تركمن ها و درد مشترك اقوام ایرانی

تركمن ها از نژاد ترك و از فرزندان اوغوز خان هستند و بنا بر روایتی پرطرفدار, آن دسته از ترك هایی هستند كه پیش از تركان دیگر به اسلام ایمان آورده بودند و از این رو ابتدا به آن ها ترك ایمان گفته می شده است سپس مخفف آن كلمه تركمان شده است

●مختصری از كیستی تركمن:

تركمن‌ها از نژاد ترك و از فرزندان "اوغوز خان" هستند و بنا بر روایتی پرطرفدار، آن دسته از ترك‌هایی هستند كه پیش از تركان دیگر به اسلام ایمان آورده بودند و از این‌رو ابتدا به آن‌ها "ترك ایمان" گفته می‌شده است؛ سپس مخفف آن كلمه "تركمان" شده است (قرن سوم هجری) چنا‌ن‌چه در متون تاریخی نیز همواره به‌جای نام "تركمن" واژه‌ی تركمان را مشاهده می‌كنیم.

در تذكره الاولیا بخش مناقب سلطان‌العارفین "بایزید بسطامی" از زبان آن سلطان عرفا می‌خوانیم: "تركمانی ام هفتاد ساله، موی در گبری سفید كرده، از بیابان اكنون بر می‌آیم و تانگری - تانگری در تركمنی یعنی : خدا خدا - می‌گویم و ..."

در حقیقت بسیاری از دانشمندان و فرزانگان و عرفای بزرگ ایرانی كه در طول تاریخ، نامشان زینت‌بخش تاریخ پرشكوه "ایران زمین" بوده، تركمن بوده‌اند. شاید شاخص‌ترین آن‌ها "ابونصر فارابی" باشد كه بانی موسیقی مدون ایران و از حكمای جهانی شناخته می‌شود. بنا به روایت كتب تاریخی، ایشان با لباس‌های محلی تركمنی و كلاه‌های پشمی در محافل حاضر می‌شده و به چندین زبان نیز مسلط بوده است.۱

بررسی‌های علمی و تاریخی نشان می‌دهد كه عكس تبلیغات شومی كه علیه این قوم برای منتسب ساختن آنان به مغول‌ها می‌شود، تركمن‌ها ریشه‌ای بس دیرینه در این سرزمین دارند.

بدین ترتیب تركمن خود را همان‌قدر ایرانی می‌شناسد كه برادر فارس و لر و كرد و بلوچ و آذربایجانی‌اش.

تركمنِ تركمن‌صحرایی خود را ایرانی می‌شناسد، درحالی‌كه بر هویت تركمنی خود نیز اصرار دارد. در حقیقت، این نژاد و مذهب نیست كه مرز بین ایرانی و غیرایرانی را مشخص می‌كند. ما در جغرافیایی معیّن با تاریخی واضح و قانونی مشخص كه برای تمام افراد باید برابر باشد، زندگی می‌كنیم و همین اصول است كه تابعیت و وطن ما را آشكار می‌سازد. عوامل دیگر چون زبان، فرهنگ و نژاد عناصر درجه دومی هستند كه در یك كشور نمایان‌گر تنوع و گوناگونی‌های طبیعی آن است و قرآن كریم نیز بر این نكته تأكید دارد كه ما شما را قوم آفریده‌ایم كه یكدیگر را بهتر بشناسید.

آمار دقیقی از تركمن‌های ایران به‌طور رسمی اعلام نشده است. اما ما تركمن‌ها جمعیت خود را چیزی بین یك‌و‌نیم تا دو میلیون نفر تخمین می‌زنیم. بخش عمده‌ی تركمن‌ها در استان گلستان (سمت شرقی دریای خزر و هم مرز تركمنستان) زندگی می‌كنند و سپس در خراسان شمالی كه بیش‌تر نواحی شمال و روستاهای آن‌را شكل می‌دهند و نیز استان خراسان رضوی در نواحی تربت‌جام و سرخس و ...

●زندگی پر فراز و نشیب تركمن:

تركمن‌ها تاریخ پر فرازونشیب و پر پیچ‌وخمی در این سرزمین دارند. در دوره‌ی خاندان پهلوی كه تركمن‌ها كوچ‌نشینی را رهاكرده و به اسكان روی آورده بودند، بسیاری از زمین‌های كشاورزی آن‌ها توسط افراد دربار و نظامیان بلندپایه چون سرهنگ مزین غصب و حقوق فرهنگی و زبان و هویت تركمن زیر پای شوونیسم حكومتی لگدمال شد. با شكل‌گیری انقلاب اسلامی در سال ۵۷، مردم فرصتی برای بیان خواسته‌های خود می‌یابند. پس از جنگِ ناخواسته‌ی گنبد كه در نحوه‌ی شكل‌گیری آن مناقشات بسیاری وجود دارد، بسیاری از جوانان بی‌گناه تنها به‌خاطر تركمن بودن از استخدام باز می‌مانند و جوّ امنیتی كاملاً بر تركمن‌صحرا مستولی می‌شود و متحجران بهانه‌ی خوبی برای محدود ساختن قوم تركمن و به حاشیه راندن آنان و عدم استفاده از آن‌ها در مسؤولیت‌ها و ... می‌یابند، درحالی‌كه نظام بهتر از همه می‌داند كه عوامل اصلی ایجاد كننده‌ی جنگ فوق، تركمن‌ها نبودند و تركمن‌ها مردمان ساده و صادق و صلح‌جویی هستند.

