ایروان در التهاب

نگاهی به آرایش نوین در فضای سیاسی ارمنستان

کمتر کسی گمان می کرد شکستن سکوت سیاسی نه ساله لئون ترپطروسیان اولین رئیس جمهور ارمنستان، به مجموعه رویدادها و تحولاتی بیانجامد که در خوشبینانه ترین حالت نویدبخش شکل گیری آرایشی جدید در فضای سیاسی جمهوری ارمنستان باشد.با فرض صحت ادعای ترپطروسیان این بار او قربانی شیوه ای گردیده است که خود ۱۲ سال پیش در مقابله با وازگن مانوکیان نزدیک ترین رقیبش در دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری ارمنستان در پیش گرفت و سرانجام برای غلبه بر موج اعتراضات گسترده مخالفان، به استقرار تانک های ارتش ارمنستان در خیابان های ایروان متوسل گردید! سرنوشت شاید این بار نیز بازی مشابهی رقم زند و حاکمیت ارمنستان برای غلبه بر موج روزافزون اعتراضات مردمی مجبور به اتخاذ روشهای سرکوب گرانه گردد.

● مروری بر زمینه های شکل گیری آرایش سیاسی جدید در ارمنستان

آنان که تحولات سیاسی و اجتماعی ارمنستان را در سال های اخیر دنبال می کنند، با نیم نگاهی به تحولات منطقه و چینش های جدید مهره ها در صفحه شطرنج ژئوپولتیک قفقاز جنوبی، بارقه هایی از تغییرات گام به گام اما بنیادین را در آرایش سیاسی این جمهوری کوچک اما مهم و استراتژیک مشاهده می کردند. الزامات بازی ظریف حاکمیت ارمنستان با قدرت های رقیب جهانی و منطقه ای که در قرائت طراحان سیاست خارجی این کشور "تکمیل متقابل " نام گرفته است،هرچند در دوره ای ( بین سال های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۶) موفق به جذب سرمایه گذاری های خارجی و اعتماد آفرینی در بازارهای جهانی و به تبع آن رشد و توسعه اقتصادی چشمگیر گردید اما به نظر می رسد با حساس شدن رقابت روسیه و غرب به ویژه در دوسال اخیر به تدریج کارایی پیشین خود را در برنهادن راهبردی اثربخش و منطبق با منافع ملی ارمنیان از دست می دهد. شکل گیری نخستین نشانه ها از خلل و رخنه در صفوف حاکمیت ارمنستان که به ویژه از ماه اکتبر سال ۱۹۹۹ به یکدستی و انسجامی خاص نائل گردیده بود دقیقا از مناقشه در اصول سیاست خارجی این کشور آغاز گردید. آن هنگام که آرتور باغداساریان رئیس پارلمان جوان ارمنستان در اواخر سال ۲۰۰۵ میلادی با نقدی اساسی به رویکردهای سیاست خارجی ارمنستان و تاکید بر تغییر بنیادین سمت و سوی دیپلماسی این کشور خرج خود را از جناح حاکم جدا کرده، نمایندگی غرب گراترین گرایش سیاسی ارمنستان را عهده دار شد. همانندی های پدیده باغداساریان با ساآکاشویلی در گرجستان چندان زیاد بود که برخی از تحلیلگران، ظهور باغداساریان جدید را طلیعه ای بر وقوع انقلاب رنگین در ارمنستان دانستند.

سال های ۲۰۰۶ و ۲۰۰۷ در فضای سیاسی ارمنستان سال هایی مهم و سرشار از وقایع و تحولاتی تاثیرگذار بودند. تحولاتی که آشکارترین رهاورد خود را در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۰۷ به نمایش گذارد و از شکسته شدن ساختار صلب سیاسی حاکم در این کشور خبر داد. انتخاباتی که با فشار غرب و نهادهای حقوق بشری با میزان بالایی از آزادی و سلامت برگزار گردید و شاید برای اولین بار نمایندگانی از احزاب اپوزیسیون به معنای واقعی را روانه پارلمان ارمنستان ساخت.

