میراث فرهنگی عراق پس از حمله نیروهای آمریکایی

میراث فرهنگی عراق در هنگام حمله نیروهای آمریکایی خسارت های بسیاری دید و بسیاری از آثار باستانی به دلیل کمبود امنیت از موزه ها دزیده شدند این گزارش شرحی است بر آنچه بر سر میراث فرهنگی عراق آمده است

میراث فرهنگی عراق در هنگام حمله نیروهای آمریکایی خسارت‌های بسیاری دید و بسیاری از آثار باستانی به دلیل کمبود امنیت از موزه ها دزیده شدند. این گزارش شرحی است بر آنچه بر سر میراث فرهنگی عراق آمده است.

● گهواره تمدن چگونه نابود شد

بین النهرین را گهواره تمدن می‌نامند. سرزمینی بین دو رود حاصلخیز دجله و فرات که میزبان قوم‌های مختلف بوده است. آثار تمدن در این منطقه به ۸۰۰۰ هزار سال پیش بازمی‌گردد اما اکنون و پس از ۴ سال بسیاری از آثار تاریخی در جریان حمله نیروهای آمریکا به عراق ویران شده و یا از موزه‌ها دزدیده شده است. نیل مک گرگور مدیر موزه بریتانیا در جلسه ای که با حضور کارشناسان سراسر جهان برای بررسی چگونگی ترمیم آثار باستانی و میراث فرهنگی عراق تشکیل شده بود گفت:"غارت و تخریب میراث فرهنگی و اشیاء عتیقه عراق در جریان سقوط شهر بغداد بزرگترین فاجعه ای است که از زمان جنگ دوم جهانی تا کنون در مورد میراث ملی یک کشور رخ داده است."

● موزه ملی بغداد غارت شد

در جریان غارتگری های پس سقوط بغداد، سرقت آثار تاریخی گرانبها و نسخه های خطی از موزه ملی بغداد بیش از هر چیز دیگر توجه رسانه‌ها را به خود جلب کرد. این موزه یکی از پنج مرکز مهم نگهداری آثار تاریخی جهان محسوب می شد. ابتدا تصور می‌شد که در حدود ۱۷۰ هزار قطعه از آثار باستانی موجود در این موزه به سرقت رفته اما به مرور معلوم شد که بسیاری از خزانه های اصلی موزه از قبل با دقت بسته‌بندی و به مکانی امن منتقل شده است. همچنین مشخص شد که کارمندان موزه در اوج جنگ سایر اقلام را برای جلوگیری از سرقت و نابودی به خانه هایشان برده بودند که به طور داوطلبانه بازگردانده شد. "گلدان مقدس وارکا" که قدمت آن به ۳۲۰۰ قبل از میلاد می رسد، یکی از عمده ترین آثار موزه و یکی از هزاران شی غارت شده در پی جنگ عراق بود که پس از چند ماه دوباره به موزه بغداد بازگردانده شد.

در ماه های بعد و پس از آنکه شماری از آثار ناپدید شده به موزه بازگردانده شد، تعداد آثار مفقوده به ۴۰ اثر رسید.

براساس فهرستی که باستانشناسان آمریکایی تدوین کرده‌اند، گنجینه های ارزشمندی شامل آثاری به قدمت پنج هزار و پانصد سال از تمدن بین النهرین، تمدن های بابل و آشور و خلفای عباسی وجود داشت. از جمله اشیای با ارزش این موزه می‌توان به یک گلدان سامری به قدمت پنج هزار سال،"شیر نیمرود"، یک اثر حکاکی شده بر عاج فیل متعلق به ۸۵۰ سال پیش از میلاد مسیح اشاره کرد.

پل زیمانسکی، استاد باستان شناسی خاور نزدیک در دانشگاه بوستون وضعیت درباره غارت موزه بغداد می‌گوید:"وحشیانه رفتار کرده‌ایم. ما نظم و قانون را درهم شکستیم. اوباش به تاراج بردند و ما به تماشا.

تاکنون سه هزار قطعه از آن توسط شهروندان عراقی و برخی توسط پلیس به موزه بازگردانده شده است. به علاوه هزار و ششصد قطعه در کشورهای همسایه، سیصد قطعه در ایتالیا و ششصد قطعه در آمریکا پیدا شده است. بیش از پانزده هزار قطعه عتیقه از موزه به غارت رفت که بسیاری از آنها به خارج از عراق قاچاق و برای فروش عرضه شد.

با این حال بخش عمده اشیاء دزدیده شده(۱۵ هزار قطعه)هنوز مقفودند اما برخی از مجموعه داران خصوصی در خاورمیانه و اروپا اذعان داشته اند که اشیائی با حروف IM (شماره اموال موزه بغداد) در اختیار دارند. در جریان جنگ همچنین کلیه محتویات کتابخانه ملی و آرشیوهای موجود در بغداد در آتش سوخته و ساختمان آن از درون نابود شد.

