مدرسه نه زندان است نه اردوگاه

شکفتن شکوفه های خرد و دانش در مدرسه, با معماری

معماری مدرسه، موضوع مورد بحث و مجادله در بسیاری از کشورهاست. بحق همه به این امر باورپیداکرده‌اند که معماری مدرسه نقش موثری در آموزش فرزندان کشور دارد. دراین باور همگان شریکند. آنچه که مورد مناقشه است این است که از معماری مدرسه چه می‌خواهیم. آیا این معماری باید در امتداد برنامه <اطاعت پذیری> و <تقدیس سنت‌ها> باشد یا در جهت شکوفاکردن استعداد فردی بچه‌ها و دادن جسارت به آنها در شکستن سنت‌ها و کشف قلمرو‌های جدید.

تجربه‌های نوین معماری در کشورهای مختلف جهان، عموما بر آزادسازی استعداد نهفته دانش‌آموزان تکیه می‌کنند و با خلق فضای فیزیکی مناسب در مدرسه‌ها درپی آنند که <مدرسه زندان نباشد> که زیباترین لحظه اش خوردن زنگ آخر باشد و فرار بچه‌ها به بیرون ازمدرسه و رهایی! ‌

تجربه‌هایی از باغ مدرسه‌های انگلستان و مدرسه‌های نوین آلمان (آثار <آلدینگر+آلدینگر)> را قبلا‌ خوانده ایم و حالا‌ نگاهی دیگر به معماری مدرسه از دید <سویگال و همکاران> در آمریکا. این نوشته در اواخر پاییز در نشریه <معماری مدرسه و مدیریت> آمریکا چاپ شده و اخیرا در نشریه اینترنتی <آرک نیوز ناو> تجدیدشده است.

امروزه، درگیرکردن دانش آموزان با محیط آموزشی شان، چالش عمده مدیران مدارس است. پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که بین فضای فیزیکی اطراف دانش آموز و سطح یادگیری و آموزش او رابطه‌ای مستقیم وجود دارد. محیط آموزشی‌ای که طراحی خلا‌قانه داشته باشد، به محصلین کمک می‌کند در دوره‌های پیش از کالج و آمادگی برای تحصیلا‌ت عالیه خوب رشد کنند وقدرت خلا‌قیتشان را رشد دهند.

● هنر به معماری جان می‌بخشد

ما دریافته‌ایم که اثر هنری وسیله‌ای کامل برای توسعه قلمرو فرصت‌های آموزشی است و به آن کمک می‌کند که الهامبخش باشد و درگیرکننده و راحت. آمیختن تندیس و هنرهای فیگوراتیو با معماری در فرهنگ بومی طراحی قرن بیست ویکم می‌تواند صدایی شاعرانه به ماموریت مدارس یا پیش دانشگاهی ببخشد ومستندی برای برخورد انسانی‌ای بدهد که متاسفانه در معماری امروز بزرگترین غایب بشمار می‌رود. رابطه بین معماری و هنر بعدی به دست می‌دهد که با درگیر کردن دانش‌آموزان با معماری در سطحی خودمانی‌تر و تجربی‌تر، پاسخ به نیازهای فردی و اجتماعی را تکمیل می‌کند.

در <نیو‌هاون>، <کانکتیکات>، مقامات شهری مشارکت دادن هنر در بازسازی یا نوسازی مدارس ابتدایی را تشویق می‌نماید. آنها دریافته‌اند که این بعد بخشی اساسی در محیط آموزشی کودک است و می‌تواند به طرزی شگفت‌آور روند آموزشی او را حیات بخشد. با استناد به این برخورد، دو باب از ۸ باب مدرسه جدید این شهر، <بیچر اسکول> و <کلمبوس فمیلی آکادمی> با بن مایه‌های هنر فیگوراتیو تاسیس شده‌اند تا روح درونی مدرسه را تعالی بخشند. در هر دو مورد،‌معمار< -سویگال وهمکاران-> از همان ابتدا موضوع هنر را درطراحی خود وارد نموده و به همین خاطر آمیختگی هنر و معماری در کل روند و حاصل طراحی کاملا‌ جاری شد. ‌