تحلیل جامعه شناختی آراء ارمنیان در انتخابات پارلمانی ارمنستان تصویری کلی از آرایش سیاسی در حال شکل گیری در این کشور ارائه نمود. گفتمان های امنیت، رفاه و هویت به عنوان سه گفتمان غالب در فضای سیاسی ارمنستان واقعیت های جامعه ارمنی را به نمایش گذارد و در کنار آن ها اپوزیسیونی کم شمار ولی فعال، منسجم و دارای ایده و حرف، نمایندگی گفتمان دگراندیش ارمنستان را بر عهده گرفت. (۱)

احزاب "کشور قانونمند " و " میراث " به عنوان دو حزب اپوزیسیون راه یافته به پارلمان جدی ترین رویکرد مخالف در عرصه سیاسی ارمنستان را نمایندگی کرده و با وجود اشتراکات بسیار، دارای دیدگاه های متفاوتی در برخی زمینه ها می باشند. در نگاهی کلی اگر قائل به تصادم و تباین منافع آمریکا و اروپا در ارمنستان ( لااقل در برخی عرصه ها) باشیم می توان گفت حزب کشور قانونمند به رهبری آرتورباغداساریان جناح اروپایی و حزب میراث به رهبری رافی هوانسیان جناح آمریکایی اپوزیسیون غرب گرای ارمنستان را تشکیل می دهند. (۲)

بازگشت لئون ترپطروسیان نخستین رئیس جمهور ارمنستان و رهبر جنبش ملی ارامنه (ه.ه.ش) به عرصه سیاسی کشور که در اواسط سال ۲۰۰۷ با اعلام عزم وی مبنی بر شرکت در کارزار انتخابات ریاست جمهوری همراه شد، مهم ترین رویداد سیاسی این کشور در شش ماه گذشته محسوب می گردد. حضوری که آرایش سیاسی این کشور را بیش از پیش متحول و دستخوش تغییر ساخت.ترپطروسیان که حاکمیت کنونی ارمنستان را آشکارا وامدار خود می دانست - چرا که خود وی کوچاریان و سرکیسیان را از قره باغ وارد ساختار حاکمیت ساخته بود - صریح ترین و بی مجامله ترین انتقادات را متوجه دوگانه کوچاریان - سرکیسیان نمود و در این مسیر تا مرز رمزگشایی از بسیاری رویدادها و تحولات مهم همچنان مکتوم در عرصه جنگ قدرت در ارمنستان پیش رفت.

هرچه به ایام انتخابات نزدیک می شدیم تمرکز رقابت بر سر کرسی ریاست جمهوری بین سرژسرکیسیان و لئون ترپطروسیان تشدید می شد و دامنه رقابت چندان بالا گرفته بود که شماری از آگاهان و تحلیل گران، به دور دوم افتادن انتخابات را تقریبا مسجل می دانستند.

اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری و پیروزی سرژسرکیسیان که با تائید روند برگزاری آن از سوی ناظران پرشمار بین المللی همراه گردید همچنانکه انتظار می رفت با موج گسترده ای از اعتراضات مردمی مواجه شد. دامنه روبه گسترش این اعتراضات که در نوع خود در تاریخ رقابت های سیاسی این کشور کم نظیر می باشد واکاوی و تحلیل دقیق تر تحولات سیاسی جاری در این کشور ضروری می سازد.

● چشم انداز آینده تحولات سیاسی

پیروزی سرژسرکیسیان در اتخابات ریاست جمهوری ارمنستان از پیش مسجل و قطعی بود. اندک آشنایی با روانشناسی اجتماعی ارمنیان به اضافه تسلط بی چون و چرای سرکیسیان بر تمامی ارکان کشور و به ویژه رسانه های جمعی، گویای این مهم بود که توان رقابت از دیگر نامزدهای ریاست جمهوری عملا سلب گردیده است. با این حال با عطف به تجربیات پیشین و مشخصا انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۳ که به رقابت پایانی روبرت کوچاریان و استپان دمیرچیان در دور دوم انجامید، گمان ها بر این بود که سرژ پیروزی نهایی خود را پس از رقابت در دور دوم با لئون ترپطروسیان جشن خواهد گرفت.

تحولات روی داده در روزهای اخیر که در اعتراض به تخلفات گسترده در انتخابات ریاست جمهوری آغاز گردید و پس از گذشت شش روز همچنان بر دامنه آن افزوده می گردد، صرف نظر از نتیجه یا میزان توفیق آن، بیش از هرچیز گویای تعمیق شکاف در بدنه حاکمیت و انسجام و شکل گیری اپوزیسیون قدرتمند حول شخصیت ترپطروسیان است.این مدعا را شواهد و نمونه های ذیل تایید می نمایند:

۱) استعفای واهان هوانسیان معاون پارلمان ارمنستان و نامزد حزب ملی گرا و پرنفوذ داشناکتسوتیون در انتخابات ریاست جمهوری از سمت خود رویدادی عجیب، کم سابقه و در جای خود شایان توجه و تامل جدی می باشد. داشناک ها که حق بزرگی بر گردن تیم کوچاریان دارند با عطف به آموزه ها و رهیافت های ایدئولوژیک خود، از اواسط دوره دوم ریاست جمهوری کوچاریان و با طرح مواضع جدید، عملگرایانه و خاص جانشین محتوم وی (سرژ سرکیسیان ) شروع به فاصله گرفتن از دوگانه کوچاریان - سرکیسیان کردند. حضور شبه اپوزیسیونی آن ها در انتخابات پارلمانی و اجتناب از ائتلاف با احزاب جمهوری خواه و ارمنستان شکوفا و اکتفا کردن به تفاهم مشترک با این دو حزب در تشکیل دولت نشانه های اولیه فاصله گرفتن ملی گرا ترین گرایش سیاسی ارمنستان با حاکمیت این کشور بود. این فاصله با معرفی نامزد مستقل در انتخابات ریاست جمهوری تشدید گردیده و با اعتراض به روند ناسالم این انتخابات و استعفا از معاونت پارلمان ارمنستان به بیشترین میزان خود رسیده است.

