راهکارهایی برای تهیه کتابشناسی های ملی الکترونیکی آیا این کار لازم است

کتابشناسی های ملی الکترونیکی ENB online و روی CD ROM از اواخر دهه ۱۹۸۰ پدید آمده اند آنها از نظر پشتیبانی, نقاط دسترسی به فهرست ها و ابزار مورد نیاز کاربران بطور چشمگیری با هم تفاوت دارند یکی از نتایج حاصله پروژه کتابخانه های ملی اروپایی روی لوح فشرده بود که در سال ۱۹۹۳ سر منشا پیدایش اولین رهنمودها برای ENB ها بود

کتابشناسی های ملی الکترونیکی(ENB) ( online و روی CD-ROM) از اواخر دهه ۱۹۸۰ پدید آمده اند. آنها از نظر پشتیبانی، نقاط دسترسی به فهرست ها و ابزار مورد نیاز کاربران بطور چشمگیری با هم تفاوت دارند.یکی از نتایج حاصله پروژه کتابخانه های ملی اروپایی روی لوح فشرده بود که در سال ۱۹۹۳ سر منشا پیدایش اولین رهنمودها برای (ENB) ها بود. با اینکه آنها اکنون به دلیل توسعه سخت افزار و نرم افزار کامپیوتر تا حدی قدیمی شده اند، هنوز به عنوان نقطه شروعی خوب برای ر اهنماییهای جدید که هم برای توسعه (ENB) موجود و هم برنامه ریزی انواع جدید لازم هستند می توانند مورد استفاده قرار بگیرند، نیاز به راهکارهای جدید و زمینه های آنها برای (ENB) در زیر بحث می شود.

پروژه MARC را می توان به عنوان آغاز استفاده گسترده از رکوردهای کتابشناسی الکترونیکی در نظر گرفت که تقریبا در حدود ۴۰ سال پیش توسط کتابخانه های کنگره آمریکا آغاز شد. ار آن پس کتابخانه های ملی بیشتری کتابشناسی مشخصات ملی شان را به شکل الکترونیکی آماده کردند. نکته جالب اینکه، فرم چاپی هنوز فرم دلخواه کتابشناسی های ملی بود و کتابشناسی های الکترونیکی مدتهای مدیدی تنها برای تسهیل تولید آنها به کار می رفقتند. تغییر اساسی به دلیل دو رشد مهم صورت گرفت:

۱- استفاده گسترده از CD-ROM ها و توسعه شبکه های کامپیوتری که تولید کتابشناسی های ملی الکترونیکی را علاوه بر نسخه های چاپی تسریع نمودند.در دهه ۷۰ و ۸۰ بسیاری از کتابخانه های ملی رکورد های کتابشناسی خود را روی نوار مغناطیسی مبادله می کردند، برخی کم کم دسترسی آن لاین به اطلاعاتشان را ارایه نمودند. در ۱۹۸۶، بلافاصله پس از معرفی CD-ROM، کتابخانه های ملی انگلستان و فرانسه پروژه ای را با هدف تولید یک کتابشناسی ملی روی CD-ROM آغاز نمودند که هم جستجو و هم کپی رکورد ها در فهرست های کتابخانه محلی را پشتیبانی مینمود(۱۹۸۹, McSean , Smith) CD-ROM آزمایشی در ۱۹۸۸ آماده شد که متشکل از دو پایگاه اطلاعاتی بود که هریک ۳۰۰۰۰ رکورد داشتند. رکوردهای انگلیس در UKMARC و رکوردهای فرانسه در UNIMARC بود. اطلاعات کتابشناسی به زبان های انگلیسی، فرانسوی، آلمانی و ایتالیایی در دسترس بود. CD-ROM هایی که به صورت آزمایشی تهیه شده بود بطور وسیعی ارزیابی شد و اکثر واکنشها مثبت بود که تاکید می کرد که استفاده از نسخه الکترونیکی بسیار ساده تر از نوع چاپی بود.

۲- پروژه کتابخانه های ملی روی CD-ROM

موفقیت پروژه های آزمایشی مقدماتی، پزوژه کتابخانه های ملی اروپایی (ENLP) را تسریع نمود که در سال ۱۹۹۰ آغار شده بود و بودجه آن توسط کمیسیون اروپایی (DGXIII/E) تحت برنامه IMPACT و اعتلاف هفت کتابخانه ملی شرکت کننده تامین گردید. (Smith ، ۱۹۹۴ Salomonsen, و ۱۹۹۳( اهداف پروژه (National Libraries Projection CD-ROM ۱۹۹۳( به شرح زیر بودند:

• ارتقای دسترسی بهتر و آسانتر از سوی اکثر کاربران به کتابشناسی های ملی اروپایی.

• افزایش صرفه جویی در فهذست نویسی کتابخانه از طریق تبادل پیشرفته رکوردهای کتابشناسی بین موسسات ملی اروپایی بدون توجه به فرمت های مختلف MARC.

• توسعه نگرشهای مشترک به استراتژیها، برنامه ها و فرمتهای اطلاعات کتابشناسی (به ویژه اطلاعات کتابشناسی ملی) روی CD-ROM

پروژه به ۹ بخش کاری تقسیم شد که محتوای آن را نشان می دهد:

• تعریف نیاز ها برای یک ابزار بازیابی اطلاعات کتابشناسی روی CD-ROM

• ابزارهای تبدیل MARC (به فرمتهای دلخواه)

• توصیف مجموعه حروف الفبای اروپایی مورد نیاز

• وسایل ذخیره و بازیابی چند زبانه

• امکان برقراری لینک های آن لاین از CD-ROM

• برقراری ارتباط بین CD-ROM ها با سیستمهای کتابخانه های محلی

• لوازم و ابزارهای مختلف برای CD-ROMهای متعدد

• تولید CD-ROMهای آزمایشی

• مکانیسمهای توزیع / توافقهای بازاریابی

پروژه در سال ۱۹۹۳ با موفقیت به اتمام رسید.

