سنگ اندازی ها به لطف قرآن مرتفع می شود

نگاهی به تمرینات نمایش «منطق الطیر سلیمانی» به کارگردانی «هادی مرزبان»

پرداختن به مسائل معنوی و ارزش های دینی امروز در هنر به خصوص هنرهای نمایشی بیش از پیش به چشم می خورد و در مقاطع مختلف شاهد خلق آثاری با این موضوع در عرصه های سینما، تلویزیون و تئاتر هستیم.

در حوزه تئاتر نیز در سال های گذشته شاهد تولید آثاری برگرفته از موضوع های دینی و داستان های قرآن مجید کتاب آسمانی مسلمانان بوده ایم. آثاری چون «خورشید کاروان» و «دروازه ساعات» از گروه فرهنگی هنری فدک و آثار نمایشی گروه تئاتر آئین از جمله تئاترهای با موضوع دینی بوده اند. همچنین کارگردانان مختلف تئاتر در چند سال اخیر در جشنواره تئاتر رضوی و همایش آئین های عاشورایی به تولید آثاری با مضمون مورد نظر این جشنواره ها پرداخته اند.

این روزها یکی از کارگردانان باسابقه تئاتر در حال تمرین نمایش «منطق الطیر سلیمانی» است که ماه مبارک رمضان در تالار وحدت به صحنه می رود. «هادی مرزبان» از کارگردانان نام آشنا عرصه تئاتر است که در سال های اخیر بسیاری از آثار مرحوم «اکبر رادی» همچون «آمیز قلمدون»، «پلکان»، «شب روی سنگفرش خیس»، «باغ شب نمای ما یا قبله عالم»، «پائین گذر سقاخانه» و «لبخند باشکوه آقای گیل» را به صحنه برده است.

این بار این کارگردان حرفه ای قصد دارد متن «منطق الطیر سلیمانی» نوشته «امیر دژاکام» را به صحنه ببرد. این اثر نمایشی به ارزش های قرآن مجید در زمان معاصر می پردازد و داستان نویسنده ای به نام «خسرو جوانمرد» است که بعد از ۳۰سال نویسندگی قرار است کتابی درباره قرآن بنویسد. «مرزبان» مانند اکثر آثار خود از حضور بازیگران حرفه ای در کنار هنرجویان و هنرمندان جوان استفاده کرده است. طبقه هفتم تالار وحدت این روزها میزبان تمرین گروه نمایشی «منطق الطیر سلیمانی» است. وقتی وارد سالن تمرین می شویم با تعداد زیادی علاقمند و جوانان هنرمند روبرو می شویم که در حال آماده کردن خود برای تمرین صحنه های مورد نظر کارگردان هستند.

در این بین چهره «علی رامز» و «نادیا فرجی» از بازیگران حرفه ای تئاتر نیز به چشم می خورد که در گوشه ای نشسته و نظاره گر این صحنه از تمرین نمایش هستند. مرزبان با گروه در حال صحبت است و از آنها می خواهد در تمرین از حس خود درست استفاده کنند.

او از گروه می خواهد خود را در بازدید از مکانی متبرک در نظر بگیرد و حرکت کنند. با پخش موسیقی جمعیت شروع به حرکت می کنند، گویی دنبال رسیدن به چیزی یا مکانی هستند. پس از مدتی کوتاه برخی حرکت ها تبدیل به دویدن و گاهی با صدای برخی از افراد حاضر در این جمعیت همراه می شود. این صحنه چند بار تکرار و هر بار مرزبان نکات جدیدتر را به هنرجویان جوان یادآور می شود. سپس کارگردان به یکی دیگر از صحنه های نمایش می پردازد که در آن فرجی در نقش زنی از نزدیکان خسرو جوانمرد شخصیت اصلی داستان به ایفای نقش پرداخته و سعی دارد به او کمک کند. «فرجی» به مرکز سالن می رود و به گونه ای بازی خود را آغاز می کند که انگار وارد اتاقی شده و برای گفتن چیزی تردید دارد. موسیقی در حال پخش است و زن بعد از اندکی مکث با مهربانی می گوید: خسروجان، آروم باش، چی شده؟ نمی خواستم بشنوم، ببخشید، اتفاقی شنیدم...

