ضرورت بررسی علمی شدن فضای دانشگاه

چالش های پیش روی جنبش نرم افزاری

امروزه علم به دلیل برتری تبدیل شده است. از یک سو انسان می کوشد با به دست آوردن افق های بالاتری از علم و تکنولوژی خود را تنها به اتکای خود -اومانیسم- قدرتمندی بی رقیب در جهان کنونی اثبات کند و از سوی دیگر کشورهای غربی با انحصار علوم مختلف سعی دارند علم را به عنوان یک سلاح برای رسیدن به مقاصد سلطه گرایانه خود مورد استفاده قرار دهند.

طی ۳۰۰ سال گذشته از تاریخ کشورمان اگرچه ده ها روشنفکر و دانشمند ایرانی متولد شده اند، اما به دلیل انحصار علوم در دست سلطه گرایان نرخ تولید علوم نسبت به تاریخی که دانشمندانی چون بوعلی سینا، ابوریحان، خوارزمی و... می زیسته اند، کمتر شده و یا حتی در مواردی صرفاً گیرنده علوم غیربومی محسوب می شویم.

در چنین شرایطی مقام معظم رهبری با روشنگری های همیشگی خود به توسعه جنبش نرم افزاری تأکید کرده و حتی انتظار ایشان بر این است که تولید علم در داخل کشور یکی از کانال های اصلی تولید ثروت برای کشورمان باشد. به هر جهت قشر دانشگاهی با تعهدی که نسبت به آرمان های انقلاب اسلامی دارند، مسئولیت خطیرشان بر این است که زمینه ساز پیشرفت همه جانبه کشور به ویژه در عرصه علوم و فناوری های جدید باشند تا در آینده نزدیک نه تنها در این مسیر واردکننده نباشیم، بلکه خود در جایگاه تولیدکننده قرار گیریم که غرب را نیازمند فرمول ها، دستاوردها و اندیشه دانشمندان جوان و متعهد ما می کند.

دست یابی به فناوری هسته ای و نیز علوم ژنتیکی افق های برتر علمی را پیش روی ایرانیان گشود، به گونه ای که غرب را هراسناک از موقعیت خود به اعتراض و مقابله واداشت.

افق دیگری که بسیار مورد توجه دانشمندان ایرانی است و اتفاقاً در این مسیر نیز کارهای تحقیقاتی منسجمی را انجام داده اند، دست یابی به فناوری نانو است.

طی سه دهه آینده رقابتی بین همه دانشمندان جهان شکل می گیرد تا حرف های نویی در زمینه فناوری نانو داشته باشند، بنابراین این سال ها، سال های تحقیق و جستجو به حساب می آید. جالب است که بدانید دانشجویان پوینده ما نیز متوجه چنین موجی هستند و تمام تلاششان را به کار گرفته اند. در پژوهشکده هایی چون پژوهشکده نانو تکنولوژی شهید چمران دانشگاه امیرکبیر ده ها دانشجوی جوان با تعهد بسیجی و تفکر جهاد در عرصه علمی گردهم آمده اند تا برای سه دهه آینده حرف اول در عرصه فناوری و تکنولوژی جدید متعلق به آنها باشد.

● علم، یکی از ستون های امنیت ملی کشور

گام ها باید بلندتر و سرعت پیگیری کارهای تحقیقاتی باید بیشتر شود. محمد شیخان جانشین بسیج دانشجویی دانشگاه های تهران معتقد است با این همه تأکیدات مقام معظم رهبری پیرامون توسعه جنبش نرم افزاری انتظار می رود حرکت ها تندتر شده و تحقیق و پژوهش در عرصه دانشگاه بیشتر از هر زمان دیگری جدی گرفته شود.

وی در مورد اهمیت جنبش نرم افزاری در دانشگاه ها می گوید: «اوایل انقلاب تلاش ما در سنگرهای دفاع مقدس معنا می گرفت و امروز در مسیر تکامل انقلاب و تحقق آرمان هایمان، تلاش همه آحاد ملت به ویژه جوانان صاحب علم و اندیشه در سه حوزه جهادی عدالت خواهی، خدمت رسانی و نرم افزاری معنا می شود.»

