چالش های حرفه حسابرسی در ایران

یکی از چالش های اساسی حسابرسان در حسابرسی صورت های مالی مجموعهء مورد رسیدگی قوانین و مقررات حاکم بر عملیات مالی صاحبکار است به گونه ای که از انطباق رویه ها ومقررات به کارگرفته شده با آنچه که در صورت های مالی ارایه شده است اطمینان حاصل شود

از عمر حرفهء حسابرسی در ایران نیم قرن می‌گذرد اما در این دوره حرفه فراز و نشیب‌های زیادی به خود دیده است.

۱) چالش مقررات و قوانین در اجرا

یکی از چالش‌های اساسی حسابرسان در حسابرسی صورت‌های مالی مجموعهء مورد رسیدگی قوانین و مقررات حاکم بر عملیات مالی صاحبکار است به گونه‌ای که از انطباق رویه‌ها ومقررات به‌کارگرفته شده با آنچه که در صورت‌های مالی ارایه شده است اطمینان حاصل شود. وجود قوانین و مقررات و بخشنامه‌های مختلف در طول دوره‌های زمانی بلندمدت (شامل قوانین مالیاتی وبرنامه‌های توسعه و..) و کوتاه‌مدت (شامل بودجه‌های سالانه و بخشنامه‌ها و مصوبه‌ها و...) پیچیدگی رسیدگی به صورت‌های مالی صاحبکاران را موجب می‌شود. به هر حال حسابرسان هم توانایی‌هایی خارج از محدودیت‌های انسانی خود نمی‌توانند داشته باشند و بنابراین‌ خواستن این‌که آن‌ها به تمامی قوانین اشراف داشته باشند خواسته‌ای غیرمعقول است. بنابراین‌ همواره این ریسک وجود دارد که حسابرسان، قوانین را نادرست تفسیر کنند و یا تاثیر آن را در گزارش خود نسنجیده و نادیده گرفته باشند. برخی ممکن است این را به عنوان مشکل بیرونی حسابرسی قلمداد کنند اما از این منظر که در زمان اجرا، نیروها یا کاملا به قوانین اشراف ندارند و یا این‌که آموزش‌های کافی در این خصوص ندیده‌اند اجرا و نتیجه‌گیری کار را برای حسابرسان مشکل می‌کند.

۲) نیروی انسانی و سیستم مدیریت منابع انسانی

یکی از مشکلات حرفه (که بعضا به سودجویی و بعضا نیز به شرایط کلی حاکم بر اقتصاد بر می‌گردد) بحث دستمزدهای پایین نیروهای کار در موسسات حسابرسی است به گونه‌ای که بیش‌تر نیروهای این حرفه پس از چند سال کسب تجربه احساس می‌کنند تلاش و کوشش آن‌ها به تناسب از لحاظ مالی جبران نمی‌شود و بنابراین‌ از حرفه به سمت مشاغل حسابداری و مدیریت مالی نقل مکان کاری می‌کنند به گونه‌ای که اختلاف حقوقی بعد و قبل از ترک موسسه به صد درصد و یا بیش‌تر نیز می‌رسد به این‌ جهت اکثریت افراد شاغل در این حرفه در پنج سال اول کاری خود، که بیش‌ترین بار کاری موسسات حسابرسی و آموزش به نسل‌های بعدی را به دوش می‌کشند، از حرفه خارج می‌شوند و با بررسی حرفه می‌توان دید که در طول یک دورهء بلندمدت، حرفه تقریبا با نسبت ثابتی از افراد حرفه به بقای خود ادامه می‌دهد.

۳) آموزش و فراگیری اندک

از جمله مواردی که در کاهش کیفیت پروند‌ه‌های حسابرسی و نهایتا کاهش تاثیرگذاری استانداردهای حسابرسی بر ارایهء گزارش و رفتار حسابرسان موثرند بحث آموزش و فراگیری اندک با توجه به تحولات حرفه و نیازهای فزایندهء جامعه به خدمات متنوع اعتباردهی است (که از اقلام مالی گرفته تا غیر مالی را نیز شامل می‌شود) هرچند که این موضوع اخیرا با شدت بیش‌تری توسط جامعهء حسابداران رسمی دنبال می‌شود و یکی از ملاک‌های رتبه بندی و پذیرش کار و همچنین کنترل کیفی اعضا در نظر گرفته شده است اما باز هم نیاز به همت تمامی اعضا در اعتلای خدمات حرفه‌ای و همکاری و همفکری آموزشی در راستای رفع نیاز افراد حرفه احساس می‌شود. برقرار بودن جلسات اختیاری و مستمر در خصوص مسایل حرفه‌ای و آموزشی به صورت خودجوش طی هر هفته که به صورت گفتارهای طرح مساله و حل مساله به صورت گروهی در مکان مشخص شده‌ای تشکیل یابد می‌تواند به تقویت این نظام خود انتظام کمک کند.

۴) عدم ثبات درآمدی و بحث رتبه‌بندی

یکی از چالش‌های موجود بر سر راه موسسات حسابرسی تازه شکل گرفته عدم توان رقابت با موسسات قدیمی موجود در حرفه و بنابراین کاهش حاشیهء سود درآمدی با توجه به تشکیلات سازمان یافتهء موسسات در چهارچوب اساسنامهء جامعه حسابداران رسمی است. این عامل خود سبب شده که طیف رقبای پر قدرت جهت کسب سهم بیش‌تر از بازار حسابرسی در تکاپوی بیش‌تر برای باز کردن بحث رتبه‌بندی موسسات خود توسط جامعه باشند تا به این ترتیب دامنهء رقابت بر موسسات ناشناخته را تنگ‌تر کرده و سهم بازار خود را افزایش دهند.

