حكم او قطعی است

جامعه‌ای كه از مردم عادل تشكیل شده است، جامعه‌ای است كه در نهایت هماهنگی و فعالیت است، زیرا هر یك از مواد و عناصر آن بر جای خود است و عمل خاص خود را انجام می‌دهد و آن را می‌توان …

جامعه‌ای كه از مردم عادل تشكیل شده است، جامعه‌ای است كه در نهایت هماهنگی و فعالیت است، زیرا هر یك از مواد و عناصر آن بر جای خود است و عمل خاص خود را انجام می‌دهد و آن را می‌توان به یك اركستر عالی تشبیه كرد.عدالت در اجتماع مانند هماهنگی ستارگان در حركات منظمی است، اجتماعی كه بدین‌ترتیب باشد باقی خواهد ماند و این همان سد بقای اصلح است، عدالت نظام موثر و نتیجه‌بخش است. در فرد نیز عدالت نظام و انتظام موثر و منتج است. هماهنگی قوای یك فرد انسانی است، به این معنی كه هر یك از قوا در جای خود قرار گیرد و هر یك در رفتار و كردار انسان تشریك مساعی كند، هر فردی مجموعه‌ای از عناصر، امیال، عواطف و اندیشه‌هاست، اگر این مواد با هم موافق باشند و همكاری كنند، فروزنده خواهد ماند و كامیاب می‌شود.

ولی اگر یكی از این مواد از حد تجاوز كند، مثلا عواطف تنها محرك اعمال بشر گردد و افعال انسانی حرارت و روشنی خود را از احساسات دریافت كند، یا آنكه اندیشه تنها محرك كارهای انسان گردد، تزلزل و از هم پاشیدگی شخصیت آغاز می‌شود و شكست همچون شب ظلمانی فرا می‌رسد. عبارت همچون نظام عالم عبارت است از ترتیب و زیبایی‌ای كه میان اجزای روح برقرار است و روح به همان اندازه ضرورت دارد كه صحت برای بدن، هر بدی و زشتی عبارت است از عدم انتظام و فقدان هماهنگی میان انسان و طبیعت یا میان انسان با انسان دیگر یا میان انسان با نفس خود. عدالت قدرت نیست بلكه قدرت انتظام و هماهنگی است. مردم و امیال و عواطف آنها این هماهنگی را به‌وجود می‌آورند و موجب تحقق توافق و سازمان كامل می‌گردند. عدالت حق اقویا نیست بلكه عبارت است از توافق و هماهنگی كل. در اخلاق نباید منتظر ابتكارات شگرف شد، تمام نظریات و افكار اخلاقی به دور خیر عموم می‌چرخد، اخلاق با همكاری و تعاون و تنظیم آغاز می‌شود. زندگی در اجتماع اقتضا می‌كند كه هر كسی قسمتی از اختیارات شخصی خود را فدای نظم و ترتیب جامعه كند. بالاخره اصل و قانون رفتار و كردار در آسایش دسته‌جمعی است. اگر گروهی با دسته دیگر در رقابت و كشمكش باشد، كامیابی و ابقای او مربوط به درجه قدرت و وحدت اوست، بسته به این است كه اعضای او تا چه اندازه استعداد و همكاری برای نیل به غایات و اهداف مشترك دارند. «طبیعت چنین می‌خواهد و حكم او قطعی است»