وی در ادامه می گوید: «پیشرفت علمی از آرمان های ملت انقلابی ماست. همه مردم خصوصاً قشر فرهیخته خواهان تحقق آن هستند و از دولتمردان انقلاب اسلامی می خواهند زمینه یک جهش علمی را فراهم سازند. در دنیای کنونی نیز علم یکی از ستون های امنیت ملی هر کشور محسوب می شود.

این گونه است که اگر یک مطالعه تاریخی نسبت به فرمایشات مقام معظم رهبری داشته باشیم، متوجه می شویم ایشان با دید دوراندیشانه خود از چندین سال قبل ضرورت تولد جنبش نرم افزاری را در ساحت دانشگاه تشخیص داده و آن را یک نیاز حیاتی ارزیابی کرده اند.»

وی در پاسخ به این سؤال که چرا در حد انتظار وارد چنین جنبشی نشده ایم و هنوز هم کلاس های تئوری دانشگاه پررونق تر از عرصه تحقیق و پژوهش هستند، می گوید: «ما انتظار داریم به علوم بومی، کاربردی با دید متعهدانه و انقلابی برسیم. در این مسیر لازم است از مرز علوم وارداتی و متون ترجمه ای گذشته تا به جسارت تحقیق و تولید علم دست پیدا کنیم. از سوی دیگر در حوزه علوم انسانی می توان دست های توانمند دانشجویان محقق را به دست های جستجوگر طلاب جوان گره زد و علاوه بر بالابردن روحیه خودباوری به تولید علوم بومی و کاربردی که چاشنی آن ریشه های ایرانی و دینی است، برسیم. اساتید نیز در این میان نقش بسزایی خواهند داشت. آنان می توانند به جای انتقال دانش وارداتی سکان دار تولید علم باشند و در سر کلاس صرفاً شیفته و مطیع علوم غربی جلوه نکنند. این قشر پرچم داران جنبش نرم افزاری در خط مقدم جهاد علمی هستند.»

● غرب، انحصارگر علوم مختلف

محمد اسماعیل کفایتی مسئول پژوهشکده نانو تکنولوژی بسیج دانشجویی دانشگاه امیرکبیر و دانشجوی دوره دکتری همین رشته نیز با اشاره به این که ۲۰۰ سال پیش بعد از انقلاب صنعتی در دنیا جریانی علیه دین شکل گرفت، می گوید: «غربی ها بعد از انقلاب صنعتی تلاش کردند دین را از همه ابعاد زندگی بشر حذف کرده و جدایی دین از عرصه علم را ترویج کنند. به بیشتر محصولات تصویری و فیلم های غربی به ویژه در ژانر علمی- تخیلی دقت کنید متوجه می شوید که تأکید بر قدرت انسان - نه قدرت پروردگار- محور داستان است. سپس بحث منفعت را مطرح کردند و این را با دیدگاه مادی توسعه دادند و سعی کردند استعمار علمی ایجاد کنند تا فقط خودشان صاحب تکنولوژی باشند. انقلاب اسلامی که به پیروزی رسید انحصار غرب در چهار شاخه علمی، نظام حکومتی، فضای دوقطبی و تسلیحاتی شکسته شد. از همان ابتدای پیروزی انقلاب یکی از رؤسای جمهوری اسبق آمریکا وصیت کرده بود که اجازه ندهید کشور ایران از لحاظ تکنولوژی که برانگیزنده سایر ملت هاست به فناوری پیش رفته دست پیدا کند که این موضوع در مورد تکنولوژی هسته ای به طرز چشمگیری قابل مشاهده است. هرچند در زمینه های دیگر هم با تحریم ها و خط قرمزها روبرو بوده ایم. به همین دلیل امام (ره) و مقام معظم رهبری به بحث خودکفایی و استقلال علمی تأکید کرده اند.»

