. نمونه بارز این مدعا را باید در حضرت علی(ع) جست وجو نمود که درعین این که زمام رهبری امت اسلامی را در دست دارد هرگز از یاد معاد دور نبوده است به گونه ای که خود می فرماید: اگر پرده ها، کنار بروند بر یقین من هیچ افزوده نخواهدشد. (۲) اگر بخواهیم درست به موضوع محل مبحث بپردازیم باید اعتراف کنیم که اساسا حتی در حیات این جهانی، اگر کسی بداند که باید پاسخ گویی به شخص دیگری داشته باشد تمام مسائل خویش را براساس استانداردهای لازم انجام خواهدداد. ما اگر می بینیم وضع برخی قوانین و اجرای صحیح آن، رشد چشمگیری در کاهش برخی جرایم دارد از همین قاعده پیروی می کند.

● علت ارتکاب گناه

به راستی علت اصلی وقوع معصیت در جوامع دینی چیست؟ آیت الله جوادی آملی براین باور است که علت اصلی همان فراموشی قیامت و معاد است زیرا آن هنگام که انسان خود را تنها ببیند و بداند و احساس حساب و کتاب نسبت به کنش ها و واکنش های فردی و جمعی خویش را نکند، دیگر انتظار ترک معاصی، قدری دور از واقعیت خواهدبود لذا باید در انتظار فوران جرایم و بزه های فردی و اجتماعی نشست.

به بیانی دیگر، اگر بخواهیم به رشد و تعالی و ترقی دست یابیم لازمه این امر آن است که همواره به یاد معاد و بازگشتی باشیم که تنها میزان آن عدل الهی است و حتی به تعبیر قرآن اگر کمترین کار نیک و بدی از ما سر بزند باید در برابر این عدالت جوابگو باشیم. (زلزال/۸) و خود را رها نپنداریم.

اگر یاد معاد در زندگی ما حاکم شود دیگر شاهد کم کاری، بی کیفیتی در انجام امور، غش در معاملات، احتکار، رشوه گیری، دست اندازی به بیت المال، قتل ها و جنایات بزرگ و... در جامعه نخواهیم بود و تمام امور براساس وجدان کاری و اندیشه الهی به پیش خواهد رفت که در چنین شرایطی خواهیم توانست به مدینه فاضله دست یافته و از دیگر جوامع نیز دست گیری مادی و معنوی بنماییم و به عنوان الگویی برتر در دنیا مطرح باشیم و هر روز بر ترقیات هردوجهانی خود بیفزاییم.

حاصل سخن آنکه از یک طرف، تمام زشتی هایی که از بشر سر می زند به این اصل برمی گردد که بشر خود را در برابر قدرتی برتر، مسئول ندانسته و تنها به خویش می اندیشد و درپی پاسخ گویی به کسی نمی باشد که ما از آن با فراموشی معاد یاد می کنیم. ازطرف دیگر اگر بخواهیم فرد و جامعه ای رو به رشد و ترقی و حرکت داشته باشیم لازم است همواره یاد قیامت را در خود تقویت کنیم تا از این رهگذر بتوانیم وجدان انسانی را همواره در خود زنده نگه داریم.

۱-سیره رسول اکرم(ص) در قرآن ص۲۲۲

۲- بحارالانوار ج۴۰ ص۱۵۳

حاجی حسن پور