بدبینی, بیماری مهلک سلامت خانواده

ایران کشوری روبه رشد با جامعه ای جوان است که نیازهای فراوانی دارد در شرایطی این چنینی اگر نیاز جوانان که در آینده هسته های اصلی تشکیل یک خانواده هستند درست پاسخ داده نشود انواع بیماری های روانی نظیر بدبینی, افسردگی و استرس به شکل گسترده ای در جامعه منتشر خواهد شد

دکتر ناصر قاسم‏زاد، روانشناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد نیاز سنجی جوانان، تصحیح معیارها و الگوهای زندگی آنان در نهایت مشاوره درمانی برای شناخت صحیح خود و همسر آینده را اصلی‏ترین اقدام برای داشتن جامعه‏ای سالم می‏داند. وی در این گفت‏وگو با تشریح بدبینی به عنوان بیماری شایع جوامع شرقی شرایط بروز و شکل‏گیری این رفتار را توضیح می‏دهد و می‏گوید:«بدبینی یک نوع اختلال شخصیت است که به واسطه آن فرد به طور بیمارگونه‏ای نسبت به همسر خود، رفتارهای او و روابطش دچار کج فهمی است. دکتر قاسم زاد در ادامه معتقد است که بدبینی مثل یک ویروس در تمام اعضای خانواده نفوذ خواهد کرد و فرزندان خانواده بدبین در آینده به این بیماری مبتلا خواهند شد.

وی همچنین برای جلوگیری از شیوع و گسترش این بیماری توجه به جامعه جوان و شناخت نیازهای آنان و لزوم مشاوره درمانی پیش از ازدواج را با کمک مسئولان فرهنگی و برنامه‏ریزان بهداشت روانی جامعه ضروری می‏داند.

- بدبینی چطور در تفکر یک فرد ثابت می‏شود و آیا بدبینی در زندگی مشترک به هر شکل و میزانی محکوم است؟

* برای ریشه‏یابی بدبینی و توضیح این بیماری در ابتدا باید تعریفی از شخصیت سالم ارائه دهیم. شخصیت سالم را کسی دارد که از انواع بیماری‏های روانی مقدار کمی داراست. به این معنی که کسی که شخصیت سالم دارد به موقع کم حرف، برونگرا، درونگرا، بدبین و مضطرب است ولی هیچکدام از این حالت‏ها بر دیگری غلبه نمی‏کند و جزو رفتارهای دائمش نیست.شخصیت سالم اضطراب دارد که به موقع سرقرارش برسد، بدبین است چرا که فورا به هر شخصی اعتماد نمی‏کند، درونگرا و کم حرف است چرا که ممکن است در مراسم عزاداری شرکت کرده باشد. برونگرا و شاد است چرا که در عروسی و جشن است؛ اما انسان بیمار شخصیتی فردی است که یکی از این ویژگی‏ها را به مرور زمان به عنوان رفتار دائم خود می‏پذیرد که البته نوع بیماری‏اش بستگی به جایگاه فردی، اجتماعی، فرهنگی و عوامل دیگر دارد. مثل شرایطی که در آن رشد کرده است. نحوه تربیت والدین و گروه همسالان که باعث می‏شوند فرد در شرایطی قرار بگیرد که یکی از بیماری‏های روانی بر شخصیتش غلبه کند و او را بیمار کند.

- نقش خانواده در بروز بدبینی در فرد به چه صورت است؟

* مثلا در یک خانواده که والدین آن به طور وراثتی مبتلا به بدبینی بوده باشند اگر مسائل بدبینی و نگرش اطرافیان کودکی که در این محیط پرورش می‏یابد مورد ارزیابی بررسی و اصلاح قرار نگیرد باتوجه به عامل توارث و بودن در محیط متشنج و بیمارگونه شرایط برای بروز بدبینی بسیار مهیاست و فرزند یا فرزندان آن خانواده به آن مبتلا خواهند شد.

