شخصیت دموکراتیک

شخصیت دموکراتیک توصیف آن سنخ از شخصیت افرادی است که فعالانه در سیاست دموکراتیک, محل کار و انجمن های داوطلبانه و احتمالاً در خانواده های دموکراتیک مشارکت دارند

شخصیت دموکراتیک توصیف آن سنخ از شخصیت افرادی است که فعالانه در سیاست دموکراتیک، محل کار و انجمن های داوطلبانه- و احتمالاً در خانواده های دموکراتیک- مشارکت دارند. این مفهوم تداول و عمومیت ندارد، اما گهگاه در آثار تحقیقاتی به چشم می خورد. اصطلاح شخصیت دموکراتیک را به شیوه های گوناگون می توان به کار برد؛ یک مورد استعمال آن به نیروهای محرک شخصیت مربوط می شود و مورد دیگر به ویژگی های شخصیت.

ویژگی های شخصیت عبارتند از تمایلات و خلق و خوی دائمی فرد (طی سالیان دراز) که در بسیاری از وضعیت ها بروز می کنند؛ آنها ساختار رفتار آدمی را در مقیاسی وسیع تعیین می کنند. این ویژگی ها کلی تر از نگرش ها هستند که ممکن است محدود به معدودی وضعیت باشند (مثلاً نگرش های مربوط به رای دادن). شخصیت دموکراتیک اشاره به آن سنخ از شخصیت یا نشانگان شخصیتی است که شخص را به طلب مشارکت در ساختار سیاسی دموکراتیک و فرآیندهای دموکراتیک در سیاست، محل کار، انجمن ها یا خانواده یا ایجاد این گونه ساختارها و فرآیندها سوق می دهد. مفهوم شخصیت دموکراتیک، اگرچه معمولاً به سیاست و حکومت محدود است، در واقع در همه بخش های اصلی جامعه ظاهر می شود؛ در سیاست و حکومت (مثلاً کسانی که در سیاست های محلی مشارکت دارند)؛ گهگاه در کسب و کار (کسانی که در دموکراسی محل کار مشارکت دارند)؛ در سازمان های غیرانتفاعی (کسانی که در سازمان های داوطلبانه مشارکت دارند)؛ و در خانوارها و خانواده ها (اعضای خانوارهای دموکراتیک). هارولد لاسول در اوایل دهه ۱۹۵۰، احتمالاً نخستین پژوهنده یی بود که به تفصیل در باب شخصیت دموکراتیک گفت وگو کرد، اگرچه موضوع مورد علاقه اش، به اصطلاح خود او منش دموکراتیک بود، که بخشی از شخصیت فرد است.

از نظر لاسول، منش دموکراتیک خصوصاً اشاره به چهار چیز بود؛ همسانی با دیگران که فرد را باز و اجتماعی می کند؛ اولویت دادن به ارزش ها و خواست های مشترک با دیگران (به این معنا که فرد قدرتمدار یا متکی بر یک ارزش به تنهایی نیست)؛ اعتماد راسخ به نیک بودن نهاد بشر (یعنی پایین بودن میزان بی اعتنایی یا بی علاقگی و بالا بودن اعتماد به نفس)؛ و کسب حمایت از ناخودآگاه برای آنچه گفته شد. منش دموکراتیک با اجتماع یا جامعه دموکراتیک وفق می دهد؛ در آنجا است که می بالد و به کار می افتد. هرگاه روابط ناقص میان اشخاص موجب کاهش عزت نفس در فرد شوند، منش دموکراتیک از رشد و تحول باز می ماند. در دهه ۱۹۶۰، لستر میلبرات تحقیقات مربوط به عوامل تعیین کننده مشارکت سیاسی، از جمله ویژگی های شخصیت را بررسی کرد.

میلبرات متوجه شد افرادی که ویژگی های خاصی را از خود بروز می دهند میزان مشارکت شان در امور سیاسی نیز بیش از سایر افراد است. میزان مشارکت سیاسی در افرادی که این ویژگی ها را دارند بیشتر است؛ افراد بسیار معاشرتی، بسیار برون گرا و بسیار مهربان؛ غیرهنجارگسیخته، غیربیگانه، یا نابدگمان؛ دارای استحکام نفس، اعتماد به نفس و عزت نفس بالا و دارندگان انگیزه قدرت یا نیاز به سلطه در حدی نسبتاً پایین (که در عرصه کسب و کار و در امور نظامی بهتر ابراز می شود) موسسات صنعتی و بازرگانی معمولاً به شیوه دموکراتیک اداره نمی شوند. اما در چند دهه اخیر، بعضی از این موسسات را کارکنان شان غالباً به علت ورشکستگی خریداری کرده و آنها را تبدیل به مکان های شغلی دموکراتیک کرده اند. توسعه دموکراسی در محل کار به این صورت، تابع یک الگوی خاص است.

به طور کلی، کارگران در تصمیم گیری دخالت دارند، در سود سهیم اند، هیات مدیره را انتخاب می کنند و در برابر تصمیم های مهم این هیات حق وتو دارند. علاوه بر این، مجموعه نگرش ها و ارزش های خاص- نوعی خودآگاهی یا شخصیت- دارند یا به وجود می آورند. می توان گفت این شخصیت همان شکل اقتصادی شخصیت دموکراتیک است. بخش دیگری که کمتر شناخته شده است بخش خانوار و خانواده دموکراتیک است. خانوار را می توان به روشی دموکراتیک اداره کرد یا به روشی اقتدارگرایانه. در خانواده دموکراتیک، احتمالاً هم زن و هم شوهر شاغلند، از حیث تقسیم کارهای مربوط به خانه و مراقبت از فرزندان نسبتاً برابرند، در مورد امور مالی و... تصمیمات مشترک می گیرند، در مورد تصمیم هایشان گفت وگو می کنند و به یکدیگر احترام می گذارند.

در خانواده دموکراتیک، به مرور که کودکان بزرگ تر می شوند، مسوولیت هرچه بیشتری برای زندگی به آنها می دهند. اطاعت به مراتب کمتر از رفتار مسوولانه هدفی مهم به شمار می آید و به مرور که سن فرزندان بیشتر می شود، بیش از پیش در تصمیم گیری های خانواده شریک می شوند. شخصیت دموکراتیک در مجموع شبیه به منش فعال- موثر است که دیوید هورتون اسمیت در «مشارکت در فعالیت های اجتماعی و سیاسی» (۱۹۸۰) ترسیم می کند. شخصی که ویژگی های شخصیت دموکراتیک را از خود بروز می دهد و کسی که از «پایگاه های مهم» تر (تحصیلات عالی، درآمد بالا و نظایر آن) برخوردار است، از سوی پدر و مادر، معلم و همسالانش تشویق می شود که در همه فعالیت ها و ساختارهای اجتماعی- فرهنگی پذیرفته شده در یک دموکراسی شرکت کند. بنابراین، افرادی که شخصیت دموکراتیک دارند فعال ترین اشخاص در همه نوع گروه و فعالیت اجتماعی و سیاسی معتبر در یک جامعه دموکراتیک اند.

دیوید اسمیت

ترجمه؛ محبوبه مهاجر