اهمیت و ارزش تولید و کارآفرینی در اقتصاد مقاومتی

کارآفرینی به معنای خلاقیت در کار و ایجاد فرصت های جدید اقتصادی و تولیدی و خلق ارزش جدید با خطرپذیری در منابع مالی, از عوامل رشد و شکوفایی اقتصادی است, زیرا کارآفرینی در یک جامعه و اقتصاد به معنای پویایی و بالندگی است

کارآفرینی به معنای خلاقیت در کار و ایجاد فرصت های جدید اقتصادی و تولیدی و خلق ارزش جدید با خطرپذیری در منابع مالی، از عوامل رشد و شکوفایی اقتصادی است، زیرا کارآفرینی در یک جامعه و اقتصاد به معنای پویایی و بالندگی است. جامعه ای که در بستر کارآفرینی حرکت می کند، جامعه زنده و پویا و فعال است. از این رو به سادگی و آسانی می تواند همه مشکلات و فشارهای بیرونی و درونی را تحمل کرده و پشت سر بگذارد. جامعه کارآفرین، از آستانه تحمل بسیار بالایی برخوردار است، زیرا خطرپذیری در آن بسیار بالا و در عین حال امری طبیعی و عادی تلقی می شود، از این رو دارای اقتصادی مقاومتی خواهد بود.

نویسنده در این مقاله با توجه به تاکید مقام معظم رهبری درباره تحقق اقتصاد مقاومتی و نقش کارآفرینی در آن، به سراغ آموزه های وحیانی اسلام رفته تا نقش کارآفرینی را در رشد و توسعه اقتصادی و دست یابی به اقتصاد مقاومتی درجنگ همه جانبه علیه سلطه مستکبران و شیاطین و ستمگران و تحقق عدالت فراگیر بیان کند.

● کارآفرینی، خلاقیت و خطرپذیری در حوزه اقتصاد

کار در اسلام از ارزش و اهمیت بالایی برخوردار است و می توان به یک معنا کار نیک و عمل صالح را مقدس برشمرد به شرط آن که نیت خالص و ایمان درست نیز همراه آن باشد، چرا که در این صورت حسن فعلی با حسن فاعلی جمع می شود و همان هدف خلقت و آفرینش انسان و ماموریت وی تحقق می یابد، با این همه، کار نیک و خوب در اسلام به عنوان یک حسن فعلی مورد تشویق و ترغیب است و حتی اگر همراه با حسن فاعلی و ایمان و نیت خالصانه الهی نباشد، باز دارای ارزش خواهد بود و خداوند پاداش عمل نیک و کار خوب را در جهان خواهد داد هر چند که برای او بهره ای در آخرت نخواهد بود.

این بدان معنا است که سرمایه انسان در دنیا و آخرت چیزی جز کار نیست و انسان نتیجه کار و عمل خود را در دنیا و آخرت خواهد دید (نجم، آیه ۴۰) که البته کار نیک و خوب از ارزش برخوردار بوده و فرد پاداش عمل و کارش را خواهد دید. خداوند به صراحت در بیان نقش و ارزش تلاش و کار در زندگی بشر می فرماید: لیس للانسان الا ماسعی، برای انسان چیزی جز تلاش و کار نیست. (نجم، آیه ۳۹)

البته خداوند یادآور می شود که کار و سعی انسان بسیار متفاوت و متنوع است. این تنوع هم از جهت متعلق و هم از جهت نیت و نیز از جهات دیگر خواهد بود. نتیجه این تنوع آن خواهد بود که گاه انسان کاری نیک و مفید انجام می دهد و گاه کاری غیرمفید و بد و گاه دیگر کار بد را با نیت خوب وگاه کار خوب را با نیت بد و گاه دیگر کار بد را با نیت بد و یا کار خوب را با نیت خوب انجام خواهد داد. گاه نیز کار خوب با نیت خوب انجام می گیرد ولی از یک ساماندهی و نظم منطقی و هدف کلی برخوردار نیست، مانند کسی که گره های یک قالی را به خوبی می زند ولی نقشه و طرحی جامع برای قالی خود ندارد. می توان با توجه به جهات دیگر، مصادیق دیگری از این تعدد و تنوع را در سعی و کار انسان شناسایی و ردگیری کرد.

از نظر آموزه های قرآنی یکی از حکمت های آفرینش انسان، آبادانی زمین است که از طریق کار و کارآفرینی تحقق می یابد. در آیات قرآنی از خلیفه خدا خواسته شده تا با سعی، کسب، کار و عمل، نعمت های الهی را در زمین و آسمان بجوید و با تبدیل و تغییر مناسب در خلقت آنهاجهت رشد و خدایی شدن، از آن بهره مند شود.

