یا درس, یا مهاجرت یا بیکاری

در دهه گذشته میلادی, فلسطین شاهد بالاترین نرخ بیکاری در جهان بوده است آمارها نشان می دهند که در سال ۲۰۰۲ نرخ بیکاری این کشور به ۳۰ درصد رسیده و در سال ۲۰۱۱ همچنان بالای ۲۰ درصد باقی مانده است

در دهه گذشته میلادی، فلسطین شاهد بالاترین نرخ بیکاری در جهان بوده است. آمارها نشان می‌دهند که در سال ۲۰۰۲ نرخ بیکاری این کشور به ۳۰ درصد رسیده و در سال ۲۰۱۱ همچنان بالای ۲۰ درصد باقی مانده است. علاوه بر آن، افزایش میزان اشتغال ناقص از ۱۵ درصد به بیش از ۲۵ درصد نشان می‌دهد که نرخ بیکاری، از برآوردهای صورت گرفته بیشتر است.

این وضعیت به ویژه در مورد جوانان بدتر به نظر می‌رسد. نیروی کار فلسطین را بیشتر جمعیت جوان، و تحصیلکرده و متخصص در تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات تشکیل می‌دهد. سرزمین فلسطین به طور کلی، ۴ میلیون نفر را در خود جای داده که از این تعداد ۱/۶۲ درصد در کرانه باختری و شرق بیت‌المقدس و ۹/۳۷ درصد در نوار غزه زندگی می‌کنند. با احتساب مهاجرین فلسطینی که مجبور به ترک این سرزمین‌ شده‌اند، کل جمعیت فلسطین ۱۰ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. رشد جمعیت در فلسطین بسیار بالا بوده و رقم سالانه‌ آن در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ به ۹/۲ درصد رسیده است.

از نظر جمعیت شناسی، فلسطین جامعه جوانی دارد و ۵۷ درصد مردم آن کمتر از ۲۰ سال سن دارند و ۶۵ درصد زیر ۲۵ سال هستند. تراکم جمعیت در مناطق مختلف فلسطین متفاوت و در منطقه غزه (۴ هزار و ۴ نفر در هر کیلومتر مربع) در مقایسه با کرانه باختری (۴۳۲ نفر در هر کیلومتر مربع) بسیار بیشتر است. در واقع غزه یکی از پُرجمعیت‌ترین نقاط جهان است. به‌ علاوه، نزدیک به ۵ میلیون فلسطینی که سرمایه‌های انسانی محسوب می‌شوند، اکنون خارج از مرزهای این کشور زندگی می‌کنند.

● جوانان، بیکاران آسیب پذیر

در سال ۲۰۰۹ نرخ مشارکت نیروی کار جوان در فلسطین تنها ۳۳ درصد گزارش شده است. آسیب‌ پذیرترین گروه در این میان، افراد غیرتحصیلکرده هستند که بیشترین آمار بیکاری متوجه آنان است. دو عامل را می‌توان دلیل اصلی این مسأله دانست. اول این که این افراد پیش‌تر در بازار کار اسراییل مشغول به کار بوده‌اند، اما از آنجا که کارفرمای آنها دیگر از کارگران غیرمتخصص استفاده نمی‌کند، اکنون بیکار شده‌اند. دومین عامل، برقراری ثبات و انضباط نسبی در مشاغل دولتی فلسطین است که افراد بی‌تجربه و بدون تحصیلات را کمتر جذب می‌کند.

علاوه بر آن، حصر غزه، این منطقه را به سوی غیرصنعتی شدن پیش برده،‌ به طوری که سهم تولید صنعتی و عمران در کل اشتغال از ۳۷ درصد در سال ۱۹۹۸ به ۲۴ درصد در سال ۲۰۰۹ کاهش یافته است. البته در عوض، سهم دولت در اشتغال از ۱۷ درصد به ۲۶ درصد افزایش یافته است. کاملاً مشخص است که درآمد نیروی کار کم شده و دستمزدهای واقعی، بسته به سطح تحصیلات حداقل ۱۰ تا ۳۰ درصد کاهش یافته‌اند.

نکته دیگر، اختلاف شدید جنسیتی در بازار کار فلسطین است. نه تنها فقدان شغل کافی و همچنین امنیت شغلی دامنگیر زنان شده، بلکه زنان در این منطقه با محدودیت‌هایی مانند هنجارهای فرهنگی و اجتماعی برای کار روبه‌رو هستند. با این حال، علیرغم این که نرخ مشارکت زنان در فلسطین بسیار پایین است (کمتر از ۱۶ درصد)، این نرخ از سال ۲۰۰۳ روند افزایشی داشته که نشان می‌دهد بیکاری گسترده مردان، زنان را به سوی کار سوق می‌دهد.

یکی از ابعاد مهم بیکاری منطقه، وخیم‌تر شدن شرایط در نوار غزه از سال ۲۰۰۵ است. نوار غزه ارتباطی با دیگر نقاط دنیا ندارد و بنابراین کسی نمی‌تواند برای کار کردن از این منطقه خارج شود. در مقایسه با کرانه باختری، بازار کار در نوار غزه وضعیت بدتری دارد.

کاهش فعالیت تولیدی بخش خصوصی و اتکا به مشاغل دولتی، از دیگر عواملی است که بیکاری فلسطین را افزایش داده است. اشتغال دایم و رشد دستمزد در کرانه باختری و نوار غزه باید با رشد بخش خصوصی به دست آید. محدودیت‌های سیاسی کنونی، گر چه مانع فرصت‌های رشد هستند، اما دولت فعلی باید سیاست‌های خود را بر حمایت از بخش خصوصی متمرکز کند تا به سرمایه گذاری در مهارت‌ها و نیروی انسانی منجر شود.

شرایط نامناسب و محدود بازار کار منطقه کرانه باختری و غزه، بسته سیاستی ابداعانه‌ای را می‌طلبد تا از اقتصاد این کشور حمایت شود.