آینده نگاری تكنولوژیك, چشم انداز رسیدن به اهداف ۲۰ ساله

رسیدن به اهداف چشم انداز ۲۰ ساله كشور كه قرار است در آن ایران طی ۲۰ سال آینده جایگاه اول اقتصادی, علمی و فناوری در سطح منطقه را داشته باشد, جز با برنامه ریزی و تصمیمات درست امكانپذیر نخواهد بود تكیه بر عواملی چون دانش, تكنولوژی و دانایی می تواند ملزوماتی باشد كه ایران را در رسیدن به اهداف چشم انداز ۲۰ ساله یاری دهد

رسیدن به اهداف چشم‏انداز ۲۰ ساله كشور كه قرار است در آن ایران طی ۲۰ سال آینده جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه را داشته باشد، جز با برنامه‏ریزی و تصمیمات درست امكانپذیر نخواهد بود. تكیه بر عواملی چون دانش، تكنولوژی و دانایی می‏تواند ملزوماتی باشد كه ایران را در رسیدن به اهداف چشم‏انداز ۲۰ ساله یاری دهد. تاكید بر توسعه صنایع نوین كه در چشم‏انداز توسعه اقتصادی، اجتماعی ایران از آن به عنوان یك الزام یاد شده نه یك انتخاب، می‏تواند چراغ راه رسیدن به اهداف ۲۰ ساله باشد. تكیه بر صنایع و تكنولوژی‏های نو نیز این روزها ابزارهای مناسب خود را می‏طلبد. ابزارهای جدیدی كه توان مناسب برای درك پیچیدگی‏ها، دانش گسترده، نگاه بلندمدت و آینده‏نگرانه و سیاست لازم را به همراه داشته باشد. در حال حاضر اقتصاد درونگرای رسیدن سعی در حركت به سمت دانایی محور دارد كه استفاده از تجربیات دیگر كشورها می‏تواند افق جدیدی را پیش روی ایران بازكند. آینده‏نگاری تكنولوژیكی از ابزارهایی است كه ایران را در تشخیص تكنولوژی‏های نوظهور و تصمیم‏گیری در این خصوص یاری می‏دهد. سیستمی كه بسیاری از كشورها ازجمله همسایگان ایران طی دهه‏های گذشته برای تدوین استراتژی بلندمدت خود آن را به كار گرفته‏اند اما ایران هنوز گام‏های اولیه را در این زمینه برنداشته است.به طور كلی آینده‏نگاری شامل تلاش سیستماتیك است كه به آینده علم، تكنولوژی، جامعه و اقتصاد و تعامل بین آنها نگاه می‏افكند، تا به این ترتیب منافع اجتماعی، اقتصادی و زیست‏محیطی را افزایش دهد. آینده‏نگاری بیش از هر چیز ابزاری برای سیاستگذاری است از این رو این ابزار در جهت پاسخ به چالش‏ها، مشكلات و مسائل متفاوتی به كار می‏رود. كشورهایی چون انگلیس، آلمان، ژاپن، تركیه و... را می‏توان در اصل پیشگامان به‏كارگیری سیاست آینده‏نگاری تكنولوژیكی دانست. این كشورها نیز بنابر نیاز و اقتضاء زمانی به این ابزار روی آوردند. در این بین می‏توان سرآغاز فعالیت آینده‏نگاری در انگلیس را مثال زد. در بسیاری از كشورها حوزه‏های صنعت و پژوهش نیازمند نوعی همكاری و هم‏جهتی می‏باشند، اما معمولا بخش‏های پژوهشی مانند دانشگاه‏ها و مراكز تحقیقات در سیاستگذاری‏های خود مستقل تصمیم‏گیری كرده و به این ترتیب نتایج این حوزه در كاربرد دچار مشكل می‏شود. نوآوری‏های تكنولوژیكی نیز كه از پژوهش‏های این مركز به دست می‏آید، معمولا ناشی از فشار تكنولوژی و انباشت دانش است. حال آنكه حوزه صنعت بیشتر نیازمند رفع تقاضا و نیاز است. از آنجا كه مراكز پژوهشی و دانشگاهی توجه مناسبی نسبت به تقاضای موجود ندارند، یا اصولا توانایی تشخیص این تقاضا را ندارند، لذا دارای هماهنگی با بخش صنعتی نیستند. بسیاری از كشورها ازجمله انگلستان با تلاش بر منطبق كردن سیاست‏های آموزشی و پژوهشی خود سعی كردند كه این هماهنگی ایجاد شود. و این تلاش سرآغازی برای فعالیت آینده‏نگاری انگلستان شد. در نهایت انگلیسی‏ها در برنامه اول خود، ایجاد همكاری میان بخش پژوهش و بخش صنعت را ازجمله اهداف خود در فعالیت آینده‏نگاری قرار دادند.