پس از ده سال برخی نتایج پروژه به ویژه به دلیل توسعه چشمگیر سخت افزار و نرم افزار کامپیوتر قدیمی می شوند: DOS عملا ناپدید شده است و به دلیل استفاده گسترده از محیط ویندوز اینترفیسهای گرافیکی بدیهی فرض می شوند. در نتیجه، اکنون توصیه برای توسعه یه اینترفیس گرافیکی غیر ضروری است. از سوی دیگر ما اکنون انتظار داریم توصیه شود که ابزار باید با سایر برنامه های گسترده کامپیوتری به ویژه در زمینه فهرستها و علائم به کار رفته در خروجی صفحه نمایش هماهنگ باشند.با اینهمه بسیاری از یافته ها و توصیه ها هنوز معتبرند. هنوز اهمیت دارد که ابزارها، نیاز های گروههای مختلفی از کاربران را برآورده سازد. یک نقش عمده، شناسایی چهار نوع مختلف کابران (ونیازهایشان) بود که عبارتند از: کتابدار مجموعه سازی، فهرست نویس، کتابدار مرجع و کاربر نهایی. آنها با توجه به عملکردها، مراحل دستیابی، ایندکس ها، و خروجی نیاز های متفاوتی دارند. کتابداران مجموعه سازی باید بتوانند اطلاعات کافی در مورد یک موضوع را به سرعت بدست آورند تا بتوانند آنرا سفارش دهند. معمولا این با یک استراتژی ساده جستجو صورت می گیرد. فهرست نویسان عمدتا کتابهایی از قبل فهریت نویسی شده را به جهت پشتیبانی فهرست نویسی یا کپی برداری از آنهایی که قبلا فهرست نویسی شده اند، جستجو می نمایند، آنها باید رکوردها را به صورت تک تک یا گروهی برای ویرایش و جایگزینی بگیرند. کتابداران مرجع موضوعات را با استفاده از اطلاعات نسبی و گاهی نادرست جستجو می کنند. این مطلب در مورد کاربران نهایی نیز صحت دارد. کاربران بی تجربه، بیشتر علاقمند به استفاده از راهنمایی هایی هستند که با استفده از نشانگر روی صفحه نمایش ظاهر می شوند. اهمیت کمک آن لاین با طراحی های درست در نتیجه گیری ها عنوان شد.بسیاری از کشورها از یافته ها و توشیه ها پروژه اروپایی در تولید کتابشناسی های ملی خودشان روی CD-ROM عمدتا به همراه نسخه های چاپی استفاده نمودند. تمام کشورهایی که کتابشناسی ملی شان را روی CD-ROM منتشر می کنند نیز همان اطلاعات را به صورت آن لاین ارایه می دهند، که برخی به شکل یک پایگاه اطلاعاتی مجزا، و سایرین به عنوان بخشی از فهرست کتابخانه ملی شان این کار را انجام می دهند.

۳- CD-ROMها در مقابل کتابشناسی های ملی آن لاین

مزایای CD-ROM قیمت ارزان آن، قابلیت دسترسی، استفاده گسترده و مستقل بودن از سرعت، کیفیت، و قیمت شبکه های کامپیوتری است. بزرگترین عیب کتابشناسی های ملی روی CD-ROM (که با نسخه های چاپی به طور مشترک دارند) آن است که هیچ گاه مانند نسخه های آن لاین به روز نیستند. آنها از دو بار در ماه تا فقط دو بار در سال به روز رسانی می شوند. انتشار کتابشناسی ملی روی CD-ROM تنها زمانی که اعمال و خدماتی را ارائه دهد که جایی دیگر فابل استفاده نیستند مناسب است، مثلا:

• ابزار های ذخیره و بازیابی با طراحی خاص

• اعمالی که مخصوص جستجوی کتابشناسی های ملی هستند

• فرمتهای خروجی متعدد

• گرفتن و فرستادن رکوردها

۴- ارزیابی کتابشناسی های ملی الکترونیکی

فراوانی پایگاههای اطلاعاتی مختلف CD-ROM و جستجوی کاربر نهایی موجب تحقیقات بسیاری از نویسندگان روشی در پیش می گیرند که مشابه ارزیابی منابع مرجع بطور کلی، با تاکید بر کیفیت اطلاعات، پوشش و ماخذ است. ارزیابی ابزارهای ذخیره و بازیابی مورد استفاده کاربران و توجه به کاربرد و کاربرپسند بودن آنها تنها در دهه ۹۰ پدید آمد. نمونه ای از ارزیابی کتابشناسی های ملی روی CD-ROM توسط Zumer(۲۰۰۰) منتشر شد وسایل ذخیره و بازیابی شش کتابشناسی ملی روی CD-ROM (انگلیسی، اسپانیایی، فرانسوی، ایتالیایی، چک و اسلوانیایی) طبق یک چهارچوب، ارزیابی و مقایسه شدند و توصیه های کلی برای طرح دلخواه کابر را بررسی نمودند.

منبع:

Žumer, Maja. Guidelines for electronic national bibliographies: are they needed?

National and University LibraryLjubljana, Slovenia

http://www.ifla.org/IV/ifla۶۹/papers/۱۰۸e-Zumer.pdf

نوشته: Maja Žumer

ترجمه: ثریا دلیوند

كارشناس مسئول كتابداری مرجع- دانشگاه شهید بهشتی

---