لوزه سوم و قانون ۱۰

گفتگو با دکتر کامران کامروا متخصص گوش و حلق و بینی درباره یکی از مشکلات شایع کودکان

بزرگی لوزه سوم یکی از دلایل اختلال نفس کشیدن در کودکان کم سن است. بسیاری از والدین در مورد اینکه آیا باید با جراحی لوزه سوم را برداشت یا نه تردید دارند...

دکتر کامران کامروا، متخصص گوش و حلق و بینی، استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران به این سوالات پاسخ داده است.

▪ آقای دکتر! در مورد لوزه سوم زیاد شنیده‌ایم اما درمورد آن اطلاعات کمی داریم. داشتن لوزه سوم چه فایده‌ای دارد؟

- لوزه سوم یا لوزه حلق بینی (نازو فارنکس)، بخشی از سیستم دفاعی ناحیه حلق و دهان است که در اصطلاح علمی به آن حلقه والدایر گفته می‌شود. این حلقه شامل لوزه سوم، لوزه‌های حلقی و لوزه زبانی است که متشکل از بافت‌های لنفاوی هستند. لوزه سوم به صورت مجتمع در ناحیه حلق بینی و سایر غدد لنفاوی به صورت پراکنده در حلقه والدایر قرار گرفته‌اند. در واقع وظیفه اصلی لوزه سوم، ایجاد سد دفاعی در برابر ورود عوامل خارجی، میکروب‌ها و ارگانیسم‌های زیان‌آور بدن است. به عبارت دیگر سدی در بدن برای دفاع از ورود عوامل خارجی، بعد از بزاق و مخاط زبان و دهان است که بعد از دهه سوم زندگی بی‌فایده به‌نظر می‌رسد.

▪ چرا گاهی لوزه بزرگ می‌شود و آیا افراد خاصی لوزه سوم دارند؟

- لوزه سوم و سایر غدد لنفاوی در همه افراد وجود دارد و محل تجمع سلول‌های لنفوسیتی هستند و واکنش بدن را نسبت به ورود عوامل خارجی تعیین می‌کنند. اغلب واکنش‌ها به صورت از بین بردن عوامل یا ایجاد حافظه ایمنی در بدن است. اگر لوزه‌ها در معرض میکروب‌ها و ارگانیسم‌های زیان‌آور فراوانی قرار بگیرند بدن در جهت مقابله با آنها شروع به بزرگ شدن می‌کنند و به حد توپ پینگ پنگ می رسند و ایمنی بدن را در برابر عوامل خارجی بالا می‌برند. در واقع غدد لنفاوی، محل تجمع و بلوغ سلول‌های لنفوسیتی هستند. یعنی غدد لنفاوی محلی هستند که سلول‌ها در آن محیط بالغ شده و حافظه پیدا کرده و با ورود اجسام خارجی مقابله می‌کنند.

▪ با وجود این چرا گاهی لوزه سوم را برمی‌دارند؟

- مانند هر عضوی در بدن، وجود بیماری می‌تواند عضوی را از حالتی مفید به یک حالت مضر تبدیل کند یا اینکه منجر به ایجاد بیماری در بدن شود. بنابراین اگرچه غدد لنفاوی عوامل مناسبی برای دفاع بدن هستند اما گاهی اوقات نیز خودشان عامل مضر برای سلامتی می‌شوند.

▪ آیا اشخاص خود می‌توانند متوجه بزرگی لوزه شوند؟

- معمولا با بازشدن دهان، ۲ لوزه در دو طرف حلق وجود دارد که به آن لوزه‌های حلقی می‌گویند که در دوسوی زبان قرار می‌گیرد. اما لوزه سوم که در انتهای حلق بینی واقع می‌شود و در معاینات ظاهری با چشم قابل مشاهده نیست زیرا در بالای کام نرم و پشت بینی قرار گرفته و تنها از طریق عکسبرداری، آندوسکوپی و آینه‌های حلقی دیده می‌شود. با این حال افرادی که لوزه سوم‌شان بزرگ می‌شود دهانی باز یا چانه کوچکی دارند، صورتی کشیده و لب کوتاهی دارند و دائم در حال تنفس از دهان هستند و اغلب زیر چشم‌هایشان پف‌آلود، ملتهب و قرمزرنگ است. دندان‌هایشان به صورت منظم رشد نکرده و می‌توانند مبتلا به سینوزیت مزمن و همچنین اختلالاتی در گوش شوند. اینها علایم یک فرد با چهره آدنوییدی یا adenoied face است. همچنین این مساله منجر به تغییر صدای کودک و تودماغی صحبت کردن او می‌شود.

