آیا بحران نفت تکرار می شود

ترس از سقوط ارزش نفت در بازارهای جهانی, تمامی مسوئلان صنعت نفت جهان و سرمایه داران بزرگ را در شرایط بحرانی و نامطلوبی قرار داده است

در حال حاضر، هیچ‌یک از آنها به بهاء بالای نفت و سود کلانی که به‌دست می‌آورند نمی‌اندیشند، بلکه همگی به تصور تکرار شدن حادثه سقوط قیمت نفت پس از رسیدن به اوج در سال‌های ۱۹۸۶ میلادی و ۱۹۹۸ میلادی، بسیار محتاطانه و با دقت حرکت می‌کنند.

علیرغم اینکه در ماه‌های اخیر، قیمت هر بشکه نفت در بازارهای جهانی به مرز ۵۵ دلار و قیمت هر گالن بنزین به ۲ دلار رسید و سود کلانی را نصیب شرکت‌های فعال در این صنایع می‌کرد؛ اما هنوز هیچ‌یک از سرمایه‌داران بزرگ، تصمیمی جدی برای انجام فعالیت اکتشافی و یا احداث و راه‌اندازی پالایشگاه نفتی ندارند، زیرا هر لحظه منتظر بحران یا به‌عبارت بهتر سقوط هستند. چارلز ویلیامسون مدیرعامل شرکت نفتی یونوکال (Unocal) می‌گوید: ”در صورت تکرار شدن حادثهٔ سال‌های ۱۹۸۶ و ۱۹۹۸ میلادی، هیچ‌یک از تولیدکنندگان، توان تحمل خسارات وارده از سقوط قیمت نفت را نخواهند داشت، به همین دلیل شرکت‌های فعال در صنعت نفت بسیار محتاطانه عمل می‌کنند.“ وی افزود، ”برنامه‌های سرمایه‌گذاری شرکت‌ها بر مبنای قیمت کنونی نفت یا حتی قیمت ۴۵ دلار به‌ازاء هر بشکه نفت، طراحی نمی‌شود، زیرا دورهٔ اجراء آنها سه، پنج و یا ده ساله هستند و ما نمی‌دانیم تا آن زمان، بازار نفت چه تغییراتی خواهد کرد، بنابرانی تا حدّ امکان، برنامه‌های خود را تعدیل می‌کنیم و سقف قیمت را تا حدّ امکان پائین می‌آوریم تا در هر شرایط، زیان چندانی به ما وارد نشود. طی چند ماه اخیر، بخش اعظم سرمایه‌های روانه شده به سمت صندوق شرکت‌های نفتی، در راه تعدیل ترازنامهٔ مالی شرکت‌ها، ایجاد انگیزه در سرمایه‌گذاران خارجی، افزایش اوراق سهام، بازخرید سهام‌ها، کاهش نصف بدهی‌ها و یا افزایش حقوق بازنشستگی کارمندان و تأمین امکانات مناسب و مطابق با قوانین کار صرف خواهد شد. به‌عنوان مثال شرکت نفتی چورون تگزاکو (Cherron texaco) در سه ماه سوم سال جاری، سهام خود را ۱۰ درصد افزایش داد و ۷۵۰ میلیون دلار از سهام خود را بازخرید کرد. این تحولات، در شرایطی اتفاق افتاد که سودآوری شرکت نسبت به سال گذشته، ۶۲ درصد رشد کرده است. در همین زمان، شرکت نفتی اگزون موبیل (Exyon mobil) دو و نیم میلیارد دلار از سهام خود را بازخرید کرد؛ در حالی که طبق برنامه‌های پیشین باید ۵/۱ میلیارد دلار از سهام این شرکت بازخرید می‌شد. استفاده گازن مدیر مالی شرکت نفتی اوکسیدنتال (Occidental Petroleum) در مصاحبه با خبرنگار لوس‌آنجلس تایمز عنوان کرد: شرکت ما در نظر دارد طی ۲ سال آینده پروژه‌های حفاری و استخراج حوزه‌های جدید نفتی را آغاز کند که پیش‌بینی می‌شود نرخ بازگشت سود آن، مطلوب باشد؛ اما در صورتی‌که سود حاصل از این طرح، مطابق با پیش‌بینی نباشد، سرمایهٔ تمامی سهامداران، بازگردانده می‌شود. یکی دیگر از مشکلاتی که به نگرانی و اضطراب دست‌اندرکاران صنعت نفت، دامن زده است محدود بودن ذخایر نفتی و حوزه‌های قابل استحصال است. در حال حاضر، تمامی کشورهای جهان در صدد این افزایش سهم تولید نفت خود و افزایش عرضهٔ این منبع عظیم انرژی به‌منظور تأمین تقاضای روزافزون آن هستند اما به‌دلیل اینکه سطح ذخایر جهان، محدود است و از طرف دیگر، احتمال خطرات تروریستی باعث ایجاد تنش‌های سیاسی و امنیتی در جهان شده است، بحران صنعت نفت، روز به روز شدیدتر می‌شود قیمت این منبع ارزشمند انرژی، روندی صعودی و فزاینده طی می‌کند. دیوید پورسل کارشناس بخش انرژی بانک هوستون در مورد طرح‌های سرمایه‌گذاری آینده در صنعت نفت و گاز جهان می‌گوید: تقاضای بالای نفت طی چند سال اخیر، باعث شد شرکت‌های فعال در این زمینه، هزینه‌های کلانی را صرف کشف حوزه‌های جدید و ارتقاء سطح تولید خود کنند؛ اما با وجود این، هنوز تا رسیدن به مقصود، سال‌های سال فاصله است، زیرا سرمایه‌گذاری در یک حوزهٔ جدید نفتی و انجام فعالیت‌های لازم برای کشف و استخراج نفت، تا زمانی که نفت از آنجا خارج شود و قابلیت استفاده داشته باشد، حداقل ۴ سال طول می‌کشد. به گزارش جان.اس هرولد مشاور صنعتی در مرکز مشاورهٔ نورلاک، ۵ شرکت بزرگ نفتی جهان تا پایان سال جاری، درآمدی مازاد بر ۱۵۱ میلیارد دلار را به‌دست خواهد آورد، وی در تکمیل سخنان خود می‌گوید: ”گردش مالی ۶ شرکت بزرگ نفتی جهانی در سال جاری، ۴۰ درصد نسبت به سال گذشته، افزایش خواهد داشت، این در حالی است که نرخ رشد هزینه‌های سرمایه‌ای با ۶/۱۹ درصد رشد، نسبت به سال گذشته به ۴/۷۵ میلیارد دلار آمریکا می‌رسد.