خداوند در آیه ۱۱۹ سوره نساء، از تغییرات نادرست در خلقت به عنوان عمل شیطانی یاد کرده است، اما مفهوم مخالف، آن است که تغییر در خلقت به شکل مناسب جایز بلکه واجب و از خلاقیت های بشری است و یکی از توانایی های تعلیمی خداوند به بشر همین تغییر در خلقت اشیای هستی به عنوان خلیفه الهی جهت اکمال اشیاء و بهره مندی از آن برای خود و جامعه انسانی است.

با نگاهی به آموزه های وحیانی اسلام دانسته می شود که انسان برای کار مولد همراه با خلاقیت و تغییرات مناسب در جهان هستی آفریده شده است، زیرا تنها با کار است که هم خود به کمال رشدی می رسد و هم به عنوان خلیفه الهی اشیاء و آفریده های الهی را به کمال می رساند.

به سخن دیگر، انسان از نظر اسلام، موجودی کارآفرین است چرا که خلاقیت و خطرپذیری در ذات انسان نهادینه شده است و از این رو خداوند به صراحت از ظلوم و جهول بودن انسان سخن می گوید که بیانگر خطرپذیری و گام نهادن در مجهولات است تا آن را به یک معلوم و دانشی مورد استفاده خود و دیگران در آورد.

همچنین انسان از نظر اسلام و آموزه های وحیانی آن، موجودی اقتصادی است و کارآفرینی او متوجه همه حوزه اقتصادی می باشد، چرا که جامعه انسانی بر ستون های استوار و محکم اقتصاد بنیاد گذاشته می شود و اقتصاد به عنوان قوام و مایه استواری جامعه معرفی شده است. (نساء، آیه ۵)

بنابراین، انسان از نظر اسلام، موجودی خلاق، خطرپذیر، کارآفرین و تولیدگر اقتصادی است که می کوشد تا همه مواد و عناصر زمین را تبدیل به چیزی کند که به کار او می آید و آسایش و رفاه او را تامین می کند، چرا که خلقت و ایجاد انسان در زمین به هدف این ماموریت بوده است.

● کارآفرینی، بنیاد اقتصاد مقاومتی

در تعریف کارآفرینی همانند دیگر حوزه های علوم انسانی نوعی اختلاف در مولفه ها و عناصر معنایی و مفهومی آن وجود دارد، ولی شکی نیست که مولفه هایی چون تعهد، خلاقیت و نوآوری، کار، تولید، خطرپذیری، مفید بودن و ایجاد ارزش جدید از مقدمات مفهومی و معنایی آن است.

اصطلاح کارآفرینی در حوزه علم و عمل اقتصادی به فرآیند خلق ارزش جدید مادی یا معنوی از طریق یک تلاش متعهدانه با در نظر گرفتن خطرهای ناشی از آن اطلاق می شود.

واژه نامه دانشگاهی «وبستر» کارآفرین را کسی می داند که متعهد می شود مخاطره های یک فعالیت اقتصادی را سازماندهی، اداره و تقبل کند.

«ژوزف شومپیتر» کارآفرین را نیروی محرکه اصلی درتوسعه اقتصادی می داند و می گوید: نقش کارآفرین، نوآوری است. از دیدگاه وی ارائه کالایی جدید، ارائه روشی جدید در فرآیند تولید، گشایش بازاری تازه، یافتن منابع جدید و ایجاد هرگونه تشکیلات جدید در صنعت و... از فعالیت های کارآفرینان است.«کرزنر» از استادان اقتصاد دانشگاه نیویورک، کارآفرینی را به معنای ایجاد سازگاری و هماهنگی متقابل بیشتر در عملیات بازارها دانسته است.

از نظر اسلام، کار و سعی زمانی به تمامیت کمالی خود می رسد که دو عنصر اصلی خوب و خالص بودن در آن تحقق یابد. به این معنا که کار انسانی دارای دو عنصر حسن فاعلی و حسن فعلی باشد. در این صورت است که کار از نظر تکلیفی و وضعی تاثیر خود را در زندگی مادی و معنوی و نیز دنیوی و اخروی به جا خواهد گذاشت.