- آیا بدبینی را می‏توان به عنوان یک رفتار عادی در جامعه‏ای با ارتباط پیشرفته تلقی کرد؟

* بدبینی تا حدی نرمال و طبیعی است اما آنچه از آن به عنوان بدبینی یا سوء ظن یاد می‏کنیم اختلال شخصیت است که فرد به واسطه آن به طور بیمارگونه‏ای نسبت به اطرافیان بخصوص همسر خود دچار کج فهمی و بیماری است که بسته بشدت اختلال این تفکرات بیمارگونه نیز کم و زیاد می‏شود. مثلا در افرادی که این بیماری به اوج خود رسیده است، امکان دارد فرد همسرش را حتی از ارتباط با خویشاوندان نزدیکش منع کند مثل این که زن در این حالت حق ندارد با خواهرزاده‏ها یا حتی عمو و دایی‏هایش نیز رابطه‏ای داشته باشد.

- انسان‏های بدبین دارای چه ویژگی‏هایی هستند و رفتارشان چه خصوصیاتی دارد؟

* انسان‏های بدبین دارای شخصیت کنترل‏گر هستند یعنی این که دائم همسر خود را چک می‏کنند و تمام حرکات، رفتار و ارتباط‏های او را زیر ذره‏بین می‏گذارند و مدام در حال تست کردن لحظه به لحظه همسرشان هستند. آنها دچار تفکرات هزیانی هستند و در ذهنشان پازلی می‏سازند که با تکمیل آن همسر محکوم خواهد شد. آنها خیلی زیرکانه و ماهرانه پازل را تکمیل می‏کنند و طوری استدلال می‏کنند که گاه برخی از درمانگران تازه کار را نیز به اشتباه می‏اندازند. معمولا افراد بدبین دارای ظاهری آراسته و در مسائل اخلاقی خیلی مبادی آداب هستند و گاه بدبینیشان را با اخلاقی بودن و متعصب بودن توجیه می‏کنند.

- در ارتباط با بدبینی پدر و مادر بر یکدیگر و تاثیر آن در فرزندان بگویید.

ما اعتقاد داریم بدبینی در خانواده مثل ویروس است و سریع انتقال می‏یابد؛ یعنی اگر مثلا پدر خانواده به مادر بدبین باشد این بدبینی به پسر سرایت کرده و در دوره نوجوانی ابتدا نسبت به خواهر کوچکتر یا حتی بزرگترش بدبین است و در آینده به همسرش شکاک می‏شود. اگر اشتباه نکنم سقراط در یکی از کتاب‏هایش می‏گوید که وقتی به شرق سفرکردم ۲ بیماری را زیاد دیدم یکی بدبینی در مردان و وسواس در زن‏ها. بدبینی گاه به صورت یک ویژگی بارز دیده می‏شود ولی در خیلی از موارد در متن بسیاری از بیماری‏های شایع روانی دیگر وجود دارد مثل افسردگی یا اسکیزوفرنی.

- باتوجه به گفته شما که بدبینی از بیماری‏های شایع جوامع شرقی است البته به استناد حرف سقراط، پس راه مقابله با این بیماری چیست یا چطور می‏توان زمینه‏های بروز آن را تشخیص داد؟

* بله، ما به صورت فرهنگی و تاریخی این زمینه‏ها را در جوامع شرقی داشته‏ایم و عواملی آن را شدت و ضعف می‏بخشد مثل نحوه نگرش و معیارهایی که فرد در ازدواجش آنها را قبول دارد. مثلا کسی که در شرایط سخت‏گیرانه‏ای پرورش یافته و اعتماد به نفسش هم پایین بوده هیچ بعید نیست که در ارتباط با مسائل اخلاقی دچار بدبینی شود یا برعکس کسی که در خانواده‏ بی‏بندبار پرورش یافته و الگوی صحیحی برای بازنگری معیارهای سلامت نداشته است، در شکل‏گیری و استفاده از این معیارها دچار خطا و اشتباه می‏شود و به بدبینی دچار می‏شود.