● بازی با نور و خیال

مدرسه ۸۵۰۰ مترمربعی بیچر اسکول، که در ژوئن ۲۰۰۷ تکمیل شد، دو اثر مهم فیگوراتیو را عرضه می‌کند. دیوار نقشی به عرض ۷۵ سانتیمتر، که نمایشی است از بیش از ۳۰۰ فیگور رقص. نمایشی از دانش آموزان و خودمدرسه، که کل پیشانی ۱۶۵ متری مدرسه را پوشش می‌دهد. رویه دست ساز آن به صورتی است که نور خورشید را درساعات مختلف روز به صورت‌هایی متنوع باز می‌تاباند، ضمن اینکه انعکاس برجسته کاری‌های قرمزرنگ پارک روبرویی نیز در آن تنوع دیگری از نور به دست می‌دهد، تنوعی که احساسی از حرکت در میان رقصنده‌ها برمی انگیزد. این بازی سیال نور که موجب نشاط و سرزندگی دانش آموزان است برای تمام رهگذران خیابان مقابل هم لذت بخش است.

قطعه دوم حجم فیگوراتیو فولا‌دی کولا‌ژ مانندی است که حدود شش متر ارتفاع دارد و سایه بان ورودی شاخص مدرسه را نگه می‌دارد. این تندیس آمیزه‌ای انتزاعی از دو فیگور استعاری است: <گیدئون> که بچه‌هارا به مدرسه فرا می خواند و <پیدپایپر> که بچه‌ها را به خروج از مدرسه تشویق می‌کند اگر مدرسه تعهدش را در تشکیل کلا‌س عمل نکند! این تصویر دوگانه نشانگر فرصتی است برای آموزش بچه، ضمن اینکه تاکیدی است بر تعهد زعمای مدرسه بر تشکیل کلا‌س‌ها. این طراحی کلا‌ژ، ضمنا، برای دانش آموزان پنجره‌ای می‌گشاید که ببینند این فیگور چگونه ساخته شده است. تبدیل ستون به یک فیگور و القای این احساس که بچه‌هانیز می‌توانند چنین کنند.

در بیچر اسکول،‌علا‌وه بر این دو اثر تجسمی، نرده‌های دست ساز هنرمندانه‌ای نیز استفاده شده‌اند. ضمن اینکه سقف - آویز عظیم و متحرکی نیز از هنرمند معروف انگلیسی، <تیم پرنتایس> در آنجا نصب است. این اثر که از سقف آتریومو از ارتفاع ۱۵ متری آویزان است، با صدها جام رفلکسی و متحرک تشکیل شده که با ابرهای تشکیل شده با سیستم‌های تهویه به حرکت در می‌آید و کف و دیوارهای آتریوم را با نور رقصان می‌پوشاند.

● جشن اختراع و تنوع

در <کلمبوس فمیلی آکادمی>، که قراراست در تابستان ۲۰۰۸ تحویل داده شود، تیم طراحی روی موضوع اختراع و اکتشاف متمرکز شده و از فضاهای داخلی و بیرونی استفاده کرده تا به دانش آموزان کمک کند رابطه‌ای بین محیط آموزشی خود و جهان اطراف برقرار نمایند. ‌