این صاحب نظر ذکر این نکته را که استعمار در سالیان دراز دو رویکرد در زمینه پیشرفت های علمی کشورمان در پیش گرفته، ضروری دانسته و می گوید: «یک حرکت غرب در زمینه علوم انسانی این بوده که نیروهایی را آموزش داده و تربیت کرده و آنها را با هدف ترویج اهداف استعماری اش به داخل کشورمان فرستاده است و رویکرد دوم در ارتباط با علوم فنی و مهندسی و پزشکی این بوده که مغزهای این علوم را تا توانسته برای تولید فناوری در غرب به کار گرفته است. از این رو می بینیم که تعداد دانشمندان فنی و پزشکی نسبت به علوم انسانی در غرب بیشتر است.»

● انطباق پروژه های پژوهشی با نیازهای کشور

مهدی پیری مسئول پژوهشکده کوثر دانشگاه تهران که در حوزه علوم انسانی صحبت های فراوانی دارد، می گوید: «در حال حاضر جهت علمی در دانشگاه صرفاً به سمت دریافت دانش است و کارهای پژوهشی یا اصلاً در اولویت قرار نمی گیرد و یا اگر هم تحقیقاتی صورت گیرد در مسیر نیازهای کشورمان نیست. اتفاقاً شمار تحقیقاتی که بدون در نظر گرفتن اولویت ها و نیازها انجام می شود، کم نیستند و همه این ها نوعی اسراف کاری است. شاید یکی از مصادیق اصلاح الگوی مصرف جهت دهی مناسب موضوعات تحقیقاتی و انطباق پروژه ها با نیازهای اساسی کشور باشد.»

وی در ادامه می گوید: «در حوزه علوم انسانی نیز به ویژه در علومی چون روانشناسی، جامعه شناسی و... بسیار متکی به علوم ترجمه ای غرب هستیم. در گام های اولیه هدف ما برای اصلاح این روند این گونه است که مبانی اصلی علم را بگیریم و به آن گزاره های بومی و اسلامی را اضافه کنیم تا در آینده به مرحله تولید علم با توجه به نیازها و اولویت های بومی برسیم.»

پیری با معرفی گروه های پژوهشکده کوثر نظیر گروه مطالعات و پژوهش های اقتصادی، گروه سیاست گذاری و آموزش عالی، گروه مطالعات آمریکا، گروه مطالعات راهبردی بسیج، گروه مطالعات فرهنگی و دو گروه مهندسی الکترونیک و کامپیوتر پیرامون بودجه اجرای پروژه ها می گوید:

«کار در پژوهشکده کوثر بیشتر بر مبنای تألیف کتاب با موضوعات مورد نیاز روز است. گاه سازمانی سفارش پروژه می دهد و گاه خودمان ضرورت ها را ارزیابی کرده و سوژه یابی می کنیم. به این ترتیب بخشی از هزینه ها در ارتباط با سازمان های دولتی و خصوصی سفارش دهنده پروژه تأمین می شود و بخش دیگری را از طریق برگزاری کلاس های آموزشی برای دانشجویان در پژوهشکده تأمین می کنیم. به هر حال باید گام های اولیه را برداشت تا هر روز قوی تر از دیروز ظاهر شویم.»

● ایجاد شبکه علمی با اتکا به تعهد انقلابی

شیخان با بیان این که اگر دیروز بسیجیان ما در آزمون الهی دفاع مقدس سربلند و پیروز بیرون آمدند، امروز نیز معتقدیم که موفقیت در جهاد علمی تنها با فرهنگ و تفکر بسیجی تحقق می یابد، می گوید: «بسیجی آرمان گرا و باگذشت است و در هر میدانی تن به کار می دهد. یک روز میدان جنگ و امروز هم میدان علم، سیاست، تحقیق، پژوهش و نوآوری.

