تحت تاثیر مدیری و عطاران

تحلیلی بر اوضاع کمدی تلویزیونی

کمدی تلویزیونی از ابتدا تاکنون تحولات متعددی را در ساختار و محتوا تجربه کرده است. به واقع از مجموعه‌های آیتمی چون «ساعت خوش»، «پرواز۵۷ »، «نوروز ۷۲ » و «سال خوش»، تا به امروز که سنت کمدی‌های روتین جای خود را در مناسبات تولیدی باز کرده است تغییر رویه و نگرش مدیران سیما به کمدی کاملا محسوس بوده است.

از این وجه مشاهده شده که کمدی تلویزیونی از آیتم و جنگ مناسبتی نوروزی به مجموعه‌های روتین یا هفتگی رسیده و در این میان کمدی فقط محصور در مناسبت نوروز نبوده است بلکه با گذشت زمان حتی در قالب مجموعه‌های رمضانی نیز جایگاه ویژه ای را برای خود پیدا کرده است، اما آنچه سبب می شود تا امروز از پنچری چرخ کمدی یاد کنیم افت محسوس مولفه‌های جذابیت بخش و اسیر شدن محتوای کمیک در بند کلیشه‌هاست.

در حقیقت آنچه «ساعت خوش»، «سال خوش»، «نوروز۷۲»، «پرواز ۵۷» و «قطار ابدی» را همچنان به عنوان نمونه‌های ناب و برجسته کمدی آیتمی جلوه گر ساخته خلاقیت ساختاری سازندگان در بهره گیری از قاعده‌های آزمون پس داده قبلی و به نوعی روزآمد کردن کلیشه‌های گذشته است.

از این زاویه عنصر خلاقیت ، مهارت و جسارت به عنوان عوامل توفیق یک مجموعه کمدی، اگر با نگاهی روزآمد همراه نشود و تنها به یک خلاقیت نیم بند و سطحی بسنده شود، حاصل کار بهتر از مجموعه‌هایی چون «خنده بازار»، «زندگی به شرط خنده»، «بانکی‌ها»، «خوش نشین‌ها»، «چارخونه»، «پلاک ۱۴»، «راه در رو»، «دارا و ندار»، «باغچه مینو»، «بچه‌ها نگاه می کنند» و «چهار چرخ» نخواهد شد.

مجموعه‌هایی که به آنها اشاره رفت اگرچه تلاش داشتند تا لحظات خوشی را برای مخاطب بیافرینند اما درست در آن نقطه ای دچار ضربه شدند که شاید در ابتدای مسیر تولید از آن به عنوان یک شاخصه محوری در جذب مخاطب ارزیابی می شد و این مساله که می توان از آن تحت عنوان نونمایی بر بستر کلیشه‌ها یاد کرد چنان ساختار این آثار را از جذابیت دور ساخت که امروز با اپیدمی کمدی‌های گریه‌آور روبرو شده ایم.

کاربرد واژگانی کمدی گریه آور در یک نگره نمادین به فروکاهش و نزول محتوایی آثار از بازی‌های حرفه ای و سناریوی شخصیت محور تا افت روال کارگردانی و دیگر اجزای متشکله فنی را در برگرفته و امروز کمتر اثر کمیکی از توانایی نشاندن خنده بر لب مخاطبان بهره مند است.

به راستی علت این امر چیست؟ آیا صدا و سیما بسته تر و با نگاهی محدودگرانه به بازتابش مفاهیم درونی و برونی جامعه نظر دارد یا گره خلاقیت کور شده است؟ از وجه دیگر آیا نبود مدیری و عطاران بر کمدی تلویزیونی ضربه وارد کرده است یا سناریوهای خوبی نگاشته نمی شود؟ در نگاه دیگر آیا بازی‌ها قدرت سابق را ندارد یا کارگردانان با قاعده‌های تولید کمدی در قاب تلویزیون آشنایی ندارند؟ پاسخ به هریک از این سوالات می تواند گره کور کنونی را بگشاید.

در پاسخ به سوالات مطروحه باید گفت نگاه مدیران کنونی سیما تفاوتی با قبل نکرده است، چرا که«شب‌های برره»، «پاورچین»، «ترش و شیرین»، «خانه به دوش»،«متهم گریخت»، «دوگانه مرد هزار چهره»،«بزنگاه» و «پایتخت» حاصل مدیریتی همین گروه است و اگر بحث محدودیتی در کار بود هیچیک از این آثار فرصت پخش را نمی یافتند چرا که در بطن مفاهیم و بستر تصاویر هریک از این مجموعه‌ها بازی هنرمندانه با خطوط قرمز و یا حتی رد کردن این خطوط کاملا قابل لمس بود اما نکته ای که هرکدام از این مجموعه‌ها را به تجربه‌ای دلپذیر و برجسته بدل کرده است چفت شدن تمام عوامل توفیق یک اثر در یک زنجیره به هم پیوسته از خلاقیت و جسارت فنی و هنری است.

البته ممکن است مساله کمبود خلاقیت در متن تصویری مجموعه‌های کمیک برآیند و تابعی از تغییر نگاه مدیران به سازندگان کمدی باشد که به مرور از طریق جایگزینی مجید صالحی، سعید آقاخانی، مسعود ده نمکی و جواد مزدآبادی به جای مهران مدیری و رضا عطاران تلاش بوده تا یک تنوع رویکرد در روال کمدی سازی ایجاد شود و البته این سیاست چندان جواب نداده و تم کمدی ایدئولوژیک، کمدی هجو، کمدی لفظ، کمدی بداهه، کمدی بلاهت و کمدی تعقیب و گریز چندان نتوانسته جایگزین خوبی برای کمدی رئالیستی و جزئیات‌پرداز رضا عطاران و کمدی فانتزی و سمبولیستی مهران مدیری باشد.در وجه دیگر کارگردانانی که رسانه ملی از آنها به عنوان آلترناتیو (جایگزین) مدیری و عطاران بهره گرفته، اگرچه در برخی از موارد یارغار و همراه همیشگی این دو بوده اند اما نگاه خلاقانه و بداعت معمارگونه مدیری و عطاران در بازی با عنصر محیط و خطوط رسمی در آثارافرادی چون مجید صالحی و سعید آقاخانی با وجود تمامی جاذبه‌هایی که آثارشان از جمله سه در چهار و نقطه سر خط داشته است قابل رهگیری نیست و همین مساله به افت محسوس کمدی در سه سال گذشته منجر شده است. اما جرقه‌هایی چون ساختمان پزشکان، پایتخت، نقطه سر خط و مهمانان ویژه نشانگر این نکته است که اگر فضایی مناسب در اختیار برخی کارگردانان جوان گذاشته شود باز هم می‌توان شاهد کمدی‌های آبرومند در تلویزیون باشیم.

نویسنده : نیما بهدادی مهر