در خانواده‏های از هم پاشیده و ناموفق نیز زمینه بروز بدبینی وجود دارد و مثلا دختر این خانواده نمی‏تواند به جنس مخالف خوش‏بین باشد چرا که مدام در معرض اطلاعات غلط راجع به مردان است و گوشش پر است از حرف‏هایی نظیر«مردها همه سر و ته یک کرباسند» ، «مردها همه دروغ می‏گویند» و... پسر خانواده‏های این چنینی نیز نمی‏تواند دید خوبی به زن داشته باشد او مدام از پدرش می‏شنود که:«زن‏ها رفیق شیطانند»، «زن‏ها یک تخته‏شان کم است»، « زن خوشگل مال مردم است» و... که این نوع از فرهنگ یا باورهای غلط زمینه را برای یکسری تعصبات به وجود می‏آورد.

- آیا تعصب با بدبینی رابطه‏ای دارد؟ منظورتان از تعصب چیست؟

* تعصب یعنی این که به طور کورکورانه نسبت به یک مطلب یا قضیه‏ای اظهارنظر کنیم یا آن را باور کنیم، تعصب در واقع یک سری باورهای افراطی و بیمارگونه در رابطه با مطالب است که فرد جای هیچگونه نقد یا استدلال را برای خود یا دیگران نمی‏گذارد. او یک باور را به عنوان معیار یا ملاک محک قرار می‏دهد و اگر در باور بیمار گونه‏اش چند آیتم باشد که او را به استدلال برساند سریع نتیجه‏گیری می‏کند.

- برای نجات جوانان از این که در دام بدبینی گرفتار نشوند چه باید کرد؟

* ما باید برای جوانان شرایطی را فراهم کنیم که قبل از ازدواج معیارهای صحیح را بشناسند به عبارت بهتر این که ما به جوان فرصتی بدهیم که ارزش و معیارهایی که تاکنون پذیرفته است بازنگری کند تا معیارهایش با نرم و سلامت جامعه همخوانی پیدا کند و با مشاوره قبل از ازدواج و با روان درمانی و مشاوره به بازپروری ساختار فکری و باورهایش اقدام کنیم. معمولا در یک یا ۲ سال اول زندگی بدبینی هست؛ اما مهمتر از آن این است که شخص برای ازدواج به سن پختگی رسیده باشد، اطلاعات داشته باشد، در انتخاب طرف مقابلش آزاد باشد، از اختلال‏های شخصیتی آگاهی داشته باشد و بتواند از روی نشانه‏ها به تشخیص برسد و همانطور که گفتم باتوجه به این توانمندی‏ها آگاهی داشته باشیم که معمولا ۲ سال اول زندگی همسران به همدیگر بدبین هستند که این طبیعی است و باید با اعتمادسازی، دادن آرامش و با داشتن اطلاعات و سیاست‏های ارتباط به یکدیگر القا کنند که همسرشان را دوست دارند و پای بند ازدواجشان هستند. توصیه ما روانشناسان این است که زوج‏های جوان ۲ سال اول زندگی را بچه‏دار نشوند و تا مطمئن نشدند که کسی که برای ازدواج انتخاب کرده‏اند همان است که قبل از ازدواج می‏شناخته‏اند به این کار اقدام نکنند و بگذارند بدبینی طبیعی اول زندگی به اعتماد بدل شود بعد بچه‏دار شوند. ما باید نرم را به جوان‏ها بشناسانیم و الگوها را برای آنها تعریف کنیم، باید با آنها کار کرد تا مشکلات روانیشان قبل از ازدواج حل شود. مدیران جامعه و برنامه‏ریزان فرهنگی نیز در این زمینه باید بسیار تلاش کنند، برنامه‏ریزی بلند مدت داشته باشند و سوبسیدهایی را برای بهداشت روانی جامعه در نظر بگیرند چرا که هزینه درمان و مشاوره روانی بالاست و مردم کمتر توان پرداخت درمان‏های بلند مدت را دارند. ضمن این که فرهنگ مشاوره هم در میان مردم کم است؛ اما با این حال باید مردم را امیدوار کرد که با داشتن زمینه‏های مناسب می‏توان حتی حادترین بیماری‏های روانی را درمان کرد.