مدیریت منابع اینترنتی

ابداع یک سامانه شماره گذاری بسیار معظم به نام IPv۶ است که استفاده از آن آغاز شده و احتمال استهلاک آن نمی رود

وقتی صحبت از منابع اینترنتی می‎شود معمولاً دو منبع شماره‎های اینترنتی (IP Numbers) و نام‎های دامنه اینترنتی (Internet Domain Names) مورد نظر است. برای اینکه یک دستگاه سخت‎افزاری (مانند رایانه شخصی، رایانه کارگزار، مسیریاب،…) دارای هویت اینترنتی باشد، یعنی در شبکه جهانی اینترنت قابل شناسایی باشد، لازم است این دستگاه دارای یک شماره اینترنتی منحصر به فرد باشد.

شماره اینترنتی از چهار جزء ـــ . ـــ . ـــ . ـــ تشکیل شده است که هر جزء عددی از ۰ تا ۲۵۵ است. این صورت شماره‎گذاری که به IP Version۴ (یا به اختصار IPv۴) معروف است هنوز معمول‎ترین روش شماره‎گذاری است. از آنجا که حفظ کردن تعداد زیادی شمارة چهار جزئی کار ساده‎ای نیست، کاربر عادی معمولاً از نام دامنه اینترنتی استفاده می‎کند که گویاتر است و به خاطر سپردن آن ساده‎تر. مثلاً نام دامنه www.nic.ir نماینده ۱۹۴.۲۲۵.۷۰.۹۶ است. وقتی نام دامنه را در صفحه مرورگر تایپ می‎کنیم. این نام به کارگزاری فرستاده می‎شود که کار آن ترجمه نام به شماره اینترنتی است و این شماره را برای اتصال مقصد مورد نظر در اختیار شبکه قرار ‎گیرد. جزء اول سمت راست نام اینترنتی یا کد دو حرفی استاندارد اسامی کشورها و بعضی مناطق دیگر جهان است (مثل .ir برای ایران، .jp برای ژاپن، .tv برای جزایر تووالو،…)، یا یکی از پسوندهای عام مانند .com، .net، …. نوع اول را دامنه مرتبه اول کشوری (به اختصار ccTLD)، و نوع دوم را دامنه مرتبه اول عمومی (به اختصار gTLD) می‎نامند. بیش از ۲۴۰ دامنه کشوری و در حال حاضر ۱۵ دامنة مرتبه اول عمومی وجود دارد. از آنجا که نشانی هر دستگاه متصل به اینترنت باید به طور منحصر به فرد قابل شناسایی باشد، نوعی هماهنگی جهانی برای توزیع و حفاظت شماره‎ها و نام‎های اینترنتی لازم است.

این هماهنگی شامل نظارت و مدیریت داده‎های تعدادی کارگزار مادر موسوم به کارگزارهای ریشه است که در آن اطلاعات مربوط به دامنه‎های مرتبه اول نگاهداری می‎شود و مراجع نهایی نشانی‎یابی در جهان‎اند. این وظایف همواره به عهده سازمانی به نام IANA(Internet Assigned Numbers Authority) بوده است که از ‎آغاز تا مدتی عملاً به دست یکی از پیشگامان اینترنت به نام جاناتان پوستل، استاد دانشگاه کالیفرنیای جنوبی اداره می‎شد. از اواخر سال ۱۹۹۸ با تأسیس ICANN، اداره IANA به ICANN سپرده شد. به دلایلی، مدیریت این سه منبع اینترنتی، یعنی شماره‎های اینترنتی، نام‎های دامنه‎ اینترنتی و کارگزارهای ریشه به یکی از مسایل جنجالی راهبری اینترنت مبدل شده است.

● شماره‎های اینترنتی

در مورد شمار‎های اینترنتی IPv۴، کلیه شماره‎های قابل تخصیص را IANA میان چهار مرکز ثبت منطقه‎ای توزیع کرده است که این چهار مرکز ثبت نیز به نوبه خود شماره‎ها را میان ارائه دهندگان عمده خدمات اینترنتی (در حال حاضر حدوداً ۸۰۰۰ سازمان در سراسر جهان) توزیع می‎کنند. این چهار مرکز ثبت عبارتند از APNIC (برای ناحیه اقیانوس آرام و جنوب آسیا)، RIPE (برای اروپا، خاورمیانه، آسیای مرکزی و شمال آفریقا)، ARIN (برای بیشتر شمال آمریکا، بخشی از دریای کارائیب و جنوب آفریقا) و LACNIC (برای امریکای لاتین و بخشی از دریای کارائیب).