حتی در مواردی نیز این علایم می‌تواند شدیدتر باشد مانند مشکلات خواب که به صورت آپنه‌های خواب یا توقف تنفس حین خواب، تقلای شبانگاهی که در بستر قابل مشاهده است- عدم آرامش هنگام خواب- آلرژی، سینوزیت، آسم یا علایم شدیدتری مانند فشارخون اولیه و گاهی اوقات در کودکان به صورت شب‌ادراری دیده می‌شود. کودکی که این علایم‌ را دارد به دلیل اینکه خواب آرامی در طول شب نداشته، صبح‌ها خیلی ناآرام و بدخلق از خواب بیدار می‌شود و میلی به غذا ندارد. سرکلاس خواب‌آلود است و به نوعی تمرکز کمی در کلاس درس دارد و یادگیری وی کاهش می‌یابد که این مساله ممکن است باعث افت تحصیلی کودکان شود.

▪ لطفا در این خصوص بیشتر توضیح دهید. اگر لوزه بزرگ شده‌ای را برندارند چه اتفاقی می‌افتد؟

- وجود یک غده لنفاوی برجسته غیر از اینکه علایم ابتدایی مانند خروپف، بسته شدن راه بینی - که منجر به تنفس از دهان می‌شود - ایجاد می‌کند در طولانی‌مدت وقتی حجم لوزه سوم از حد مشخص و متعارفی بزرگ‌تر شود باعث ایجاد تغییراتی در تنفس فرد و فشار روی تخلیه لنفاوی ناحیه سر و گردن می‌شود که منجر به سینوزیت می‌شود. همچنین می‌تواند به دهانه شیپوراستاش که هوای داخل گوش را از طریق حلق تامین می‌کند فشار وارد کند و نهایتا باعث انسداد شیپوراستاش شود که این عامل منجر به یک التهاب در گوش می‌شود که به آن اوتیت یا التهاب گوش میانی می‌گویند. عدم درمان به موقع آن در درازمدت می‌تواند تغییرات جدی مانند تغییر شکل فک و صورت برای فرد ایجاد کند. در این موارد چانه رشد نمی‌کند و فاصله بینی و لب افزایش پیدا می‌کند که باعث ایجاد شکل خاصی در افراد می‌شود. غیر از تمامی این عوارض ذکرشده، ممکن است کودک به دلیل شنوایی به پزشک مراجعه کند. در ضایعه ایجاد شده پرده گوش به داخل کشیده شده و عارضه‌ای به نام اوتیت سروز ایجاد شود یا حالت بیرون‌زدگی همراه با ترشحات مایعی که پشت پرده است که این مساله روی شنوایی کودکان تاثیر بسزایی می‌گذارد. متاسفانه گاهی اوقات شاهد این مساله هستیم که پس از اینکه کودک مبتلا به آدنویید بزرگ شده و فک‌ و صورتش مشکل پیدا می‌کند و وضعیت دندان‌هایش به هم می‌ریزد تازه والدین به این فکر می‌افتند که لوزه سوم را بردارند. در این شرایط اگرچه می‌توان لوزه سوم را برداشت. در این شرایط اگرچه می‌توان لوزه سوم را برداشت اما اصلاح عوارض پیش‌آمده سخت و گاهی نیز غیرممکن است.

▪ در چه شرایطی لازم است لوزه برداشته شود؟

- اگر لوزه سوم، باعث ایجاد مشکلات جدی مانند شروع تغییرات چهره آدنوییدی یا سینوزیت مزمن یا اوتیت میانی که غیرقابل کنترل باشد یا مشکلاتی چون آسم و آلرژی‌های شدید در کودک شود، باید این وضعیت بررسی شده و با عمل جراحی لوزه سوم برداشته شود. روش‌های جراحی شامل کورت کشیدن یا برداشتن به وسیله لیزر یا کوبولیشن است که هیچ‌کدام مزیت فوق‌العاده بیشتری بر دیگری ندارد. به‌ر‌غم اینکه در کتاب‌های گوش و حلق و بینی علایم خاصی برای برداشتن لوزه سوم وجود دارد اما همچنان روش‌های درمانی استفاده از اسپری‌های بینی یا درمان آنتی‌بیوتیک نیز جای خود را دارد. اما قطعا در مواردی که پزشک جراح تصمیم به جراحی می‌گیرد بهتر است بدانید که این تصمیم می‌تواند بسیار موثر باشد. برای انجام عمل جراحی پس از یک دوره بررسی اقدام می‌شود اما در موارد حادی که فرد دچار گوش‌درد حاد شده باشد که منجر به پارگی پرده گوش می‌شود سریعا تصمیم برای جراحی گرفته می‌شود. البته قبل از آن یک عکس نیم‌رخ گردن و احتمالا یک تست شنوایی باید انجام شده باشد و اگر نشانه‌ای از انسداد راه تنفسی باشد اقدام به برداشتن لوزه سوم می‌شود.

