درمان شب ادراری کودک چیست

از ساعت و تشک زنگ دار تا دارودرمانی

دکتر الهام شیرازی/فوق تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران/

شب‌ادراری کودکان ۳ دلیل عمده دارد؛ ۱ درصد از این دلایل جسمی و شامل عفونت ادراری، مشکلات ساختمانی دستگاه ادراری یا مشکلات سیستم مغز و اعصاب است. در ۸۰ درصد موارد هم دلایل تکاملی مطرح می‌شود؛ یعنی هر فردی در سن خاصی این تکامل را به‌دست می‌آورد و تاخیر در آن دلیل کم‌هوشی، مشکلات مغز و اعصاب و عقب‌افتادگی نیست. ۱۹ درصد شب‌ادراری‏ها هم دلایل هیجانی - عاطفی دارند که شامل استرس، اضطراب، مسایل عاطفی، هیجانی کودک و... است. در بررسی شب ادراری کودکان، ابتدا دلایل جسمی را مدنظر قرار می‌دهیم تا مشخص شود چه مشکلی وجود دارد. بعد از آن کودک را از نظر عاطفی ارزیابی می‌کنیم و در نهایت به مشکلات تکاملی او می‌پردازیم که زودتر اتفاق می‌افتد. سخت‌ترین کنترل هم کنترل ادرار شبانه است که مهارت آن دیرتر به دست می‌آید. کنترل نکردن ادرار بعد از ۵ سالگی، بیماری محسوب می‌شود. به همین دلیل نباید در مورد کودکان زیر ۵ سالی که کنترل شبانه ندارند، نگران شد. اینکه فرزند شما طی روز مشکلی ندارد یعنی سیر تکاملی او در بخش‌های دیگر کامل شده است و باید کمی صبر کنید تا این مهارت را هم به دست بیاورد. نگران نباشید و کودک را تنبیه نکنید. او را مضطرب نکنید. دیر به دست آوردن کنترل شبانه ادرار جنبه ارثی هم دارد و احتمالا در خانواده پدری یا مادری، مواردی از این دست وجود داشته است. برای تسریع در سیر تکاملی ادراری کودکان می‌توان اقدام‌های زیر را انجام داد:

۱. از ساعت زنگ‌دار استفاده کنید

معمولا محدوده ساعتی که کودک در خواب خود را خیس می‌کند، معلوم است. می‌توانید نیم ساعت قبل از آن یک ساعت زنگ‌دار را تنظیم کنید تا زنگ بزند و کودک را از خواب بیدار و هوشیار کند. سپس در هوشیاری کامل به توالت برود. اگر کودک خواب‌آلوده باشد و هوشیاری کامل نداشته باشد، انجام این تمرین تاثیری نخواهد داشت چون آموزش می‌بیند در خواب ادرارش را رها کند. انجام این تمرین به همکاری کودک نیاز دارد و اگر همکاری نکرد، او را مجبور به انجام آن نکنید. اگر فرزندتان چند بار طی شب خود را خیس می‌کند، از ساعت زنگ?دار استفاده نکنید، برایش توضیح دهید و به او بگویید: «چون کیسه یا مثانه تو خیلی زرنگ و پرکار است و کثیفی‌های خون را زود به زود می‌گیرد و در ساعتی از شب پر می‌شود، ممکن است دریچه آن باز شود. به همین دلیل ما یک ساعت را کوک می‌کنیم تا قبل از اینکه دریچه باز شود و رختخوابت را خیس کند، ساعت زنگ بزند و بیدارت کند تا دستشویی بروی و کیسه را خالی کنی. می‌دانم کار سختی است، اما بهتر از این است که صبح بلند شوی و ببینی رختخواب و لباس‌هایت خیس شده. حالا خودت انتخاب کن که کدام بهتر است.» با توضیح این موضوع، کودک تصمیم می‌گیرد با زنگ ساعت از خواب بیدار شود. در این زمان باید به او بگویید خودش باید از خواب بیدار شود نه اینکه مامان یا بابا از خواب بیدارش کنند. در این زمان ما معمولا به کودک می‌گوییم: «از مامان و بابا خواهش می‌کنیم اگر بیدار نشدی، بیدارت کنند درحالی که اصلا وظیفه ندارند این کار را انجام بدهند.» با این حرف به کودک تفهیم می‌کنیم چون از پدر و مادرت خواهش کرده‌ایم به تو کمک می‌کنند. در این صورت وقتی شب‌ها والدین، کودک‏ را برای دستشویی رفتن صدا می‏کنند، او ناراحت و عصبانی نمی‌شود.

