اعلامیه حقوق بشر چه فلسفه‌ای دارد؟

شصتمین سالگرد بزرگداشت جهانی حقوق بشر، با محوریت مسئله حق حیات و کرامت انسانی در ادیان، از سوی کمیسیون حقوق بشر اسلامی، چهارشنبه بیستم آذرماه برگزار شد. دکتر مصطفی محقق‌داماد، …

شصتمین سالگرد بزرگداشت جهانی حقوق بشر، با محوریت مسئله حق حیات و کرامت انسانی در ادیان، از سوی کمیسیون حقوق بشر اسلامی، چهارشنبه بیستم آذرماه برگزار شد. دکتر مصطفی محقق‌داماد، رئیس گروه علوم و معارف اسلامی فرهنگستان علوم ایران در این همایش یک‌روزه، به طرح مبانی فلسفی و معرفت‌شناختی اعلامیه جهانی حقوق بشر پرداخت و فصل مشترک مسئله حیات را در ادیان آسمانی و اعلامیه حقوق بشر به صورت توامان، مورد بازخوانی قرار داد. به عقیده محقق «اصول مطرح شده در اعلامیه حقوق بشر، مشتمل بر قواعدی است که پیش از این ادیان آسمانی به صورت کامل‌تری به آن صحه گذاشته بودند و این اصول، اصول تازه و بدیعی نیست. از جمله مسئله حق حیات و کرامت انسانی که پیش از آن‌که از سوی اعلامیه حقوق بشر ممنوع خوانده شود، نزد ادیان آسمانی و قوانینی که منابع آن پادشاهان بوده‌اند، طرد شده و ممنوع بوده است.» این استاد دانشگاه معتقد است: حق حیات در کتاب آسمانی مسلمانان هم حق است هم تکلیف. بنابراین وقتی شخصی، شخص دیگر را کشت، اولیای دم می‌توانند تصمیمات درخور شرایط، (مبنی بر گذشتن یا نگذشتن از حق خود) را بگیرند.

همچنین در مورد کرامت انسانی؛‌کرامت بشری و عدالت از مباحث بنیادین دین مقدس اسلام است. تنها کافی است که هماهنگی و انطباق لازم بین شریعت اسلام و حقوق بشر صورت بگیرد.

منتها با رعایت دو اصل؛ نگاه علمای اسلامی جهت هماهنگ ساختن شرع اسلام و حقوق بشر، باید مبتنی بر دو اصل پیش‌فقهی کرامت بشری و عدالت استوار باشد به این صورت که ۱- نگاه عملی به اصل کرامت را جانشین نگاه آنتولوژیک (هستی‌شناسانه) کرد و به آن به عنوان یک اصل بایستی نگریست. ۲- اصل عدالت را در طول سایر قواعد فقهی قرار داد تا بتوان از آن استنتاج و تفریع فروع کرد. جایز نیست تا عدالت را به عنوان یک قاعده، هم‌ارز سایر قواعد فقهی قرار دهیم.

در این صورت نتوانسته‌ایم از چارچوب مباحث انتزاعی به سوی مسائل عینی پیش برویم. شایسته است که داوری و تشخیص مفهوم عقل در عدالت را با مصداق عینی همراه کنیم، نه تنها در مورد آن سخنان بیهوده بپراکنیم.

هاله میرمیری