دوره‌ی امید:

حماسه‌ی دوم خرداد بارقه‌ی امید تازه‌ای به‌میان مردم آورد. "خاتمی" كه با شعارشایسته‌سالاری و شهروند درجه اولی برای تمام ملت ایران پا میدان گذاشت، روحی تازه در مردم تركمن دمید. چنان كه بالاتر از %۹۰ آرای تركمن‌صحرا به خاتمی اختصاص یافت.

دوره‌ی حكومت هشت ساله‌ی خاتمی با این‌كه ضعف‌ها و كاستی‌های بی‌شماری دارد كه منكرش نمی‌توان شد، در مجموع برای مردم تركمن‌صحرا دوره‌ی امید را شكل می‌دهد. مردمی كه سال‌ها در انزوا بودند و حتی بخشدار و شهردار یك شهر كوچك نیز از میان آن‌ها انتصاب نمی‌شد، برای اولین بار پس از انقلاب شاهد یك معاون استاندار تركمن اهل سنت (یاغمیر قلی‌زاده) و سپس چند فرماندار و بخشدار بودند. تركمن‌هایی كه در انتخابات مجلس با نتایج آرای غیرواقعی مواجه بودند، در این دوره شاهد شمارش دقیق آرا شدند و ۳-۲ نماینده به مجلس فرستادند كه متأسفانه با سقوط هواپیمای یاك ۴۰ نمایندگان آنان به‌همراه نماینده‌های استانی دیگر، مردم دیار خود را ترك كردند.

در دوره‌ی اصلاحات، مطبوعات تركمن نیز جانی تازه یافت. اولین نشریه‌ی تركمن‌صحرایی با نام "صحرا" در اسفند ۷۶ منتشر شد و سپس فصلنامه‌ی یاپراق و فراغی و...

در كل، تركمن‌ها در دوره‌ی اصلاحات شاهد تحولاتی اساسی بودند كه امید مشاركت در حد شهروند درجه اولی را به آنان می‌داد. در این دوره تركمن‌ها شور و نشاط خاصی پیدا كردند و به جرات می‌توان گفت كه در طول تاریخ ایران پس از دوره‌ی پهلوی، اولین بار بود كه احساس كردند آن‌ها نیز در این مملكت می‌توانند جایگاه والای سیاسی - اجتماعی كسب كنند و این مملكت متعلق به خود آن‌هاست و باید در مسؤولیت‌های آن مشاركت كرد و برای شكوفایی‌اش از جان مایه گذاشت. در یك كلام، خاتمی در دل تركمن‌ها عشق به ایران را زنده كرد. البته برخی از مسؤولینی كه در دوره‌ی دوم ریاست جمهوری خاتمی روی كار آمدند آن روحیه‌ی مردمی‌ای كه تركمن‌ها انتظارش را داشتند، نداشتند و حضورشان در میان تركمن‌ها كم رنگ بود. اما به‌هرحال پروسه‌ی اصلاحات آغاز شده بود و تازه به میدان رسیده‌ها نیز بایستی هرچند نسبی در جریان آب اصلاحات شنا می‌كردند. تركمن‌ها در اواخر دوره‌ی خاتمی چندان دلِ خوشی از مسؤولان اصلاح‌طلب استانی نداشتند و انتقادات بسیاری را بر آنان وارد می‌دانستند؛ اما در كل، نمی‌توانستند تحولات ایجاد شده، فضای نسبی باز سیاسی، توسعه‌ی فرهنگ و مطبوعات بومی و... را نادیده بگیرند و از این‌رو در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۴ از كاندیدای اصلاح‌طلبان پیشرو استقبال كردند. البته روشن‌فكرانِ اصلاح‌طلب تركمن هرچند كه اكثراً هیچ پست و منصب سیاسی و دولتی هم نداشتند، تلاش زیادی برای تفهیم مردم كردند و این ایده را بین مردم ترویج كردند كه اصلاحات یك پروسه است كه باید در درازمدت ثمره‌ی واقعی آن‌را دید و همچنین توضیح می‌دادند كه اگرچه امروز اصلاح‌طلبان مخصوصاً اصلاح‌طلبان محلی كه بعضی بیش‌تر در پی منافع شخصی خود بودند دارای ضعف‌هایی هستند، به‌هر تقدیر به مرور زمان چهره‌های جدید روی كار خواهند آمد و در گام دوم اصلاحات گام‌های مصمم‌تری برداشته خواهد شد.