۲ اجازه بدهید کودک تنهایی لباس‏هایش را عوض کند

اگر با وجود همه این اقدام‌ها صبح روز بعد دیدید کودک خودش را خیس کرده و با زنگ ساعت بیدار نشده، ناراحت نشوید. یک ملحفه و لباس تمیز کنار تختش بگذارید و از او بخواهید خودش ملحفه خیسش را جمع کند و در جایی که از قبل تعیین کرده‌اید، بگذارد و سپس وارد حمام شود و لباس‌هایش را عوض کند. کودک بلد نیست به خوبی این کارها را انجام دهد ولی با این کار مسوولیت کارش را به خودش می‌دهیم تا حس سرزنش و ناراحتی در او کاهش پیدا کند. ضمن اینکه وقتی کودک احساس مسوولیت ‌کند، بیشتر همکاری خواهد کرد. ممکن است کارش را به درستی انجام ندهد اما از اینکه کارهایش به خودش واگذار شده، لذت می‌برد. طی زمانی که این کارها را انجام می‌دهد، می‌توانید به او کمک کنید. پس از یکی دو بار، یاد می‌گیرد چه باید بکند و سعی می‏کند کمتر این اتفاق بیفتد.

۳. از تشک زنگ‌دار استفاده کنید

تشک زنگ‌دار هم تقریبا کار ساعت را انجام می‌دهد، با این تفاوت که تشک بعد از آنکه کمی خیس شد، شروع به زنگ زدن می‌کند. در این حال کودک با شنیدن صدای زنگ بیدار می‌شود، صدای زنگ را قطع می‌کند و به دستشویی می‌رود. اگر زنگ تشک خاموش نشود، تشک به زنگ زدن خود ادامه خواهد داد. این کار باعث می‌شود کودک طی زمان با پر شدن مثانه‏اش بیدار ‌شود. از نظر درمانی، استفاده از تشک زنگ‌دار تا ۸۰ درصد جواب خواهد داد اما در تمام دنیا فقط ۳۰ درصد پزشکان و روان‌پزشکان استفاده از آن را توصیه می‌کنند و مشخص نیست چرا از این وسیله با اینکه نتیجه خوبی هم دارد، کمتر استفاده می‌شود.

۴. دارودرمانی

اگر بخواهیم به هر دلیلی برای کودکانی که کنترلی بر ادرار شبانه خود ندارند دارو تجویز کنیم، استفاده از ساعت و تشک زنگ‌دار لازم نیست زیرا کودک با مصرف دارو شب‏ادراری نخواهد داشت. البته باید عمل به توصیه‌های دیگر مانند ادرارکردن قبل از خواب، خوردن مایعات کمتر از عصر به بعد و انجام مسوولیت‌های بعد از ادرارکردن در صورتی که احیانا ادرار کرد را همچنان ادامه داد و به ازای هر کار درستی که کودک انجام می‏دهد یا ادرار نکردن در رختخوابش، به او امتیاز بدهید. استفاده از داروها باعث می‌شود مثانه کودک ریلکس شود و حجم بیشتری از ادرار را در خود جای دهد و دیرتر تخلیه شود. عامل دوم این است که دریچه یا اسفنکتر مثانه سفت می‌ماند و دیرتر باز می‌شود. از طرفی داروهای تجویزشده تا حدودی استرس را کم می‌کنند و درنتیجه کودک کنترل بیشتری روی اعمال بدن خود خواهد داشت.

همچنین استفاده از داروها تغییری در مغز و سیستم خواب ایجاد می‌کند و وقتی مثانه پر می‌شود، مغز هوشیارتر عمل و کودک را از خواب بیدار می‏کند. داروهای دیگری هم تولید ادرار در شب را کم می‌کنند. در بدن ما هورمونی وجود دارد که شب‌ها ترشح می‌شود و تولید ادرار را در شب کم می‌کند. دارویی که ما تجویز می‌کنیم، مشابه این هورمون است. درنتیجه میزان ادرار در مثانه کاهش پیدا می‌کند و شب‌ادراری کودک کم می‌شود. نباید در مورد مصرف داروها نگران باشید. خوشبختانه داروها عارضه عمده‌ای ندارند. اگر پزشک صلاح دانست دارو تجویز کند، حتما از آنها استفاده کنید. تحقیقات نشان داده‌اند داروها می‌توانند به سیر تکاملی کنترل مثانه سرعت ببخشند. اگر خیلی نگران هستید، بهتر است ابتدا کودک را نزد متخصص اطفال ببرید تا از نظر بیماری‌های جسمی بررسی شود. اگر مسایل جسمی وجود نداشت، با مراجعه به روان‌پزشک اطفال از درمان‌های روان‌پزشکی بهره ببرید زیرا روان‌پزشک با مداخله‌های رفتاری و غیردارویی و در صورت نیاز دارویی به سیر تکاملی کودک سرعت می‌بخشد.