حلقه های مفقوده تمدن سازی در رسانه ملی

تأملی بر روند افزایش شبکه های صداوسیما

یکی از حلقه های مفقوده جریان تولید علم و صنایع بومی که از الزامات پیشرفت کشور محسوب می شود، توجه به کارکرد و نقش آفرینی بسیار زیاد رسانه ها و به ویژه رادیو و تلویزیون است. صداوسیما به عنوان دانشگاهی سراسری و فراگیر از مهم ترین ارکان تحقق چنین هدفی است.

نمی توان تأثیرات مثبت صداوسیما در فرهنگسازی و کمک به رفع بسیاری از مشکلات و معضلات فرهنگی و اجتماعی را منکر شد؛ اما در عین حال باید پذیرفت که تلاش های صورت گرفته، اولا همه ظرفیت رسانه ملی را شامل نمی شده و دوم اینکه در حد انتظار و شأن نظام اسلامی و مردم انقلابی ایران نبوده است. از سوی دیگر، ترویج و رسوخ برخی معضلات فرهنگی موجود در جامعه نیز به طور مستقیم و غیرمستقیم از پخش برنامه های خارجی یا داخلی ناهمگون بافرهنگ ایرانی- اسلامی و یا غفلت و کم توجهی مسئولین صداوسیما به برخی از نیازهای اساسی و دارای اولویت جامعه تأثیر پذیرفته است.

اما سؤال این است که چرا در صداوسیما، تولید فیلم و ایجاد شبکه های تلویزیونی و برنامه هایی که در کنار تامین نیازهای روحی مردم، بتواند به صورت تخصصی و حتی حرفه ای، ذهن و فکر آنان را به سمت موضوعات زیربنایی و مولد در سازندگی و رشد توسعه علمی کشور در ابعاد و موضوعات مختلف فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، آموزشی، صنعتی و بخصوص کشاورزی سوق دهد، مورد توجه جدی و کامل قرار نگرفته است؟

بدیهی است، چنانچه مشغله های فکری و کاری جامعه با تولید و ارائه برنامه های مناسب برانگیزاننده و ترغیب کننده در مسیر تولید علم و دانش و توسعه و ترویج فرهنگ کار و تلاش هدایت شود، خود به خود جامعه به سمت کارآفرینی سوق یافته و با ایجاد مشغله های مفید کاری، از ضرورت راه اندازی شبکه ها و تولید و ارائه برنامه های صرفا تفریحی و سرگرم کننده کاسته خواهد شد.

● این بار سؤال این است که چه باید کرد؟

در پاسخ به این سؤال؛ گزینه ها و راهبردهای متعددی قابل طرح می باشد و ایجاد و توسعه شبکه های تلویزیونی تخصصی و کاربردی (در زمینه ها و موضوعات مختلف)، یکی از مهم ترین این راهبردها به شمار می رود و می تواند نقشی بنیادین و در عین حال سازنده را در این زمینه ایفا نماید.

● چند پیشنهاد

در این رابطه قطعا ایجاد شبکه هایی نظیر شبکه «تلاش» برای کمک به کارآفرینی و گسترش فرهنگ کار و تلاش و افزایش تولید در بخش های مختلف صنعتی و عمرانی و همچنین تاکید ویژه بر ایجاد شبکه ای مستقل تحت عنوان شبکه «رویش» یا «روستا» برای کمک به ترویج و بهینه سازی کشاورزی که از زیربنایی ترین و مهم ترین محورهای توسعه محسوب شده و همواره مورد تاکید بنیانگذار انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری (دامه) بوده از اهمیت و اولویت بیشتر و بالاتری برخوردارند.

همچنین ایجاد شبکه خاص فرهنگ با هدف بهبود فرهنگ عمومی در زمینه ها و بخش های مختلف اعم از مسائل: ترافیکی، قوانین و مقررات و مسائل حقوقی، آداب شهرنشینی، خانه و خانواده، فرهنگ و ارزش های ایرانی اسلامی و امثال آن نیز می تواند نقش قابل توجهی در کاهش معضلات و ناهنجاری های اجتماعی داشته باشد.