دانشجویان بسیجی باید جلوتر از همه وارد عرصه علمی شوند و در این میدان شب و روز را نشناخته و همه همت خود را به کار گیرند. چنین دانشجویان دغدغه مندی با برنامه ها و فعالیت های علمی خود، تحرک و نشاط را در فضای دانشگاه به وجود می آورند. در راستای همین تلاش پژوهشکده ها و کانون های علمی و پژوهشی بسیج دانشجویی چون پژوهشکده محیط زیست بسیج دانشجویی دانشگاه تهران، پژوهشکده کوثر دانشگاه تهران ویژه علوم انسانی، پژوهشکده شهید رضایی دانشگاه شریف، پژوهشکده نانو تکنولوژی شهید چمران دانشگاه امیرکبیر، پژوهشکده علم و دین شکل گرفته اند که دستاوردهای دانشجویان متعهد بسیجی در فضای این پژوهشکده ها قابل تأمل است.»

وی در تکمیل صحبت هایش می گوید: «ایجاد شبکه علمی یکی از ضرورت های انکارناپذیر است. چنانچه بتوانیم رشته ای بین دانشجویان دغدغه مند و متعهد ایجاد کنید با تولید شبکه علمی کشور می توان در پایان دهه چهار انقلاب به یک سطح علمی برتر در دنیای کنونی رسید و علم را ابزاری برای تکامل بشر قرار داد، نه کشتار جمعی و توسعه شبکه های سلطه گری.»

● دست یابی به افق های جدید علمی توسط دانشجویان متعهد

بحث فناوری نانو در سال ۷۸-۷۷ مطرح شد و سیاست گذاری ها بر این مبنا قرار گرفت که به سرعت توسعه فناوری نانو با کمک پژوهشگران در کشور پیگیری شود که اتفاقاً در بعد آموزشی و پژوهشی موفق بوده ایم.

کفایتی مسئول پژوهشکده نانو تکنولوژی بسیج دانشجویی دانشگاه امیرکبیر پیرامون چگونگی راه اندازی این پژوهشکده توضیح می دهد: «در سال ۸۲ در دانشگاه امیرکبیر با همکاری بسیج یک سری همایش هایی پیرامون آشنایی با فناوری نانو برگزار شد که گام بعدی باتوجه به استقبال خوب اساتید و دانشجویان راه اندازی پژوهشکده بود. تا به حال طی سه دوره آموزشی در هر دوره ۵ هفته ای، ده کلاس آشنایی با نانو برای دانشجویان رشته های مختلف برگزار کرده ایم. طی همین مدت کوتاه پژوهشگران جوان ما توانسته اند از برخی اکسیدهای فلزی محصولات نانو استخراج کنند که جای بسی تأمل دارد. پژوهشکده شامل بخش های نیروی انسانی، آموزش، پژوهش، طرح برنامه و مطالعات راهبردی و نیز روابط عمومی است.»

وی در ادامه به توضیحات بیشتری پیرامون فناوری نانو پرداخته و می گوید: «نانو (۱۰) در مقیاس طولی- نه جرم و زمان- یک هزارم میکرون است. بین دنیای قابل لمس با مقیاس بسیار بزرگ و دنیای اتمی با مقیاس بسیار کوچک حالت بینابینی وجود دارد که آن را نانو می خوانیم. دنیای نانو هم خواص نزدیک به اتم (خواص کوانتومی) را شامل می شود و هم برخی خواص دنیای بزرگ و توده ای را در خود دارد. اگر بخواهیم از نانو ذرات صحبت کنیم باید به سطح بزرگ چسبندگی این ذرات اشاره کنیم که به آنها قابلیت ویژه ای بخشیده است. در دنیای نانو همه چیز با دنیای قابل لمس و بزرگ فرق دارد. بر فرض مثال رنگ طلا قرمز است و یا نانو ذرات فلز که در حالت ماکرو به آرامی دستخوش اکسیداسیون می شوند، در حالت نانو سریعاً (به صورت شعله) واکنش داده و اشتعال پذیرند.»