● یکی از عجایب هفتگانه پایگاه نظامی شد

در ابتدای جنگ نیروهای آمریکایی شهر باستانی بابل را به اشغال خود درآوردند و آنجا را تبدیل به پایگاه نظامی کردند. با عقب نشینی نیروهای ائتلاف از شهر باستانی بابل، صدمات غیرقابل جبران وارد شده به یکی از عجایب هفتگانه جهان باستان آشکار شد. در گزارش دکتر جان کرتیس مسئول بخش خاور نزدیک موزه بریتانیا آمده است: "آنها به دروازه ایشتار که یکی از معروفترین بناهای دوران باستان است صدمات عمده وارد کرده اند."

"خودروهای نظامی آمریکا پیاده روهای آجری ۲۶۰۰ ساله را خرد کردند. بیش از دوازده خندق در آنجا حفر شده و اجرای پروژه های نظامی، منطقه را برای نسل های آینده دانشمندان آلوده کرده است."

"این را هم اضافه کنید که مردم سعی می کردند آجرهای نه پیکر دروازه ایشتار را از جا بکنند."

مناطق باستانی مشهور مانند برج بابل و باغها معلق در کوهی از نی پنهان شده‌اند. در این منطقه لوح های خط میخی سومری وجود داشت که اکنون دیگر اثری از آنها دیده نمی‌شود. شهر بابل که در فاصله ۱۰۰ کیلومتری شهر حله در جنوب بغداد قرار دارد، هم اکنون به خرابه ای ویران می‌ماند.

● برج ملویه سامرا تخریب شد

برج ملویه که توسط متوکل خلیفه عباسیان بنا شده در جریان حمله نیروهای شورشی به نیروهای ائتلاف به عراق دچار خساراتی جدی شد. بخش فوقانی برج ملویه که به عنوان برج دیدبانی سربازان آمریکایی استفاده می شد، توسط شورشیان منهدم شد.

این بنای قدیمی که مناره ای حلزونی شکل است بیش از هزار سال قدمت دارد و ارتفاع آن ۵۲ متر است.

برج ملویه توسط متوکل، خلیفه عباسیان در سال ۸۲۵ میلادی زمانی که شهر سامرا مرکز خلافت عباسیان بود، بنا شد. برج ملویه یکی مراکز مهم توریستی در عراق بود و تصویر آن بر روی اسکناسهای عراقی نقش بسته است.

● مناطق باستانی برای نشستن هلی کوپتر مسطح شدند

یکسال پس از جنگ باستانشنان آمریکایی توانستند وسعت فاجعه را از نزدیک مشاهده کنند. بقایای بیش از ۱۵۰ شهر بجا مانده از دوران تمدن سومری ها که به هزاره چهارم پیش از میلاد برمی گشت تخریب شده و تبدیل به مناظری از خرده سفال و آجر شکسته شده است. اگر این شهرها به شیوه درست و دقیق حفاری شوند، می‌توانند به دستیابی به اطلاعاتی در مورد روند رشد و پرورش نژاد بشر کمک کنند. اما نیروهای ائتلاف به دلیل استفاده از مناطق باستانی به عنوان پایگاههای نظامی صدمات زیادی را به این مناطق وارد آورده‌اند.

دکتر جان کرتیس مسئول بخش خاور نزدیک موزه بریتانیا در گزارشی هشدار دهنده شرح می دهد که چگونه برخی مکانها واقع در وسط مناطق باستانی مسطح شدند تا برای فرود هلی کوپتر و پارکینگ خودروهای سنگین از آنها استفاده شود.

● غرامتی که میراث فرهنگی می‌دهد

در اجلاس سال ۲۰۰۵ یونسکو عبدالعزیز حمید رئیس هیئت آثار باستانی عراق به دلیل آسیب دیدن آثار باستانی این کشور، خواستار پرداخت غرامت از سوی نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا شد. او گفت که میراث فرهنگی عراق فقط متعلق به مردم این کشور نیست بلکه به تمام جهان تعلق دارد. وی افزود: از آغاز جنگ عراق در سال ۲۰۰۳، عدم توجه به نگهداری آثار باستانی در عراق نگرانی جهان را در این خصوص در پی داشته است. اما تاکنون نه تنها غرامتی به دولت عراق پرداخت نشده بلکه هر روز آثار باستانی عراق در مرز یکی از کشورهای همسایه معامله می شود. تاکنون کشورهای اردن، سوریه و کویت صدها قلم اثر باستانی، فرش و نقاشی را که پس از آغاز جنگ عراق از موزه ها و محوطه های باستانی آن کشور سرقت شده و از مرز عبور کرده است را ضبط کرده اند.