۵) استانداردهای ناکامل و ناتمام و اظهارنظر مطلوبیت صورت‌های مالی

استانداردهای حسابداری ایران برگرفتهء ناتمامی از استانداردهای بین‌المللی است به‌گونه‌ای که در برخی از موارد باید تحقیق کاملی در خصوص شرایط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کشور صورت می‌پذیرفت و بعد استاندارد عمومی و اجرایی می‌شد و در برخی موارد نیز استانداردی ارایه نشده است .

۶) رابطه سالاری و پیوند طبقاتی و محوریت افراد تا موسسات

موسسات حسابرسی به صورت تضامنی تشکیل می‌شوند و افراد حاضر در آن محوریت سودآوری و انعقاد قرارداد موسسه را موجب می‌شوند. بنابراین روابط و محوریت طبقاتی در اخذ کار بسیار مهم‌تر از نام و اسم شرکت است. اسم موسسه می‌تواند یک سرقفلی برای موسسه محسوب شود آن هم تا زمانی که آن شخص به عنوان سهام‌دار و شریک در آن موسسه حضور فعال داشته باشد. بنابراین قراردادها جایی اجازهء ظهور می‌یابند که شخص در آن موسسه حاضر باشد و مهم نیست که نام موسسه چیست و یا چه خواهد شد. این موضوع به نوعی بزرگ کردن نام یک موسسه را و ارزش بخشیدن به آن را در قالب عنصری به نام سرقفلی غیرممکن می‌سازد یک استثنا براین امر وجود دارد و آن هم با تجمع و ادغام چندین شریک در یک موسسه حرفه‌ای.

۷) مناقصه و استعلام

کار حرفه‌ای با مناقصه منافات دارد. ممکن است در حال حاضر شما به صورت رسمی در جایی مشاهده نکنید که برای یک کار حسابرسی سازمان یا شرکتی موضوع را به مناقصه گذاشته باشد اما در عمل صاحبکاران از شرکت‌های مختلف استعلام می‌گیرند. استعلام از موسسات حرفه‌ای اجحاف بر حرفه و امکانی به صاحبکاران برای کوچک کردن حرفه‌ای‌ها و خوار شمردن آن‌هاست. بنابراین جامعهء حسابداران رسمی برای اعتلای حرفه لازم است که قیمت خدمات حسابرسی را در سایت ارایه کند و صاحبکاران در صورت استعلام از حسابرسان، توسط حسابرسان به سایت ارجاع داده شوند با این شیوهء عمل دامنهء انتخاب صاحبکاران به صلاحیت حرفه‌ای و امکانات مالی و پرسنلی معطوف شود و نه این‌که با استعلام از حسابرسان تفاوت قیمت‌های آنچنانی را در بین حسابرسان برای اخذ یک کار داشته باشیم.

۸) اجرای سنتی در دنیای ریسک‌ها و سیستم‌های اطلاعاتی و شبکه‌های ارتباطی نوین

تجارت سال‌هاست که مرزها را_در نوردیده و سرمایه مثل شبح در چشم بر هم زدنی دور کرهء‌زمین را می‌پیماید. در حالی که در کشورهای پیشرفته بحث حسابرسی مستمر و حسابرسی کامپیوتری و شبکه‌ها و... مطرح و در حال انجام است ما هنوز در حال تهیهء کاربرگ‌های حسابداری به سیاق سال‌های دور هستیم. این موضوع به کم بودن حجم آموزش و مطالعه در حرفه و از طرفی به ضعف کلی صنعت و اقتصاد بر می‌گردد به هر حال ما از حرفه به نسبت آنچه در کشورهای پیشرفته در جریان است عقبیم و این نیاز به صرف هزینه‌های زیادی دارد که ممکن است بخشی از هزینهء آن را حسابرسان از طریق افزایش حق عضویت مجبور به پرداخت شوند.

۹) گزارش حسابرسی مبهم و بدون ارایهء چشم‌انداز صحیح از ریسک‌های واحد تجاری

نتیجه و ماحصل تمامی آنچه برای یک حسابرسی مطلوب از ابتدای آن در قالب برنامه‌ریزی و اجرا گرفته تا انتهای آن که پایان اجرای عملیات حسابرسی است به منظور تهیه گزارشی پایش شده در خصوص نتایج عملکرد و وضعیت مالی صاحبکار به منظور استفادهء ذی‌نفعان است. بنابراین آنچه در این گزارش می‌آید باید موجبات شفافیت بیش‌تر ریسک‌ها و تهدیدهایی که سازمان با آن روبه‌روست برای ذی‌نفعان فراهم آورد و نه این‌که ابهام را افزایش دهد و چشم‌اندازی در خصوص وضعیت آتی حتی به صورت ضمنی ارایه ندهد. شاید برخی بگویند که وظیفه ارایهء چشم‌انداز به اجتماع، وظیفهء مدیران و صاحبکار است و نه حسابرس اما با توجه به تلفیق وظایف بازرسی (که بخشی از ارکان شرکت تلقی می‌شود) و حسابرسی مستلزم این است موسساتی که نمایندهء سهام‌دار و جامعه (اجتماع) هستند (چون در بهترین موقعیت برای ارایهء این چشم‌انداز قرار دارند) این خواسته را برآورده کنند.

مهدی غلام‌زاده‌

کارشناس‌ارشد حسابداری