راه اندازی شبکه «معارف» یا شبکه «گفتگو» برای بحث و گفتگو در زمینه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، دینی، فرهنگی و سایر موارد مشابه و پاسخ به سؤالات و شبهات مردم و نیز پخش سخنرانی ها و همایش ها و امثال آن، موضوع دیگری است که می تواند در دستور کار قرار گیرد.

● شاخص سازی بایدها و نبایدهای صداوسیما

در همین راستا و به منظور کمک به تسریع در دستیابی به جایگاه واقعی انقلاب اسلامی و همچنین در جهت رفع نیازمندی ها، کمبودها و مشکلات موجود در بخش های مختلف صداوسیما، سایر موضوعات مورد نظر در قالب چند سؤال مطرح می گردد.

با توجه به اینکه در حال حاضر خواسته یا ناخواسته، موضوع اکثر برنامه های صداوسیما اقشار متمول و برخوردار از زندگی پرزرق و برق شهری هستند، مهم ترین سؤال این است که سهم قشر متوسط و محروم جامعه که اکثریت جمعیت کشور را شامل می شوند و بخصوص جمعیت بیش از ۴۰ درصدی روستاها که تولید بخش عمده محصولات کشاورزی کشور را برعهده دارند، از برنامه های فعلی صداوسیما در چه حد است؟

- نظر به اینکه حضرت امام(ره)، کشاورزی را محور توسعه معرفی نموده و مقام معظم رهبری (دامه) بر آن تأکید کرده اند و با توجه به اینکه محصولات کشاورزی می توانند به عنوان یکی از اساسی ترین نیازهای جامعه، اهمیت فراوانی در کاهش وابستگی ها داشته باشند، چرا صدا و سیما تا به حال برای ایجاد یک شبکه تلویزیونی (شبکه کشاورزی، شبکه روستا و...) که می تواند در زمینه های مختلف مانند: کشاورزی مکانیزه، باغداری، زنبورداری، پرورش آبزیان، مرتع داری، جنگلداری، آبخیزداری، دامداری، پرورش طیور و صدها مورد دیگر فعالیت و فیلم های آموزشی، مستند، یا حتی سریال و فیلم های سینمایی مرتبط با بخش کشاورزی تهیه و تولید نماید، مانند سایر موضوعات اقدام نکرده است؟ بدیهی است کمک به ترویج و توسعه کشاورزی و استفاده بهینه از منابع موجود در این زمینه می تواند نتایج و پیامدهای مثبت فراوانی را برای کشور به همراه داشته و حتی منجر به معکوس شدن روند مهاجرت به شهرها و کاهش نرخ رشد بیکاری در کشور شود.

- چرا در بسیاری از فیلم های صدا و سیما هر چه مشکلات اجتماعی و خانوادگی، رفتارهای ناهنجار، فقر فرهنگی، بدبختی و فقر مالی وجود دارد، گریبانگیر خانواده های مقید به ارزش های دینی و عمدتا استفاده کنندگان از نمادهای مذهبی (خانم های چادری یا آقایان دارای محاسن) است و بالعکس خانم های استفاده کننده از مانتو و خانواده های نه چندان مقید به مسائل شرعی که در آنها هیچ اثری از فضای معنوی و اعمال مذهبی حتی در حد نماز خبری نیست، خوشبخت و در آرامش جلوه داده می شوند و به عبارت دیگر چرا در فیلم ها این موضوع مورد غفلت قرار گرفته است؟ اصولا چرا جای نمادهای اسلامی در سایر فیلم های رسانه این قدر کمرنگ است؟

- در حال حاضر اکثر برنامه های تلویزیونی به جز شبکه های آموزش، قرآن و شبکه خبر که جنبه آموزشی، فرهنگی و اطلاع رسانی دارد و در رفع نیازهای فرهنگی جامعه موفق تر عمل کرده اند، به نظر می رسد سایر شبکه های صدا و سیما در کنار سرگرم سازی، کمتر به مضامین هدفمند، فرهنگ ساز، تأثیرگذار و بنیادین می پردازد.