خداوند در آیه ۸۵ سوره اعراف و آیات ۸۴ تا ۸۶ سوره هود، تأمین سعادت واقعی انسان را در سایه یکتاپرستی، سلامت امور اقتصادی و پرهیز از فسادانگیزی در عمل اقتصادی و مانند آن می داند. بنابراین، برای تامین سلامت امور اقتصادی و سعادت واقعی لازم است که انسان کارآفرینی را به معنای اصطلاحی در دستور کار قرار دهد و هرگونه تکاهل و تساهل در این زمینه به معنای خروج از دایره سعادتمندی است.

از نظر قرآن، همه آنچه که انسان برای کارآفرینی نیاز دارد در اختیار اوست. از تعلیم تمام اسماء و صفات الهی گرفته تا خطرپذیری تا منابع و سرمایه های مادی تا بتواند در عمل اقتصادی و تغییر و تولیدات مناسب و مفید وارد شود و به عنوان خلیفه نقش ربوبیت الهی را ایفا کند و هر چیزی را به کمال بایسته و شایسته اش برساند.

از آنجایی که کارآفرینی اصطلاحی، موجبات خودباوری و اعتماد افراد را فراهم و یا تقویت می کند و انسان به این حقیقت می رسد که می تواند-چنانکه خداوند او را به سبب همین توانایی به خلافت خویش برگزیده است- همین امر موجب می شود تا جامعه انسانی به رشد و شکوفایی در همه زمینه ها از جمله حوزه اقتصادی دست یابد.

بنابراین، هرگونه فشار درونی و بیرونی را تحمل کرده و با صبر و شکیبایی و نیز سعی و کار و تلاش، آن را از سرراه برمی دارد.

بی گمان دشمنان درون و بیرون انسان و جامعه از جمله شیاطین جن و انسی اجازه نمی دهند تا انسان در مقام خلافت، توان بالای خویش را نشان دهد از این رو ستمگران تمام تلاش خود را مصروف این معنا می کنند که جوامع انسانی را تحت سلطه خویش درآورند و از آنجایی که قوام جوامع انسانی به اقتصاد است، نخستین تلاش آنان تسلط بر حوزه اقتصادی و شکست جوامع در این بخش است.

کارآفرینی موجب می شود تا جامعه به چنان باور و اعتمادی برسد که هر آنچه نیاز اقتصادی است برآورده سازد و با آبادانی و تولید و تصرف در جهان مادی، آن را برای آسایش جامعه مورد بهره برداری قرار دهد. این گونه است که آستانه تحمل جامعه نسبت به فشارهای سلطه گران مستکبر افزایش می یابد و امکان تسلط به آنان را نمی دهد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی براساس آموزه های اسلامی می فرماید: سرمایه گذاری و کارآفرینی، کاری بزرگ و نوعی عبادت است. ایران بزرگ امروز بیش از هر زمان دیگر به کار و کارآفرینی نیاز دارد تا همچون عقابی تیزپرواز، در فضای پیشرفت و آبادانی و افتخار اوج گیرد.

ایشان با اشاره به اهمیت کار و کارآفرینی از دیدگاه اسلام، ایجاد اشتغال را علاوه بر جنبه مهم ثروت آفرینی، نوعی زمینه سازی برای به کارگیری گنجینه استعدادهای انسانی دانسته و می افزایند: ایران، امروز به کارگاه بزرگ تلاش و ابتکار و نوآوری تبدیل شده است اما این واقعیت، تنها گام اول از روند پیشرفت و سرافرازی کشور است.

رهبر انقلاب اسلامی، با تاکید بر نیاز اساسی کشور به کار و کارآفرینی خاطرنشان می کنند: دو دلیل اساسی یعنی «آمادگی کشور برای جهش» و «فشار اقتصادی دشمنان» ثابت می کند که ایران، بیش از هر دوره دیگر به کار و کارآفرینی احتیاج دارد.

ایشان با اشاره به تحریم ها و فشارهای اقتصادی نظام سلطه می افزایند: برای مقابله با این فشارها باید «اقتصاد مقاومتی واقعی» بوجود آوریم که معنای واقعی کارآفرینی نیز همین است. (بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با کارآفرینان- ۱۶/۶/۸۹)