وی ادامه می دهد: «ما با دو رویکرد در مورد استخراج ذرات نانو روبرو هستیم. یکی حالت از بالا به پایین که ذرات را از حالت ماکرو با ریز کردن به ابعاد نانو می رسانیم و حالت دوم از پایین به بالا که با کنار هم قرار دادن اتم ها و ملکول ها ذرات نانو متولد می شوند.

برخی دانشمندان مصرانه معتقدند نانو فناوری به مفهوم مورد دوم است و صرفاً از طریق فیزیکی (کنار هم قرار گرفتن ذرات) باید به استخراج محصولات نانو اهتمام ورزید.»

کفایتی به قابلیت های بسیار بالاتر دنیای نانو نسبت به دنیای اتم اشاره کرده و معتقد است این علم بیش از علوم، رایانه ای و ژنتیکی دنیا را دستخوش تحول می کند. روزهایی را تصور کنید که لباس و لوازم خانگی هرگز دستخوش استهلاک نمی شوند و خودشان به خودی خود بخش های سائیده را ترمیم می کنند! دیگری هیچ عمل بازی در پزشکی صورت نمی گیرد. قرص و آمپول حذف می شوند و ذرات نانو با رساندن خود اعضای مختلف بدن وظیفه درمان را انجام می دهند و یا در صنعت انقلاب بسی بزرگتر رخ خواهد داد. حتی سرعت انتقال به ویژه در عرصه هوا و فضا به نحو چشمگیری افزایش می یابد. آیا به تونل زمان انیشتین دست پیدا می کنیم و با تبدیل جسم به ذرات نانو در سرعت نور به هر کجا که بخواهیم سفر خواهیم کرد؟!

نرخ بالای جمعیت جوان، برخورداری از بهره هوشی بالا و نیز فرهنگ، تمدن و میراث قوی علمی و فکری وقتی در کنار علاقمندی به کسب دانش نوین و فناوری های جدید قرار می گیرد، ماحصلش برخاستن ده ها دانشجوی متعهد و دانشمند از بستر پژوهشکده ها و کانون های علمی دانشگاهی می شود.

در فضای حساس دانشگاهی بعد از انتخابات این انتظار وجود دارد که مسئولان بیش از هر زمان دیگری به تقویت جنبش نرم افزاری بیندیشند و در سنگر جهاد علمی نمونه دیگری از رشادت های دانشجویان صاحب اندیشه و تعهد را به نمایش بگذارند. بسیج دانشجویی دانشگاه ها نیز در تحقق این مهم نقش به سزایی داشته و با بی ادعایی تمام سعی دارد مدل ها و الگوهایی برای توسعه مراکز تحقیقاتی و پژوهشی در قلب دانشگاه ها، ارائه دهد. احداث پژوهشکده هایی در حوزه علوم فنی و دینی نمونه ای از این گام های مؤثر است. بدون شک دنبال کردن این قبیل حرکت ها به بالندگی چشم انداز بیست ساله کشور کمک بسیاری خواهدکرد. به ویژه که دو عنصر دانش و تعهد مکمل یکدیگر بوده و دو بال برای اوج گرفتن در آسمان پیشرفت های آینده کشور هستند.

پیشرفت های علمی ایران طی چند سال اخیر به حدی چشمگیر بوده که حتی رسانه های غربی در یک تلاش همگرایانه نیز نتوانسته اند ابعاد وسیع این پیشرفت ها را وارونه جلوه دهند. رشد قابل توجه مراکز دانشگاهی و نیز آمار دانشجویی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نرخی بی سابقه در میزان توسعه فضای علمی کشور محسوب می شود. همچنان که از لحاظ فیزیکی بر تعداد کلاس های درسی دانشگاه می افزاییم، انتظار می رود شاهد نوعی جهش در ارزیابی کیفی فضای علمی دانشگاه ها باشیم و این مهم میسر نخواهد شد، مگر این که با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری هرچه سریعتر به نگاه متوازن نسبت به توسعه رشته های علمی دانشگاهی رسیده و علاوه بر توجه به توسعه کمی فضاهای علمی به رشد کیفی آنها نیز توجه خاص داشته باشیم.