هرولد افزود: ”بخش اعظم این هزینه‌ها با سرمایه‌ها برای افزایش سطح تولید حوزه‌های موجود نفتی و ارتقاء سرمایه‌گذاری در شرکت‌های خارجی، صرف می‌شود و مبلغ قابل توجهی برای کشف حوزه‌های نفتی تازه و استخراج نفت از آنها تخصیص داده نخواهد شد. هرولد در تأیید نظریات خود اظهار داشت: ”در سال گذشته، شرکت نفتی کونوکو فیلیپس (Conoco philips) کشور آمریکا در شرکت نفتی بزرگ روسیه یعنی شرکت لاک اویل (Luck oil) مبلغ ۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است. این در حالی است که شرکت یونوکال با استفاده از این سرمایه، می‌توانست حوزه‌های تازه‌ای را تحت پوشش قرار دهد و با بهره‌برداری از آنها سطح تولید خود را ارتقاء دهد.“بسیاری شرایط کنونی بازار نفت را آرامش پیش از طوفان می‌دانند. آنها با اشاره به حادثهٔ بازار نفت اواسط دههٔ ۱۹۸۰ میلادی و صعود ناگهانی قیمت به مرز ۱۰ دلار می‌گویند: صعود قیمت نفت در سال‌های دههٔ ۱۹۸۰ میلادی، باعث ارتقاء سودآوری شرکت‌های نفتی شد؛ در حالی که هزینه‌های صرف شده در بخش کشف حوزه‌های جدید و فعالیت‌های اکتشافی و استخراجی، با تنزل روبه‌رو شد. در چنین شرایطی، بازار سهام شرکت‌های نفتی دچار تحولات ناخوشایندی شد و شرکت‌های نفتی برای ادامهٔ بقاء خود در عرصهٔ بازار جهانی مجبور شدند با یکدیگر ادغام شوند.