● اهمیت غرقه سازی جامعه

برای تحقق این مقصد و مقصود باید شرایط جامعه از نظر فکری و فرهنگی و نیز مدیریتی به گونه ای سامان یابد که دغدغه همه مسئولان جامعه مسئله کارآفرینی باشد. در این رابطه غرقه سازی روشی است که در بسیاری از جوامع از سوی روانشناسان اجتماعی تجویز می شود. غرقه سازی کمک می کند تا از نظر فرهنگی و فکری جامعه در مسیری قرار گیردکه موضوعی، همه فکر و ذهن مردم را مشغول دارد و اجازه ندهد تا امور دیگر به عنوان محور قرار گیرد. غرقه سازی کمک می کند تا امور دیگر به حاشیه رانده شود هر چند که در زمانی دیگر اصل و مهم است ولی در یک مقطع زمانی می بایست موضوعی که در درجه اهمیت است در محور قرار گیرد و همه زندگی بشر و جامعه را تحت تأثیر مستقیم خود قرار دهد. نامگذاری های چند ساله اخیر از سوی مقام معظم رهبری به خوبی نشان می دهد که ایشان به قصد غرقه سازی جامعه با مشکل اول یعنی اقتصاد بر آن است تا همه فکر و عمل را معطوف حوزه اقتصادی کند.

بنابراین، لازم است همه مسئولان و تصمیم سازان و تصمیم گیران به این حوزه توجه ویژه ای مبذول دارند تا اقتصاد به عنوان دغدغه اصلی مطرح شود و راهکار اصلی درمان یعنی کارآفرینی در همه جلسات مورد توجه قرارگیرد.

امام خامنه ای (مدظله العالی) براساس محوری بودن کارآفرینی به مسئولان هشدار می دهد که همه اهتمام و سرمایه مادی و غیرمادی می بایست در مسیر تحقق کارآفرینی باشد تا اقتصاد مقاومتی واقعی شکل گیرد. با نگاهی به بیانات ایشان در دیدار با کارآفرینان معلوم می شود که ایشان برای تحقق مفهوم کامل کارآفرینی و اقتصاد مقاومتی روش مشخص علمی و عملی درنظر دارند. ایشان در بیان راهکارهای تحقق هدف در اقتصاد مقاومتی می فرماید: اجرای «کامل، دقیق، همه جانبه و مستمر» سیاستهای اصل۴۴ حلال بسیاری از مشکلات است. ایشان دولت را به دو کار اساسی در این زمینه موظف کردند تا اقتصاد مقاومتی و کارآفرینی به معنای درست شکل گیرد؛ زیرا بدون ۱- مدیریت دقیق و عالمانه منابع مالی و ۲- بهبود فضای کسب و کار نمی توان امید داشت که اقتصاد مقاومتی شکل گیرد و اقتصاد کشور ضمن پویایی و رشد و شکوفایی بتواند در برابر سلطه گران و تحریم ها و فشارهای آنان مقاومت کند. برای تحقق اقتصاد مقاومتی لازم است که بسترهای مناسب فراهم آید که دو مورد پیش گفته در رأس آن قرار دارد.

ایشان بسیاری از ایرادها و گله های کارآفرینان را ناشی از مدیریت نشدن کامل منابع مالی می دانند و در این باره می فرمایند: باید منابع را در مسیری که برای کشور ارزش افزوده مالی و غیرمالی دارد تخصیص دهیم تا تولید و اشتغال افزایش یابد و «کسب و کار» رونق گیرد.

رهبر انقلاب اسلامی، به موازات موظف دانستن دولت به «مدیریت منابع مالی و بهبود فضای کسب وکار»، کارآفرینان را نیز به تلاش مستمر و همه جانبه برای مرغوبیت بخش و افزایش کیفیت کالاهای ساخت داخل فراخوانده و می افزایند: مردم می دانند که مصرف هر کالای خارجی یعنی بیکاری یک کارگر ایرانی، اما کارآفرینان هم بدانند که رغبت مردم به مصرف کالاهای داخلی با شعار تحقق نمی یابد بلکه نیازمند افزایش کیفیت این کالاهاست.

حضرت آیت الله خامنه ای همچنین بار دیگر واردات بی رویه و بی منطق را «ضرر و خطری بزرگ» خوانده و می افزایند: مسئولان ذی ربط باید با توجه به اهداف و نیازهای واقعی کشور، واردات را مدیریت کنند.

توجه به آنچه مقام معظم رهبری درباره تحقق اقتصاد مقاومتی با محوریت کارآفرینی بیان می کند می تواند جامعه اسلامی را به الگوی برتر در جهان امروز تبدیل کند و سلطه مستکبران را نابود ساخته و اجازه تحرک به دشمن نداده و تحرکات اسلامی مبتنی بر عدالت را در جامعه جهانی سازمانی دهی کند. امید است با پیروی از دستورالعمل های مقام معظم رهبری که در چارچوب آموزه های وحیانی اسلام است بتوانیم مأموریت الهی خود را به عنوان خلیفه خدا به درستی انجام دهیم و خود و جامعه انسانی را از بی عدالتی در همه حوزه ها برهانیم.

علی پوریا