هایدگر و ادموند هوسرل

ادموند هوسرل ( ۱۹۳۸ -۱۸۵۹) فیلسوف اگزیستانسیالیست آلمانی واستاد فلسفه مارتین هایدگر، در زمره تاثیرگذارترین فیلسوفان اخیر میباشد. اکثر فلاسفه معاصر نیز به عمق و اهمیت اندیشه …

ادموند هوسرل ( ۱۹۳۸ -۱۸۵۹) فیلسوف اگزیستانسیالیست آلمانی واستاد فلسفه مارتین هایدگر، در زمره تاثیرگذارترین فیلسوفان اخیر میباشد. اکثر فلاسفه معاصر نیز به عمق و اهمیت اندیشه های هوسرل اعتراف دارند. با این وجود درباره میزان تاثیر هوسرل بر شکل دهی تفکر فلسفی هایدگر اختلاف نظر وجود دارد. این اختلاف نظر، بیشتر حول و حوش نحوه تاثیر پدیدارشناسی هوسرل بر هایدگر قرار دارد. ‌

هانس گئورگ گادامر، درمورد روابط این دو اندیشمند، این‌گونه اظهار نظر می کند: “زمانی که از پدیدارشناسی پرسیده می شود، هوسرل در این پاسخی که بلافاصله پس از جنگ جهانی اول داد، محق است: پدیدارشناسی، عبارت‌است از من و هایدگر”. با ابن حال گادامر متذکر می شود که هایدگر دستیار چندان بردباری برای هوسرل نبود و ارتقای سریع هایدگر، خودشیفتگی عجیب، و خلق و خوی تند وی، هوسرل را نسبت به هایدگر بدگمان می ساخت.‌

عده ای از صاحب‌نظران، تاثیر هوسرل بر هایدگر را چشمگیر می دانند. هایدگر، هرمنوتیک خود را بر شالوده روایتی از زمان قرار داد که نه تنها از بسیاری جهات با تعریف هوسرل، یکسان است، بلکه به نظر می رسد که از همان شیوه پدیدارشناسانه هوسرل، بهره جسته است. شماری از شارحان نیز ادعای هایدگر مبنی بر فاصله گیری از هوسرل را ارائه نادرست کارهای هوسرل بر میشمارند. درست است که اختلافات فکری هوسرل و هایدگر، فراوان است ولی اگر در نظر نگیریم که پدیدارشناسی هوسرل تا چه مقدار، چارچوب نگرش هایدگر را فراهم می کند، نخواهیم توانست ماهیت دقیق پروژه هایدگر در “وجود و زمان” را مورد شناخت قرار دهیم.

درواقع هایدگر از سال ۱۹۱۶ و از دانشگاه فرایبورگ، دانش آموختن در محضر هوسرل را آغاز نموده و از اوایل سال ۱۹۱۹، به عنوان دستیار استادش مشغول به‌کار شد. هوسرل نیز با پشتیبانی از هایدگر، مقدمات تصاحب کرسی فلسفه دانشگاه فرایبورگ توسط هایدگر پس از بازنشستگی خود را فراهم نمود. به‌دنبال بازنشستهشدن هوسرل در سال ۱۹۲۸، هایدگر کرسی تدریس استاد خود را به‌دست آورد. پس از روی کارآمدن هیتلر در آلمان، هایدگر در سال ۱۹۳۳ ریاست دانشگاه فرایبورگ را پذیرفت. ‌

در آوریل همان سال، مقامات دولت نازی به تمامی کارکنان یهودی دولت از جمله اساتید وقت و بازنشسته دانشگاه فرایبورگ، بدگمان شدند. بنا به‌دستور حکومت نازی، تمامی اساتید یهودی از دانشگاههای آلمان اخراج گردیدند. ادموند هوسرل که قبلا به مسیحیت تغییر آیین داده بود، نیز شامل این قانون قرار گرفت. با این حال، هایدگر به عنوان رئیس دانشگاه فرایبورگ، در برابر لغو امتیازات دانشگاهی استاد سابق خود یعنی ادموند هوسرل، عکس العمل خاصی از خود نشان نداد.‌

پس از این ماجرا، هایدگر هرگونه تماس با هوسرل به جز از طریق واسطه ها را قطع نمود. هایدگر بعدها ادعا کرد که در آن موقع روابط وی با هوسرل، پس از تسویه حساب علنی هوسرل با وی و ماکس شلر در اوایل دهه ۱۹۳۰، خود به خود تیره و متشنج بود. پس از فوت هوسرل در سال ۱۹۳۸ هایدگر حتی در مراسم تدفین وی نیز شرکت نکرد. در سال ۱۹۴۱ هایدگر تحت فشار ناشر آثارش، پذیرفت تا عبارت تقدیم کتاب “وجود و زمان” به هوسرل را از این کتاب حذف نماید. ( با این حال در ویرایش های پس از اتمام جنگ جهانی دوم، این عبارت دوباره درج گردید.)

عملکرد هایدگر در قبال استاد خود یعنی هوسرل، مناقشات فراوانی را به‌وجود آورده است. در واکنش به رفتار هایدگر، کارل پوپر حتی تا جایی پیش رفت که اعلام نمود: “ من از فلاسفه تمام کشورها می خواهم که متفق القول شده و دیگر هرگز اشاره ای به هایدگر نکنند و نیز با فیلسوفانی که از هایدگر دفاع می کنند، نیز گفتگو ننمایند. این مرد یک شیطان بود. منظورم این است که وی در قبال استاد محبوب خود همانند یک شیطان عمل نمود و از سوی دیگر نفوذ اهریمنانه ای نیز در آلمان دارد.”

هانا آرنت نیز که خود مدتی شاگرد هایدگر بود در ابتدا ادعا نمود که عملکرد هایدگر، مرگ هوسرل را تسریع نمود. آرنت هایدگر را یک قاتل بالقوه نامید؛ البته وی بعدها این اتهام خود را پس گرفت.

‌منابع دردفتر روزنامه موجود است.

عارف ایرانی