این سناریو، اواخر دههٔ ۱۹۹۰ میلادی نیز تکرار شد، در آن زمان، قیمت نفت به یکباره به ۳۰ دلار رسید و به دنبال آن، سقوطی ۲۰ دلاری را تجربه کرد. این صعود و سقوط ناگهانی، باعث تزلزل بازار نفت و ایجاد تحولات منفی در آن شد. ژژوهشگران عقیده دارند صنعت کنونی بازار نفت مشابه سال‌های ذکر شده است. آنها برای تأیید نظریات خود، به رشد ۵۲ درصدی قیمت نفت و رشد تقاضای آن باعث ارتقاء سطح استخراج نفت در حوزه‌ها شد. به همین دلیل، سهم بزرگی از حوزه‌های نفتی به‌تدریج تخلیه شدند و اکنون برای تأمین نیاز کشورهای مختلف جهان به‌خصوص ایالات‌متحده و چین که در شما پرمصرف‌ترین کشورهای جهان هستند. از طرف دیگر، کشف حوزه‌های نفتی جدید، کار بسیار مشکلی است، زیرا اغلب حوزه‌های به‌جا مانده برای تأمین نسل آینده در نظر گرفته شده‌اند و دولت‌ها اجازهٔ بهره‌برداری از آنها را نمی‌دهند. این مسئله، شرایط را برای سرمایه‌گذاران و مصرف‌کنندگان، سخت‌تر می‌کند. پل رابرت نویسندهٔ کتاب ”پایان عصر نفت“ می‌گوید: ”اکنون زمانی است که شرکت‌های نفتی باید به‌جای سرمایه‌گذاری در کشف حوزه‌های نفتی جدید یا افزایش استخراج از حوزه‌های موجود، سرمایه‌های خود را صرف ساخت سوخت جایگزین کنند. سوختی که جای نفت را بگیرد و این منبع عظیم انرژی را برای آیندگان، به‌جا بگذارد.“ وی در بخشی دیگر از کتاب می‌نویسد: باقی ماندن در شرایط موجود، به معنای مرگ تدریجی است، زیرا تصویر آیندهٔ صنعت نفت جهان، تصویری کاملاً روشن است، بنابراین باید به فکر چاره‌ای بود و به‌جای خیال‌پردازی و توجه به منافع کوتاه‌مدت، راه چاره‌ای پیدا کرد؛ راهی که پاسخگوی نیاز نسل امروز و آینده باشد. البته این وضعیت بحرانی تنها مخصوص شرکت‌های فعال در استخراج نفت نیست، بلکه بسیاری از پالایشگاه‌های نفتی نیز به‌دلیل پیش‌بینی سقوط قیمت نفت تا چند ماه یا سال آینده، سهم کمتری را در خرید تجهیزات جدید یا سرمایه‌گذاری در بخش‌های نوین صنعت صرف می‌کنند. برای مثال طی دو دههٔ اخیر،هیچ پالایشگاه نفت تازه‌ای در ایالات‌متحده، ساخته نشده است یا تجهیزات مدرن‌تری در اختیار پالایشگاه‌های موجود، قرار نگرفته است. در مقابل، سطح تولید گازوئیل، بنزین، نفت خام با روندی صعودی افزایش داشته است.