در این مسیر تدوین و تبیین نقشه جامع علمی کشور مهمترین نیاز به شمار می آید که جامعه علمی و تحقیقاتی را به سر منزل مقصود یعنی تحقق چشم انداز ۲۰ساله کشور سوق می دهد. حمایت جدی از ثبت اختراعات، توجه بیش از پیش به فناوری های جدید، تشکیل انجمن های علمی دانشجویی، راه اندازی کرسی های نظریه پردازی، تجهیز آزمایشگاه ها و کارگاه های علمی دانشگاه ها، ساماندهی پذیرش دانشجو، گسترش کرسی های زبان فارسی در خارج از کشور، تعامل با پژوهشگاه های علوم انسانی و رتبه بندی دانشگاه ها از جمله برنامه هایی است که ابعاد آنها با تدوین نقشه جامع علمی به روشنی تعیین می شود.

● علم دینی لازمه توسعه حکومت دینی

تولید علم در جهان اسلام باید در مسیری هدایت شود که بتواند پاسخگوی نیازهای تمدن بزرگ اسلامی برای بشریت باشد و آنچنان نرم افزارهایی از این حوزه تولید علم بجوشد که زمینه اداره مناسبی برای یک حکومت اسلامی باشد. در چنین شرایطی تولید علم قطعاً به حفظ عزت اسلامی و اقتدار حکومت اسلامی می انجامد.

محمد شیخان جانشین بسیج دانشجویی دانشگاه های تهران بزرگ ضمن بیان مطالب بالا به علمی کردن فضای دانشگاه ها با چاشنی تعهد تأکید کرده و با گریزی به دغدغه های دانشجویی پس از انتخابات، پیرامون تولید علم دینی می گوید: «یکی از ضرورت های بقا و توسعه انقلاب اسلامی تولید نرم افزارها و علوم دینی برای اداره جامعه است. اصولاً اعتقاد به اداره دینی جامعه با انکار دینی سازگاری ندارد. در این حوزه جای بسیار شگفتی دارد که عده ای به حکومت دینی معتقدند، اما اعتقادی به علم دینی ندارند.

عده دیگری نیز اساساً اداره حکومت دینی را در عرصه زندگی اجتماعی انسان ها نمی پذیرند و اعتقاد دارند که عرصه حیات اجتماعی، عرصه دین داری، عبادت و پرستش خداوند نیست! با این گروه به ناچار باید با زبان دیگری سخن گفت.»

وی یکی از راه های مقابله با چنین تفکراتی را ارتقای افق های علوم انسانی و گریز از سطح ترجمه گرایی دانسته و می گوید: «برای آن که دانشجویان، نخبگان و اندیشمندان بتوانند در مسیر تولید علم دینی و بومی و نیز جنبش نرم افزاری گام بردارند، باید از نگرش انحصاری به مفاهیم وارداتی و نیز رویه ترجمه گرایی که در روح و نگرش آنها حاکم شده است، عبور کرده و با جرئت و خودباوری به افق های برتر علمی دست پیدا کنند.»

این صاحب نظر در عرصه فعالیت های دانشجویی به راهکارهای اجرایی برای بسترسازی مناسب توسعه علمی در دانشگاه اشاره کرده و می گوید: «ایجاد فضای باز علمی در محیط دانشگاه، مناظره های علمی و برگزاری کرسی های نظریه پردازی، ایجاد ارتباط بین مراکز پژوهشی و آموزشی که در این بین کانون های علمی و پژوهشی نقش به سزایی دارند، ورود به میادین پژوهشی منطبق با نیازهای کشور، میدان دادن به جوانان برای ورود به عرصه علمی و نیز تبدیل تولید علم به ارزش عمومی در سطح جامعه که این روند می تواند همه نخبگان را در عرصه علمی فعال کند، از مهمترین راهکارهای توسعه فضای علمی دانشگاه ها به شمار می آیند.»