- بدیهی است که بخصوص در این مقطع از تاریخ انقلاب اسلامی، مردم بیش از هر زمان دیگری نیاز به آرامش و امید به آینده ای بهتر دارند و قطعا ارائه گزارش های مقایسه ای و در عین حال شفاف، صریح، صادقانه و در عین حال ساده و قابل فهم (برای عموم جامعه) از دستاوردهای عظیم عینی و عملی انقلاب اسلامی نسبت به سایر کشورهای مشابه و هم سطح و بخصوص وضعیت قبل از انقلاب اسلامی و بیان طرح ها و برنامه های در دست اقدام مسئولین، همراه با طرح نارسائی های قابل ذکر فعلی، نقش اساسی در پاسخ به انبوه سؤالات مطرح در جامعه و رفع ابهامات و همچنین ایجاد تحرک و تلاش بیشتر برای سازندگی کشور دارد، بنابراین سؤال این است که چرا صدا و سیما با توجه به رسالت خود به عنوان رسانه ملی، به طور جدی و حرفه ای در این زمینه اقدام نمی کند؟

- جایگاه سرودهای حماسی، برانگیزاننده که شور و نشاط انقلابی و رغبت و رقابت سازنده ایجاد کند، در صدا و سیما کجاست؟ چرا به جای و یا حداقل در کنار ترانه های عاشقانه، از شعرهای حماسی و انقلابی (مانند سرودهای مورد استفاده در ابتدای انقلاب، اما متناسب با نیاز روز جامعه) برای ترغیب و تشویق مردم به همدلی و مشارکت در سازندگی کشور و توسعه علمی و پیشرفت در زمینه های مختلف، کمتر استفاده می شود؟

- علت این همه اصرار صدا و سیما برای پخش فیلم هایی که دارای گرایش های فمنیستی و زن سالارانه است و خانم ها به عنوان مدیر و رئیس گروهی از مردان ایفای نقش می کنند، بخصوص در فیلم های خشونت بار پلیسی چیست؟ آیا براستی مسئولین محترم صدا و سیما از عوارض و پیامدهای منفی درازمدت و کوتاه مدت جابجایی نقش زن و مرد در جوامع غربی بی خبرند، یا ناخواسته در معرفی نقش ارزشمند زن در جامعه و خانواده دچار افراط و تفریط شده و مسیر نادرست را برگزیده اند؟

- این درست است که با پیشرفت جامعه ابزارها و روش ها و به تبع آن انتظارات جوانان از خانواده ها و جامعه تغییر یافته، اما اولا آیا این تغییر متناسب با شرایط هر دوره استمرار نداشته و مختص به زمان خاصی بوده است، دوم اینکه اصول و مبانی ارزشی و اعتقادی که تغییر نکرده است، سوم تغییر ابزار و روش ها که نباید باعث حذف ارزش ها و اصول اخلاقی شود، پس علت این همه افراط و تفریط در برنامه های و فیلم های صدا و سیما برای اثبات فاصله بین نسل جدید و قدیم و دامن زدن به توقعات بعضا غیرمنطقی و نابجا در این قشر که به تعبیر حضرت امام(ره) امیدهای آینده انقلاب محسوب می شوند و باید فکر و ذهنشان متوجه کار و تلاش و دانش و علم اندوزی باشد، چیست؟ به عبارت دیگر چرا صدا و سیما به جای اثبات ضرورت حفظ کانون خانواده و ایجاد تعادل و توازن منطقی در انتظارات جوانان، برعکس عمل می کند؟

