اصلاحات در سازمان ملل

با نزدیك شدن به نشست مجمع عمومی سازمان ملل در ۲۳ شهریورماه این پرسش مطرح است كه آیا اصلاحات سازمان ملل به عنوان تنها سازمان جهانی كه مسائل مربوط به كشورها را نه تنها در حوزه سیاست بلكه در حوزه های اقتصادی و اجتماعی نیز عهده دار است می تواند در شورای امنیت خلاصه شود یا واقعاً دنیای امروز در قرن بیست و یكم قادر به ارائه راهكارهای مناسب برای پیشبرد خواست های بشری همه جوامع است

«سازمان ملل شدیدترین بحران تاریخ عمر خود را می گذراند.» این توصیف دبیركل سازمان ملل از تحولات دو سال گذشته آن است.از همین رو است كه از مدتی پیش در محافل بین المللی عبارت« اصلاحات در سازمان ملل» شنیده می شود .كوفی عنان دبیركل آفریقایی این سازمان اخیراً در گزارش سالانه خود به مجمع عمومی گفت: چنین دورنماهای ناامیدكننده ای درباره سازمان ملل پیش از این به ندرت مطرح می شد.سازمان ملل هنوز مانند سال تأسیس آن ، تعیین كننده است.سازمان ملل در سال ۱۹۴۵ برای نجات نسل ها از موج جنگ و خشونت تأسیس شد اما طی این مدت در این زمینه موفقیتی به دست نیاورده است. كشورها بارها و بارها علیه یكدیگر دست به اسلحه برده اند و تنها بین سالهای ۱۹۴۵ تا ۱۹۸۹ حدود ۶۸۰بار با هم جنگیده اند.از زمان ایجاد سازمان ملل، درباره ضرورت اصلاح آن حرف هایی زده می شود، اما تاكنون كه تغییر چندانی ایجاد نشده است.جنگ عراق در این میان مانند یك كاتالیزور عمل كرد و نقاط ضعف و نقص این سازمان را بیش از گذشته مورد توجه قرار داد. طی سال ها بیش از ده قطعنامه علیه صدام حسین در شورای امنیت به تصویب رسیده بود اما هیچ یك از آنها به طور كامل عملی نشد.

وقتی آمریكا برای حمله به كشوری كه آن را تهدیدی برای حمله به كشوری كه آن را تهدیدی برای خود و جهان می دانست از شورای امنیت مجوز خواست، به دلیل مخالفت بعضی كشورها چنین مجوزی صادر نشد. به همین دلیل به شیوه خود عمل كرد و« اتئلاف داوطلبانه» تشكیل داد.عنان چندی پیش این اقدام را غیرقانونی و مغایر با منشور سازمان ملل خواند. اكثر حقوقدانان بین المللی با این نظر هم عقیده اند. اما درست و غلط حقوقی این حمله هر چه باشد مهم این است كه خطر نادیده گرفتن سازمان ملل و زیر سؤال بردن مشروعیت آن خطری عینی است. عنان سال گذشته در این باره در مجمع عمومی سازمان ملل گفت، چنین اقدامی سابقه ای باقی می گذارد كه به استفاده یك جانبه و بدون قانون از زور، چه با توجیه معتبر و چه بدون توجیه معتبر، منجر می شود.عنان در این راستا كمیته ای به ریاست « آنا ند پانیاراچان » نخست وزیر پیشین تایلند و متشكل از ۱۶ چهره بین المللی تشكیل داد تا این كمیته درباره چگونگی به روز كردن سازمان ملل برای روبه رو شدن با چالش های قرن ۲۱ همچون تروریسم، كشورهای ورشكسته، تكثیر هسته ای، فقر، خشونت و نسل كشی جمعی و معضلات محیط زیست گزارش تهیه كند. برنت اسكوكرافت مشاور امنیت ملی جورج بوش پدر، لوگینی پریماكوف نخست وزیر پیشین روسیه، جیان جی چن وزیر خارجه پیشین چین، گرو هارلم برونت لند، نخست وزیر پیشین نروژ و رئیس سابق سازمان بهداشت جهانی، دیوید هانی سفیر سابق انگلیس در سازمان ملل، ساتیش نامبیار از ژنرال های سابق در ارتش هند و عمر موسی دبیركل مصری اتحادیه عرب از اعضای این كمیته ۱۶ نفره هستند كه یك گروه بین المللی متمایز و كم سابقه را تشكیل می دهند. اما تركیب اعضای این كمیته همه را تحت تأثیر قرار نداده است. این افراد همگی بازنشسته و با میانگین سنی بالای۷۰ سال هستند. یكی از سفرای حاضر در سازمان ملل درباره این كمیته گفت: آثار باستانی برای اصلاح یك اثر باستانی تلاش می كنند. یكی از محورهای اصلی اصلاحات سازمان ملل ،شورای امنیت است، نهادی با ۱۵ عضو كه هنوز با این تعداد، یادآور دنیای ۶۰ سال پیش است تا جهان سال ۲۰۰۴. این شورا اصلی ترین نهاد اجرایی سازمان ملل است كه می تواند قطعنامه هایی تصویب كند كه همه ۱۹۱ عضو سازمان ملل مجبور به اجرای آن هستند.