وی با تاکید بر این که نقطه مبانی علوم غربی با روحیه انقلابی و اسلامی می تواند زمینه ساز یک جهش بزرگ به سمت تولید نرم افزارهای دینی شود، به راهکارهای توسعه فرهنگی و سیاسی در فضای دانشگاه ها نیز اشاره کرده و می گوید: «ایجاد روحیه خودباوری و خودآگاهی بسیجی، ایجاد تغییر در فرهنگ اجتماعی و همسان سازی این فرهنگ با فرهنگ و تفکر بسیجی که می تواند مبانی بسیار محکمی برای تحول در فرهنگ اجتماعی باشد، تشویق به حرکت جهادی در تولید علم، تقویت روحیه استکبارستیزی که می تواند استقلال ملت ایران را تداوم بخشد، همگی از نکات برجسته برای توسعه فرهنگی و سیاسی برخاسته از ساحت دانشگاه هستند.»

وی در تکمیل صحبت هایش می گوید: «اساتید حوزه علوم انسانی باید با یک حرکت جهادی مانع رسوخ مبانی علوم غربی در ذهن و فکر دانشجویان ایرانی شوند. لازمه این کار داشتن عزم راسخ برای تولید علم در حوزه علوم انسانی برگرفته از معارف دینی و الهی است. این گفته پیامبر اکرم(ص) را همیشه در ذهن داشته باشیم که اگر علم در ثریا باشد، مردانی از فارس به آن دست پیدا خواهند کرد.»

صاحب خانه علم باشیم، نه اجاره نشین!

محمداسماعیل کفایتی مسئول پژوهشکده نانو تکنولوژی امیرکبیر نیز به طرح برخی چالش های پیش روی جنبش نرم افزاری پرداخته و می گوید: «اساس انقلاب ما براساس استقلال و خودکفایی است و این خودکفایی محقق نمی شود، مگر این که به توانمندی علمی و فناوری برسیم. در مرحله اول باید فاصله دانش بومی را با دانش غرب کم کرده و به نهضت تولید علم برسیم. به این ترتیب اندک اندک به شکوه گذشته بازگشته و در ردیف صاحبان اندیشه قرار می گیریم، نه صرفاً مصرف کننده و اجاره نشین علوم و فناوری های غربی. وقتی خودمان صاحب خانه اندیشه شدیم در مرحله بعد به مرجعیت علمی می رسیم.»

وی در رابطه با چالش های پیش رو می گوید: «سیاست های استکبار تمام تلاشش بر این است که به بسیاری از فناوری ها نرسیم. در حال حاضر ارتباط علم با صنعت و نیازهای کشور یک ارتباط ارگانیک نیست. دانشگاه فقط مدعی تربیت نیروست.»

در سالی که به عنوان سال اصلاح الگوی مصرف مزین شده انتظارمان این است که مسئولین دانشگاهی از هدر رفتن و فرارمغزها که بزرگترین تهدید محسوب می شود، جلوگیری کرده و تحقیقات را به ثمر بنشانند، نه این که صرفاً کار آموزشی و تحقیقاتی ناپیوسته و مستقل از نیازها را پیگیری کنند.

● بهره گیری از توان دانشجویی در تدوین بسته های سیاسی اداره کشور

مهدی پیری مسئول پژوهشکده کوثر بسیج دانشجویی دانشگاه تهران نیز به مهمترین دلایل تاسیس پژوهشکده ها اشاره کرده و می گوید:«تا به حال متأسفانه رویکرد پژوهش های کاربردی برای رفع نیازهای کشور نبوده و بعضاً در حوزه هایی برای پژوهش هزینه کرده ایم که موضوع آن منطبق با مشکلات موجود کشور نیست. هدف ما این بوده که در زمینه رفع مشکلات کشور گام برداریم و نتیجه پژوهش را در یک بسته سیاسی به مسئولان ارجاع دهیم. این گونه مطالبه گری همراه با دانش و پژوهش انجام شده و پشتوانه علمی دارد.