فعالیت‏های آینده‏نگاری ابتدا از كشور ژاپن كه روشی به نام دلفی را ابداع كرد، آغاز شد و پس از تجربه موثر این كشور دامنه آن به كشورهای آلمان، ایتالیا، شیلی، آرژانتین، برونئی، كانادا، نیوزیلند، گینه نو، فیلیپین، روسیه، سنگاپور، چین تایپه، آمریكا و ویتنام كه اعضای سازمان همكاری‏های آسیا و اقیانوسیه هستند، كشیده شد. به عنوان مثال ترك‏ها پس از تجربه روش‏های مختلف سیاستگذاری علم و تكنولوژی سرانجام در سال ۲۰۰۳ به منظور تنظیم سیاست‏های جدید تكنولوژیك در سطح ملی و تعیین اولویت بخش‏های مختلف در دو دهه آتی و با هدف ایجاد جامعه و اقتصاد نوآور، اولین پروژه جامع خود را با افق ۲۰ ساله و »چشم‏انداز ۲۰۲۳، استراتژی‏هایی برای علم و تكنولوژی« راه‏اندازی كردند. اولین پروژه آینده‏نگاری آفریقای جنوبی نیز حدود دو سال به طول انجامید اما در كره جنوبی همچنان كه فعالیت‏های بخش R&D در این كشور به صورت مستمر افزایش می‏یافت، نیاز به انجام پروژه‏های آینده‏نگاری جهت اولویت‏گذاری، كنترل و ارزیابی فعالیت‏های R&D و... نیز احساس می‏شد. اگرچه بحث آینده‏نگاری سابقه چندانی در كره جنوبی ندارد، اما اخیرا مشاهده شده كه سازمان‏های متولی امر R&D، به صورت فعالانه در پروژه‏های آینده‏نگاری تكنولوژی مشاركت می‏كنند. این نكته قابل ذكر است كه اولین پروژه آینده‏نگاری كره جنوبی به نام پروژه‏های بسیار پیشرفته ملی در سال ۱۹۹۲ برنامه‏ریزی شد. هدف این پروژه نیز افزایش رقابت‏پذیری صنایع داخلی به وسیله افزایش توانمندی‏های داخلی علمی - تكنولوژیك بود.»یونیدو« به كمك ایران آمد افتتاحیه دومین كارگاه بین‏المللی آینده‏نگاری تكنولوژی شنبه هفته گذشته در حالی برگزار شد كه نتایج اولین كارگاه بین‏المللی آینده‏نگاری از سوی هیچ یك از مسئولان و یا سخنرانان كارگاه مذكور عنوان نشد. برگزاركنندگان این سمینار مركز صنایع نوین و یونیدو بود كه با سخنرانی برخی از مدعوین، دومین كارگاه بین‏المللی آینده‏نگاری تكنولوژی نیز به كار خود پایان داد. ثقفی معاونت برنامه‏ریزی، توسعه و فناوری وزارت صنایع و معادن اولین سخنران این سمینار بود. وی طی اظهاراتی با اشاره به سند چشم‏انداز ۲۰ ساله كشور عنوان كرد كه توسعه‏یافتگی در برهه كنونی جز از طریق تكیه بر دانش و دانایی امكانپذیر نیست و كشورهای در حال توسعه نیز طی دهه اخیر به این موضوع بیش از پیش توجه داشته و ساز و كارهای مناسب را برای آن طراحی كرده و می‏كنند. وی با بیان این مطلب كه »وابستگی مثبت و غیرخطی بین دانش و سطح توسعه در كشورها برقرار است« تاكید كرد: براساس یك مطالعه انجام شده در سال ۲۰۰۴ بین ۱۲۱ كشور جهان و با توجه به شاخص ارزیابی اقتصاد دانش‏محور، ایران با عدد ۲/۹۴ از ده رتبه ۸۱ را بین كشورهای منتخب داشته است. این درحالی است كه متوسط شاخص مذكور بین كشورهای منتخب ۴/۲۸ بوده و پیش‏بینی می‏شود در سال چشم‏انداز (۱۴۰۴) حدود ۶/۵ الی ۷ باشد.ثقفی سپس چنین نتیجه‏گیری كرد كه چشم‏انداز تلاش زیادی را می‏طلبد. وی پائین بودن سطح فناوری تولید، ضعف ساختار فناوری اطلاعات و پایین بودن هزینه‏های تحقیق و توسعه صنعت را به عنوان تهدیدهای اساسی در مقابل اقتصاد دانش‏بر (KBE) نام برد و عنوان كرد كه این موارد نقش مهمی را در دستیابی به چشم‏انداز ۲۰ ساله ایفا خواهند كرد.معاونت برنامه‏ریزی، توسعه و فناوری وزارت صنایع و معادن همچنین با تاكید بر اینكه بدون توسعه فناوری، توسعه صنعتی میسر نمی‏شود، عنوان كرد بر اساس اسناد موجود نظیر سیاست‏های علنی برنامه چهارم مصوب مقام معظم رهبری و قانون برنامه چهارم، رقابت‏پذیر كردن صنعت كشور از جهت‏گیری‏های اصلی خوانده شده است. »

---