تندیس ۵۵ مترمربعی به شکل یازده قطعه ۱۸۰ در ۳۹۰ سانتیمتری برجسته نگاری فایبرگلا‌س روی نمای مدرسه، به مثابه نمادهای استعاری سفر کریستوف کلمب به دنیای جدید عمل می‌کند. نمایش سه کشتی او و بادهایی که در سفر تاریخی وحماسی او بر این‌ها می‌وزید، بصورت پرده دیواری با پانل‌های آجری رنگارنگ نشان داده شده است. این پانل‌ها از کف تا کف و کلا‌س تا کلا‌س، به مثابه سنگ‌نشانه‌هایی برای هریک از بناهای پشت نما عمل می‌کنند تا منظر جمعی و پیوسته‌ای از تنوع زبان‌ها و موقعیت‌ها، وهمینطور تنوعی از دانش آموزان را از نظر نژاد، جنس، سن و مذهب به نمایش بگذارد. این نقش برجسته‌ها به معلمین هم کمک می‌کند تا به بچه‌ها یاد دهند که چگونه می‌توان تاریخ و جهان طبیعی را به صورت مفهومی احساس نمود. ‌

مرکز ثقل موضوع اکتشافی مدرسه، مجسمه‌ای است از <رودریگو تریانا> که به دست مجسمه ساز توانای پورتوریکویی ساخته شده و از بالا‌ی ستونی در ورودی مدرسه به تمام اهالی مدرسه و ساکنین محیط اطراف برای ورود به این مجموعه ۹۰۰۰ مترمربعی خوش آمد می‌گوید.

● گفت‌وگو از طریق زمان

نمونه بارز دیگر تلفیق هنر با آموزش در <کامیونیتی کالج> نورواک ایالت کانکتیکات، بویژه در مرکز دوطبقه‌ای <فناوری اطلا‌عات> آن دیده می‌شود که درسپتامبر ۲۰۰۳ تکمیل و به بهره برداری رسید. در جداره داخلی آتریوم ۵۸۰۰ مترمربعی آن ۵۵ قطعه ۶۰ در ۶۰ سانتیمتری از نقس-تندیس‌های تک چهره‌ها نصب شده که در زمینه پشت سرشان نیز نوشته‌هایی درباره هریک حک شده است. در این اثر پیوسته که۵۰۰۰۰ سال فناوری اطلا‌عات> نام دارد، ده چهره برتر تاریخ ارتباطات، به صورت متناوب و در مقاطع زمانی مختلف به صورتی نمادین و استعاری با متفکرین، رویاپردازان و دست‌اندرکارانی که به نوعی در تکامل ارتباطات نقش ایفا کرده‌اند، گفت‌وگو می‌کنند و تاریخ ۵ هزارساله را بازمی گویند. پانل‌ها در طول جداره آتریوم تکرار می‌شوند و با چهره‌های مختلف سخن می‌گویند و ارتباط برقرار می‌کنند. هدف این اثر آشنا کردن دانش آموزان با سیر تطور تاریخی تبادل اطلا‌عات در هزاران سال گذشته و یگانه کردن این داده‌ها با معماری است.

آتریوم به یک اثر دیگر هم شاخص است: خرپای سازه‌ای که فضاها را به هم وصل می‌کند. این خرپا با عناصر تزیینی هنرمندانه‌ای شکل گرفته است که در عین سازه بودنش اثری است هنری. این نقش‌ها جوهر و پایه‌های کلا‌سیک دارند ولی مدرن اجراشده‌اند. بدین ترتیب این مرکز ریشه‌های سنتی و دیرینه خودرا تاکید می‌کند ضمن اینکه به جهان واقعی امروز پیوند می‌خورد.

● عامل متمایزکننده

با اعتقاد براین اصل که زیبایی و عملکرد ازهمدیگر جدایی ناپذیرند، هنر فیگوراتیو عنصری طبیعی در معماری تمام این سه مجموعه آموزشی بشمار می‌رود که هدفش پرورش و شکوفا کردن دانش آموز به روشی است که تمام جنبه‌های استعدادی او را نیز بارور نماید. هم در بازسازی و هم در احداث مدرسه‌ها، حاصل و نتیجه همنوایی‌اندامواره هنر و معماری می‌تواند مدرسه‌ای باشد که در تمام سطوح آموزشی هم قلب و روح بچه را می‌سازد و رشد می‌دهد و هم توان علمی و رشد مغزی اورا.

ترجمه: گلرخ اسکویی