از سوی دیگر از توان دانشجویی به ویژه در مقطع تحصیلات تکمیلی استفاده کرده ایم و این قشر در کنار اساتید کار پژوهشی کرده و کسب تجربه می کنند. به این ترتیب روند علم آموزی در دانشگاه به دریافت یک سری علوم که معلوم نیست در آینده کاربردی داشته باشد، ختم نمی شود.»

● ضرورت تحقق نهضت نرم افزاری در ارتباط با علوم انسانی و دینی

مرکز تحقیقاتی علم و دین نیز یکی از مراکز نوین پژوهش در حوزه علوم انسانی است که با همت بسیج دانشجویی شکل گرفته است. در این پژوهشکده به ایجاد شبکه تعاملی و هم افزا میان گروه های علمی، فرهنگی و پژوهشی در دانشگاه ها با هدف بیداری اسلامی و با ابزار همایش، دوره های آموزشی، تدوین جزوات و بسته های نرم افزاری تأکید شده است. تربیت نیروی انسانی با انگیزه، صاحب اطلاعات و متعهد و نیز تدوین اجمالی نقشه راه جنبش نرم افزاری نیز از دیگر اهداف تاسیس پژوهشکده علم و دین است.

مهدی مظفری نیا مسئول این مرکز به چالش های موجود در کشور در راستای نهضت تولید علم اشاره کرده و می گوید: «ما در فرهنگ عمومی نسبت به ضرورت و اهمیت علم دینی به ویژه در حوزه انسانی دچار ضعف هستیم. عدم تفاهم مدیران، نخبگان و پژوهشگران در ضرورت چیستی و چگونگی دستیابی به نهضت نرم افزاری و علوم انسانی و اسلامی و نیز مهندسی زدگی و بی سر و سامانی مدیریت تحقیقات کشور از دیگر چالش های پیش روی نهضت تولید علم هستند. چالش در الگو، محتوا و کارگزاران (معلمان و اساتید) نظام آموزشی نیز به خوبی مشهود است.»

این صاحب نظر در حوزه علوم انسانی در ادامه به الزامات سیاسی تحول در نظام علمی اشاره کرده و می گوید: «نظام علمی می تواند از طریق سرمایه انسانی، محتوای علمی و نظام نهادی و سیاستی اش محور تحول در علوم و ساحت های بیرونی قرار گیرد. به طور خلاصه می توان این قبیل پیشنهادات را مطرح کرد:

در حوزه نظام سرمایه انسانی گزینش دانشجو و استاد باید براساس رسالت دانشگاه صورت پذیرد. ضمناً باید به تعریف جدیدی از رابطه بین استاد و دانشجو براساس اخلاق و نوآوری و تسلط علمی برسیم.

در حوزه نظام محتوایی مسئله محوری بومی و اسلامی در آموزش و پژوهش علم، تدوین برنامه، پژوهشی در سطح هر رشته تخصصی و میان رشته ای، جامع نگری در آموزش علم (شامل خاستگاه فرهنگی تمدنی، مکاتب فلسفی، فلسفه های علم و نظریات هم خانواده فلسفی در علوم پایه، علوم طبیعی و علوم انسانی)، نقد محوری و نگاه انتقادی در آموزش و پژوهش علم، آموزش و پژوهش در میراث اسلامی علمی مطرح است.

در حوزه نظام نهادی نیز اصلاح نظام رتبه بندی و اعتباردهی پژوهشی براساس نقد علم غربی، حل مسئله بومی و نظریه پردازی ایرانی اسلامی، برقراری ارتباط بین نهادهای پژوهشی با حکومت، توسعه کانون های تفکر، شبکه سازی هدفمند نهادهای تحقیقاتی، شبکه سازی دانشکده ها در هر دانشگاه، تخصص گرایی نهادهای پژوهشی صورت پذیرد.»

گالیا توانگر