طی چند سال اخیر، شرکت اگزون موبیل در نظر داشت با اخذ تأییدیه از مقامات مسئول، پالایشگاه‌‌ موجود در تگزاس را گسترش دهد تا حجم تولید آن با ۳ درصد افزایش به مرز ۵۷۵ هزار بشکه در روز برسد. همچنین چورون تگزاکو در نظر داشت با برنامه‌ها و سیاستگذاری‌های تازه، حجم تولید خود را ۲۵ درصد ارتقاء دهد و روزانه ۷۹ هزار بشکه نفت به بازارهای جهانی عرضه کند؛ اما متأسفانه هیچ‌یک از این طرح‌ها، اجراء نشد. جاکوس روسیو یکی از کارشناسان فعال در مرکز اقتصادی فریدمن می‌گوید: برای تأمین نیاز مردم جهان، ظرفیت پالایشگاه‌های ایالات‌متحده باید ۶/۰ درصد در سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ میلادی ارتقاء یابد. این در حالی است که نرخ رشد ظرفیت پالایشگاه‌ها در سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۴ میلادی، سالانه ۹/۰ درصد بوده است. در حال حاضر، شرکت‌های نفتی برای افزایش حجم تولید و عرضهٔ نفت خود، بخش وسیعی از کشورهای جهان را تحت پوشش قرار داده‌اند. برای مثال شرکت یونوکال اجراء فعالیت‌های اکتشافی و استخراجی را در خلیج مکزیک، اندونزی، تایلند و بنگلادش انجام می‌دهد و شرکت اوکسیدنتال با صرف هزینه‌ای بالغ بر ۸/۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۵ میلادی، به فعالیت‌های اکتشافی و استخراجی در اکوادور، کلمبیا، قطر و یمن می‌پردازد. در سال‌های اخیر، شرکت چورون تگزاکو، فعالیت‌های اکتشافی بسیار زیادی را در خلیج مکزیک، استرالیا، و نزوئلا، نیجریه و سواحل اطراف اقیانوس اتلانتیک در کشور آنگولا انجام داده است و در نظر دارد سرمایهٔ سال آینده خود را با ۱۵ درصد افزایش، نسبت به سال جاری به مرز ۵/۸ میلیارد دلار برساند. با وجود تمامی این تلاش‌ها هنوز سرمایهٔ شرکت چورون تگزاکو از سرمایه‌ای که در سال ۲۰۰۱ میلادی در نظر گرفته بود ۵/۳ میلیارد دلار کمتر است.

پژوهشگران عقیده دارند تأمین نیاز نفتی جهان، مستلزم رشد سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ نفتی در حوزه‌هائی است که منبعی غنی و ارزشمند دارند و در درازمدت می‌توانند نفت و فرآورده‌های آن را به بازارهای مصرف عرضه کنند. یکی از این حوزه‌ها، با وسعتی بیش از ۱۹ میلیون ایکر (هر ایکر برابر با ۲۷/۲۱ هکتار) در شمال شرقی آلاسکا واقع شده است. این منبع که جزء مناطق حفاظت شدهٔ طبیعی است، تا به امروز تحت پوشش شرکت‌های نفتی و پالایشگاه‌ها قرار نگرفته است؛ اما در صورتی‌که شرکت‌های نفتی، اجازهٔ حضور در این حیطه را بگیرند و نفت آن را استخراج کنند، می‌توانند ۶ تا ۱۶ میلیارد بشکه نفت به بازارهای مصرف، عرضه کنند. البته استخراج ۲/۳ میلیارد بشکه از آن، از نظر اقتصادی مقرون به صرفه است و بقیه به دلایل زیست‌محیطی یا افق‌های دید کلان و آینده‌نگری، باید در حوزه باقی بماند. یکی دیگر از حوزه‌های پُر پتانسیل نفتی، در کشور لیبی است که سطح ذخیرهٔ نفتی تأیید شدهٔ آن، ۳۶ میلیارد بشکه برآورد شده است. به گزارش مرکز انرژی ایالات‌متحدهٔ آمریکا، ذخیرهٔ تأیید شدهٔ نفتی لیبی، بیش از ذخیرهٔ موجود در مکزیک و نیجریه است و در مجموع ۳ درصد از کل ذخایر جهان را تشکیل می‌دهد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد تعدیل بازار نفت جهان و رسیدن به نقطه‌ای قابل قبول، از نظر سطح تولید، عرضه و تقاضا مستلزم برنامه‌ریزی‌های صحیح و آینده‌نگری است.