چرا صداوسیمای جمهوری اسلامی علی رغم دسترسی به منابع و داستان های غنی اسلامی مانند: انواع روایات و داستانهای اسلامی و قرآنی و یا داستان های ملی و اصیل ایرانی مانند: شاهنامه، از این منابع برای تهیه نمایشنامه، فیلم و برنامه های رادیو تلویزیونی در حد مطلوب و مستمر و بطور جدی استفاده نمی کند، در حالی که کشوری مانند ترکیه با حکومتی لائیک، با تهیه فیلمی مانند: «کلید اسرار» (به عنوان مجموعه ای فرهنگی و مذهبی) و یا حتی ژاپن و کره با فیلم هایی اسطوره ای مانند: جنگجویان کوهستان، افسانه جومونگ و... توانسته اند، با رعایت اصول اخلاقی و در عین حال آموزشی، در مقاطع مختلف، مخاطبین زیادی را متناسب با سلایق اقشار جامعه، به سوی خود جلب نمایند.

چرا علی رغم وجود طبیعت متنوع و گسترده در خشکی و حتی در آب های ایران، صداوسیما در زمینه تهیه و ساخت فیلم های مستند از طبیعت و حیات وحش و آبزیان ایران فعال نیست و معدود فیلم های موجود در این زمینه این قدر غیرحرفه ای، پراکنده و کم محتوا تهیه می شوند؟ سؤال دیگر اینکه در برنامه های صداوسیما جایگاه تهیه و تولید برنامه و فیلم های علمی و علمی تخیلی که در بروز و شکوفایی خلاقیت ها و استعدادهای جوانان نقش اساسی دارد، کجاست؟

چرا صداوسیما برای تولید فیلم ها و تهیه برنامه های شاد، مفرح، مشروع و منطقی، به منظور جایگزینی به جای برنامه های غیرقانونی، نامشروع و مطرود مورد استفاده در مجالس شادی و فرهنگ سازی و نهادینه نمودن برنامه های بومی و سنتی متناسب با هنجارهای اجتماعی، به طور جدی وارد عمل نشده و از همکاری سایر دستگاه های ذی ربط استفاده نمی کند.

آیا سیمای جمهوری اسلامی نمی تواند، با توجه به شمولیت بیشتر و تاثیرگذاری بهتر، همانند صدای جمهوری اسلامی، برای کارآفرینی و معرفی موضوعات و مشاغل واجد شرایط برای سرمایه گذاری، برنامه ای مشابه برنامه های ارزشمند رادیو تجارت را تهیه و ارائه نماید؟

علت این همه تبلیغ برای ترویج مصرف گرایی و ترغیب مردم برای خرید محصولات و کالاهای عمدتا تجملاتی و غیرضروری خارجی در صداوسیما چیست و به چه علت برخلاف ضوابط موجود، این وضعیت در طول سال های گذشته و بخصوص در سال های جهاد اقتصادی و تولید و کار و سرمایه ملی همچنان ادامه یافته است؟

آیا این تبلیغات وسیع بخصوص در مورد کالاهایی که تولید مشابه داخلی هم دارد، باعث آسیب دیدن صنایع بخصوص صنایع نوپای کشور نمی شود؟ آیا این روش الزاما تنها روش موثر برای ایجاد رقابت در بخش تولید محسوب می شود؟

در مجموع با توجه به اینکه فرهنگ سازی و نهادینه نمودن آن در جامعه، مستلزم نگاه همه جانبه در تهیه و تولید برنامه ها با نگاه به پیامدهای مثبت و منفی آن در درازمدت است، از این رو پیشنهاد می شود ضمن توجه به توسعه کمی صداوسیما، برای ایجاد شبکه و تهیه و تولید هرگونه برنامه درباره مسائل و نیازهای اساسی، بنیادین و درازمدت کشور، بیش از پیش و به طور جدی در دستور کار قرار گیرد.

احمدرضا هدایتی