۲) استعفای معاون وزیر خارجه ارمنستان، معاون دادستان کل این کشور و شماری از سفرای جمهوری ارمنستان در کشورهای خارجی که با حمایت سخنگو و سه تن از مدیران ارشد وزارت خارجه این کشور نیز همراه شده است، دامنه رویدادهای اخیر را به یکی از مهمترین ساختارهای حکومتی ارمنستان کشانده است. این رویداد می تواند مویدی بر مدعای نگارنده در خصوص جایگاه و وزن رویکرد سیاست خارجی ارمنستان در شکل گیری آرایش جدید سیاسی این کشور باشد.

۳) حمایت گروه موسوم به یرگراپاه از ترپطروسیان که جمعی از شبه نظامیان متشکل از جنگاوران برجسته جنگ قره باغ بوده و به عنوان یک گروه فشار متنفذ در عرصه سیاسی کشور مطرح می باشند، صف بندی های سیاسی متاثر از رویدادهای روزهای اخیر را وارد مرحله ویژه ای ساخته است. به یاد داشته باشیم که حل موضوع قرعه باغ و مواضع دو رقیب کارزار انتخاباتی بر سر این موضوع یکی از مهم ترین زمینه ها و سوژه های هماوردی سرژسرکیسیان و ترپطروسیان بود و در این میان ترپطروسیان به عنوان نماد سازشکاری در موضوع قره باغ معرفی می گردید.

۴) پیوستن آرتور باغداساریان و رافی هوانسیان به عنوان دو نماد مهم اپوزیسیون مورد اقبال و توجه مردم به صفوف حامیان ترپطروسیان، به نوعی وحدت بخش جریان های مخالف حاکمیت ارمنستان حول محور ترپطروسیان گردیده است.

سرژ سرکیسیان، در کسوت رئیس جمهور ارمنستان، در دروان حکمرانی خود در دو جبهه و آوردگاه داخلی و خارجی دشواری های بسیاری را پیش روی دارد.

در جبهه خارجی انتظار مردم و نیز جامعه بین الملل از او در پیش گرفتن رویکردی سازنده، عملگرایانه و منطقی -آنگونه که بارها وعده داده است -در مسائل مهمی همچون مناقشه قره باغ و روابط با ترکیه است.(۳)

در جبهه داخلی اما، نماد اقتدار در ارمنستان، با ریزش و خلل در بدنه ائتلاف حاکم از یک سو و انسجام و اتحاد کم نظیر اپوزیسیون از سوی دیگر مواجه است. اتفاقی که در تاریخ ۱۶ ساله این جمهوری نوپا نادر بوده است.

از این روست که می توان وقایع فوریه ۲۰۰۸ را آغاز فصلی جدید در حیات سیاسی جمهوری ارمنستان به شمار آورد.فصلی که می تواند در شکل دهی مناسبات قدرت های مهم و تاثیرگذار در قفقاز جنوبی نقشی موثر داشته باشد.

نویسنده: سید حسین طباطبایی

پا نوشت ها:

۱- برای آشنایی بیشتر با چیدمان گرایش های سیاسی در انتخابات پارلمانی ارمنستان در سال ۲۰۰۷ نگاه کنید به " انتخابات ارمنستان: تحولی آرام در چهارچوب گفتمان امنیت، رفاه و هویت "، به قلم نگارنده، منتشر شده در سایت ایراس و روزنامه اعتماد ملی مورخ ۱/۳/۱۳۸۶

۲ - تعامل و تصادم منافع اروپا و آمریکا در قفقاز جنوبی خود موضوع پژوهشی جداگانه و البته سودمند و کارآمد در جریان شناسی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشورهای این منطقه می باشد.

۳ـ برخی تحلیل گران یکی از دلایل تأیید قریب به اتفاق تمامی سازمان ها و نهادهای بین المللی و غربی از روند برگزاری انتخابات ارمنستان را در راستای تفاهم و هماهنگی پیشین سرژسرکیسیان با اتحادیه اروپا و آمریکا به ویژه در حل مسأله قره باغ می دانند.