●تركمن‌ها و كاندیدای اصلاح‌طلبان پیشرو :

واقعیت این است كه در میان اقوام مختلف، اهرم‌ها و طیف‌های متفاوتی روی مردم تاثیرگذار هستند. به‌طور مثال در سیستان و بلوچستان روحانیان علاوه بر مسایل مذهبی و اجتماعی در امور سیاسی نیز دخیل هستند و شخصیتی چون "مولوی عبدالحمید" در عرصه‌ی سیاسی - اجتماعی كاملاً روی مردم تأثیرگذار است. اما در تركمن‌صحرا قضیه فرق می‌كند و روحانیان مشهور و بنام این منطقه به‌طور محسوس وارد میدان سیاست نمی‌شوند و این مسؤولیت را بیش‌تر به جوانان و تحصیل‌كردگان محول كرده‌اند. از این‌رو در مسایل انتخاباتی و سیاسی تحصیل‌كردگان و روشن‌فكران تركمن نقش محوری را دارند و در انتخابات ریاست جمهوری گذشته نیز این طیف نقش بسیار مؤثری در تركمن‌صحرا داشتند.

اصلاح‌طلبان تركمن با جلسات مكرری كه در شهرهای مختلف برگزار كردند و با استفاده از تریبون هفته‌نامه‌ی صحرا كه تنها نشریه‌ی قومی تركمن‌ها محسوب می‌شود، در میان كمبود امكانات و تنها با اتكا به عشق و ایمان خود، حركت نوینی در میان مردم تركمن ایجاد كرده و تبلیغات گسترده‌ی سایر كاندیداها را در تركمن‌صحرا كه با اتكا به منابع مالی هنگفت و تمام ناشدنی آغاز كرده بودند، تا حدود زیادی خنثی كردند. اصلاح‌طلبان تركمن نشست‌های مستقیمی با "دكتر معین" داشتند و به بیان مطالبات خود پرداختند كه این از لحاظ روانی تأثیر به‌سزایی در میان تركمن‌هایی داشت كه بزرگ‌ترین شكایتشان این بود كه ما از مركز بریده‌ایم و دوستان غیرتركمن استانی ما آن‌طور كه باید صدای نیازها و خواسته‌هایمان را به گوش پایتخت‌نشین‌ها نمی‌رسانند. در نتیجه‌ی این فعالیت‌ها معین بیش‌ترین رای را از تركمن صحرا گرفت. یعنی بدون استثنا از تمام شهرهای تركمن‌نشین از بندرتركمن گرفته تا مرواه تپه و جرگلان (در خراسان شمالی) دكتر معین اولین رای تركمن‌ها را از آن خود كرد و بیش‌تر از پنجاه درصد آرا به این كاندیدای اصلاح‌طلبان پیشرو اختصاص یافت۲. نمی‌دانیم كه اصلاح‌طلبان پایتخت‌نشین از این موضوع اطلاع دارند یا نه! چون رای تركمن‌صحرا هرگز جداگانه احتساب نمی‌گردد. به‌عنوان نمونه رای شهرهای تركمن‌نشین گلستان را با دیگر شهرهای این استان به‌صورت كلی حساب می‌كنند و می‌گویند معین در گلستان دومین رای را آورده است. درحالی‌كه كاندیدای اصلاح‌طلبان پیشرو در تركمن‌صحرا اولین رای را با فاصله‌ی بسیار آورده است.

‌اما دوستان اصلاح‌طلب شهرهای دیگر موفق به جذب آرای بیش‌تر نشده‌اند و این‌جاست كه یك تركمن آروز می‌كند كه ای‌كاش استانی بنام تركمن‌صحرا وجود داشت كه آرای ما را دقیقاً نشان می‌داد و در قبال آن می‌توانستیم خواسته‌های خود را نیز به‌طور رسمی و صریح نزد دولت منتخب اعلام كنیم. جالب این‌جاست كه خود اصلاح‌طلبان پیشرو از مركز استان یعنی گرگان نتوانستند آرای خوبی برای معین جذب نمایند. در گرگان "كروبی" با حدود ۴۵۰۰۰ رای رتبه‌ی اول را به‌دست آورد، "رفسنجانی" با حدود ۴۰۰۰۰ رای رتبه‌ی دوم و "معین" با تعداد تقریبی ۲۰۰۰۰ رای رتبه‌ی سوم؛ حال شهرهای دیگر بماند. البته كسر رای معین در مركز گلستان دلایل بسیاری دارد كه در این مبحث پرداختن به آن‌ها اطاله‌ی سخن خواهد بود؛ اما با توجه به توضیحات بالا، دور از عدالت خواهد بود اگر به این موضوع اشاره نشود كه رییس ستاد انتخابات معین در گلستان خالصانه و دلسوزانه در این مسیر از جان خود مایه گذاشتند و با اصلاح‌طلبان تركمن نیز میانه‌ای بسیار خوب و رابطه‌ای صمیمانه داشتند و اگر ضعفی بوده، باید آن‌را نزد دیگران و در عناصری دیگر جست.

عبدالرحمن دیه‌جی

---