▪ معمولا برخی از والدین با دیدن علایم ذکر شده به کودک خود آنتی‌بیوتیک می‌دهند. خوردن آنتی‌بیوتیک چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟

- متاسفانه در کشور در خصوص مصرف آنتی‌بیوتیک - همگی ما - داروخانه، پزشک، بیمار و سیستم درمانی مقصر هستیم و این مساله موضوعی است که باید با جدیت با آن برخورد شود و آگاهی و اطلاعات کافی در نحوه مصرف آن داده شود. اگرچه آنتی‌بیوتیک، دیدگاه جدیدی برای بهداشت عمومی و تسهیلات خوبی برای سلامت بشر ایجاد کرده است و از سوی دیگر فرصتی عالی برای رهایی بشر از عفونت‌های مرگبار است اما مصرف بی‌رویه و خودسرانه آن می‌تواند باعث تغییر مکانیسم بدن شود. به علاوه برخی میکروب‌های مفید در بدن وجود دارد که این میکروب‌ها به فرد کمک می‌کند تا سالم بماند و نسبت به میکروب‌های مهاجم مقاوم باشد. برخی از آنها برای تولید ویتامین و تقویت سیستم ایمنی بدن مفید است و مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک باعث از بین رفتن آنها می‌شود. لوزه سوم در شرایط عادی به هیچ‌وجه نیاز به آنتی‌بیوتیک ندارد. مگر در موارد خاصی چون عفونت‌ها و سینوزیت‌های مزمن که با تشخیص پزشک تجویز شود.

▪ بهترین زمان برای برداشتن لوزه سوم در کودکان چه زمانی است؟

- از زمانی که کودک ۱۰ هفته سن دارد یعنی از سه ماهگی به بالا - هنگامی که ۱۰ کیلوگرم وزن دارد و هموگلوبین خونش ۱۰ است – می‌توان عمل جراحی انجام داد. اما معمولا زمانی پزشک اقدام به این عمل می‌کند که عوارض جدی ایجاد نشده باشد. اگر کودکی لوزه سوم دارد توصیه می‌شود تا قبل از بروز عوارض تصمیم به برداشتن آن گرفته شود. با توجه به اینکه کودک قدرتی برای تصمیم‌‌گیری وضعیت خود ندارد، والدین باید درخصوص عدم درمان لوزه سوم و اینکه چه عوارضی می‌تواند بر کودکشان بگذارد پرسش‌وجو کنند و اگر نمی‌توانند تصمیم درستی بگیرند به پزشک خود اعتماد کنند. بسیاری از اختلالات رفتاری و خواب و فشارخون‌های اولیه مربوط به این مساله است و به خاطر یک تصمیم اشتباه پدر و مادر کودک برای سالیان سال اکثر این عوارض را همراه خواهد داشت.

▪ چگونه می‌توان از ابتلا به این ناراحتی پیشگیری کرد؟

- این بیماری پیشگیری خاصی ندارد. با مشاهده نخستین علایم والدین باید کودک را نزد پزشک ببرند و از مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک اجتناب کنند. فراموش نکنید که عدم مراجعه به موقع به پزشک باعث ایجاد عوارضی در کودک می‌شود و قطعا مشکلاتی را به همراه خواهد داشت. برخی از این عوارض قابل اصلاح هستند اما متاسفانه تعدادی از آنها ضایعه همیشگی هستند. بنابراین والدین باید بلافاصله بعد از مشاهده علایم و قبل از بروز عوارض ذکر شده یا در صورت مشاهده هر کدام از عوارض لوزه سوم به پزشک متخصص مراجعه کرده و نسبت به درمان یا انجام عمل جراحی اقدام کنند.

راضیه پاشایی