اما تركیب این شورا قدیمی و مربوط به جهان گذشته است. اختیار و اقتدار این شورا یعنی حق وتو، در دست قدرتهای بعد از جنگ جهانی دوم یعنی آمریكا، انگلیس، فرانسه، روسیه و چین است و كشورهایی چون برزیل، آلمان، هند و ژاپن كه از سال ۱۹۴۵ تاكنون به جایگاه پرآوازه منطقه ای و اقتصادی رسیده اند حقی در این زمینه ندارند. از آسیا فقط یك نماینده در این تركیب اصلی و قدرتمند حضور دارد.درخواست افزایش تعداد اعضای شورای امنیت به یك دهه پیش باز می گردد و موضوع جدیدی نیست. شورای امنیت در گذشته نقش چندانی ایفا نمی كرد و به همین دلیل منتقدان، آن را محلی برای گپ زدن می خواندند. اما در سالهای اخیر این شورا فعال تر شده و با اعمال تحریم یا دادن مجوز استفاده از زور، جایگاه خود را در عرصه جهانی محكم تر كرده است.نخستین جلسه شورای امنیت در سال ۱۹۴۶ در لندن برگزار شد. اعمال تحریم تسلیحاتی علیه آفریقای جنوبی در سال ۱۹۶۳ ، اعزام نیروی صلح بان به قبرس در سال ۱۹۶۴ ،دادن مجوز استفاده از زور برای عقب راندن نیروهای عراقی از كویت در سال۱۹۹۰ ، اعمال تحریم علیه لیبی بعد از انفجار لاكربی در سال ۱۹۹۲ ، تصمیم به ایجاد دادگاه جنایات جنگی در لاهه در سال۱۹۹۳ ، اعزام نیروی صلح بان به تی مور شرقی در سال ۱۹۹۹ ،مداخله در بحران كوزوو در سال ۱۹۹۹ و بالاخره حمایت از دولت موقت عراق كه با دخالت آمریكا تشكیل شده بود در سال ،۲۰۰۳ از جمله مهمترین اقدامات شورای امنیت در تاریخ حیاتش بوده است.تركیب این شورا و چینش آن از سال ۱۹۴۶ تغییر نكرده است و به همین دلیل بیشترین انتقادها از سازمان ملل متوجه همین بخش است. كوفی عنان هشدار داده است كه عدم اصلاح ساختار شورای امنیت جایگاه این شورا را در جهان تضعیف می كند.

بیشترین انتقاد ها از شورای امنیت، از سوی كشورهای عربی مطرح شده كه می گویند، اسرائیل به راحتی قطعنامه های این شورا را نقض می كند، بدون آن كه ابزار اجرایی برای ممانعت از این كار وجود داشته باشد. این كشورها امیدوارند با تغییر تركیب این شورا، رویه یك جانبه آن هم تغییر كند. اعضای غیر دائم كنونی شورای امنیت را كشورهای الجزایر، آنگولا، بنین، برزیل، شیلی، آلمان، پاكستان، فیلیپین، رومانی و اسپانیا تشكیل می دهند.كمیته ۱۶ نفره كه گروه كاری بدون محدودیت خوانده می شود در گزارش۶۰ صفحه ای خود در كنار موضوعاتی چون اصلاح منشور، دادن مجوز موردی، استفاده پیشگیرانه از زور به عنوان دفاع مشروع از خود، یا جست وجوی تعریفی برای اقدامات تروریستی برای متمایز كردن آن از مقاومت، به اصلاح وضعیت شورای امنیت هم پرداخته است. به گفته دیپلمات هایی كه این گزارش را دیده اند، اعضای كمیته ۱۶ نفره توسعه شورای امنیت و افزایش اعضای آن را به ۲۴ عضو توصیه كرده اند؛ به طوری كه از هر یك از قاره های آمریكا، آفریقا، آسیا و اروپا شش كشور در آن حضور داشته باشند. در حال حاضر، شورای امنیت ۵ عضو دائم دارای حق وتو و ۱۰ عضو دوره ای دارد كه هر یك به مدت دو سال در این شورا حضور دارند.با این حال ،یكی از فرمول های مورد توصیه این كمیته آن است كه هشت عضو شبه دائم با دوره قابل تمدید چهار ساله و یك عضو دو ساله به شورای امنیت اضافه شوند.

---