نحوه بیان جملات نشاندهنده آنست که شخصیت خسرو آرامش لازم را ندارد و در انجام کاری و توانایی خود در آن تردید دارد. همه بازیگران و عوامل گروه اطراف سالن نشسته و با دقت به سخنان زن گوش می دهند. وی در ادامه با لحن ملتمسانه می گوید: ۳۰ ساله داری قلم می زنی. تو برای دلت نوشتی، پس چرا جا زدی؟

زن به سخنان خود ادامه می دهد و در تلاش است مرد را به ادامه مسیر ترغیب کند. مرزبان بعد از لحظاتی، نکاتی را به بازیگر خود یادآوری می کند و تمرین این صحنه مجددا تکرار می شود. بعد از تکرار این صحنه، گروه به تکرار و آماده سازی خود برای تمرین صحنه های جدید می پردازد.

«مرزبان» با اشاره به اینکه از ۲سال قبل تصمیم اجرای نمایش را داشته می گوید: به پیشنهاد فرهنگسرای قرآن قرار بود اثری با موضوع ارزش های قرآنی اجرا کنم. با امیر دژاکام برای نگارش متن صحبت کردم و با همفکری آن را نوشتیم. به نظر من دژاکام متنی بسیار خوب نوشته و ما یکماه و نیم به صورت کارگاهی تمرین می کنیم. وی یادآور کی شود: هر روز در جریان تمرین ها به نکات اساسی و جدید می رسیم که بسیار مهم هستند.

سبک اجرای کار خاص است و من در نمایش «میر عشق» که درباره زندگی حضرت علی(ع) بود نیز این نوع سبک را تجربه کردم. در این نمایش از همه امکانات شامل بازیگری، نور، صدا و حرکت استفاده می کنیم تا کاری در شان قرآن مجید تولید شود و به صحنه برود. مرزبان بعد از سال ها اجرای آثار مرحوم رادی، درباره تفاوت کار روی متون نمایشنامه نویسان دیگر خاطرنشان می سازد: خوشبختانه استاد رادی مرا خیلی خوش سلیقه بار آورد. در سال های اخیر بارها با پیشنهادهای مختلف در حوزه کارگردانی و بازیگری روبرو بودم که بسیاری از آنها را نپذیرفتم. وی می افزاید: دژاکام متنی خوب نوشت و توانست نظر مرا جلب کند. البته این متن برای سومین بار بازنویسی می شود و هر بار که من نکاتی پیشنهاد می کنم، نویسنده نیز آن را بررسی می کند.

هنرمند نمی تواند محدود به چارچوب خاص باشد و از دریچه ای دیگر وارد نشود. ممکن است نمایشنامه های مختلف نوشته شوند و برخی ارزشمند باشند و نظر هنرمندان حرفه ای را جلب کنند. مرزبان در بخش دیگر سخنان خود تاکید می کند: من بیشتر اوقات برای دل خودم کار می کنم. امروز حس می کنم برای پرداختن به ارزش های قرآن مسئولیتی دارم که باید انجام دهم. البته در این راه حس من مشابه حسی است که خسرو جوانمرد شخصیت اصلی نمایش دارد. قرآن مانند اقیانوسی بزرگ است که ما در برابر آن به اندازه یک قطره ناچیزیم.

وی می گوید: برای اجرای این نمایش با مشکلات مختلف روبرو شدیم. گروهی گفته اند مرزبان نباید نمایشی با موضوع قرآنی به صحنه ببرد. در حالی که کلام ا... مجید متعلق به همه انسان هاست و کسی که جرات، توانایی و فرهنگش را دارد می تواند درباره آن اثر هنری خلق کند. کارگردان «منطق الطیر سلیمانی» همچنین تصریح می کند: هنوز هم این مشکلات و سنگ اندازی ها وجود دارد، ولی من با افتخار به کار ادامه و حرف خود را با اثری شایسته نشان می دهم. خوشبختانه تا به امروز به لطف این کتاب آسمانی این مشکلات مرتفع شده و کار ما همچنان ادامه داشته است. گفتنی است; در این نمایش ایرج راد، فرزانه کابلی، شهرام عبدلی، علی رامز، حسین محب اهری، نادیا فرجی، جواد زیتونی، روح ا... کمانی و محمد اسدی به ایفای نقش می پردازند.