به زودی یک مرکز ثبت مخصوص آفریقا نیز شروع به کار خواهد کرد. نقش IANA اکنون در این فعالیت بسیار محدود است و عمدتاً به هماهنگی لازم در برخی تغییرات توزیع میان مراکز ثبت که ضرورتاً ایجاد می‎شود اختصاص دارد. شکایتی که در این زمینه مطرح می‎شود توزیع نامتناسب (نسبت به جمعیت انسانی) تعداد شماره‎های IPv۴ است به طوری که چند سال پیش به نظر می‎رسید شمارة کافی برای قسمت‎هایی از جهان مانند شرق آسیا موجود نباشد. در این زمینه سه نکته قابل ذکر است.

▪ نکته اول اینکه در بدو راه‎اندازی اینترنت که توسعة همه‎گیر آن و ظهور تجارت الکترونیک پیش‎بینی نمی‎شد، به نظر می‎آمد شماره‎های موجود عملاً غیرقابل استهلاک باشند و از اینرو به متقاضیان اولیه که عمدتاً دانشگاهها، مراکز علمی و بعضی صنایع کشور امریکا بودند با سهل‎انگاری بلوک‎های بزرگی از شماره‎های اینترنتی اختصاص یافت.

▪ نکته دوم اینکه پس از جهانی شدن اینترنت و احساس کمبود شماره‎های IPv۴ در بعضی مناطق جهان، از چند سال پیش یک برنامه به کارگیری شماره‎های استفاده نشده همراه با جابجایی شماره‎ها در امریکای شمالی آغاز شد که منجر به اصلاح قابل ملاحظه‎ای درتوزیع شماره‎ها شده است به طوری به نظر می‎رسد IPv۴ تا سال‎ها کفاف نیاز را خواهد کرد.

▪ نکته سوم ابداع یک سامانه شماره‎گذاری بسیار معظم به نام IPv۶ است که استفاده از آن آغاز شده و احتمال استهلاک آن نمی‎رود. در اینجا لازم است به یک نکته اختلاف که اخیراً در مورد توزیع شماره‎های IPv۶ بروز کرده است اشاره شود. توسط آقای ژائو رئیس ITU این پیشنهاد مطرح شده است که از آغاز، شماره‎های IPv۶ یا بخش عمده‎ای از آن مانند پیش شماره‎های تلفنی برحسب هویت کشوری توزیع شود. این پیشنهاد عکس‎العمل شدید گروه مراکز ثبت چهارگانه منطقه‎ای را به دنبال داشته است. در بیانیه اخیر این گروه پیشنهاد ژائو به دلایل زیر مورد انتقاد قرار گرفته است:

۱) این پیشنهاد هیچ منطق فنی ندارد. مرزهای اتصال اینترنتی بر مرزهای سیاسی منطبق نیستند و شماره‎بندی براساس هویت کشوری می‎تواند مخل بهینه‎سازی مسیریابی باشد.

۲) همانطور که نیاز به بازنگری در توزیع IPv۴ نشان داد، پیش داوری کلان در مورد توزیع منابع اینترنتی معمولاً موفق نیست و باید یک نظام شناور مبتنی بر نیازهای واقعی و اولویت‎های فنی مبنای تصمیم‎گیری باشد.

۳) پیشنهاد ژائو در واقع کوششی برای تفوق بخشیدن به نقش بخش دولتی به کمک یک تصمیم فنی فاقد حسن ذاتی است، و این خلاف روح موازنه میان بخش‎های دولتی و غیردولتی است. در هر صورت از آنجا که در کشورهایی که اینترنت تحت کنترل شدید دولت قرار دارد، عملاً یک اپراتور دولتی تأمین‎کننده اینترنت است، منظور نظر ژائو خود به خود تأمین می‎شود.

بعضی نمایندگان بخش خصوصی و جامعه مدنی نیز نظر ژائو را از این جهت که تسهیل‎کنندة سانسور، پالایش و شنود است، مورد انتقاد قرار داده‎اند.