چهارشنبه, ۲۶ دی, ۱۴۰۳ / 15 January, 2025
محمدتقی جعفری
●آشنایی با فروزانفر
۴-۱۰- در این ایام استاد با دانشگاهیان ارتباط برقرار می‌كند و هم زمان، با شخصیتهایی چون استاد مطهری و دكتر محمد ابراهیم آیتی به ایراد سخنرانی در دانشگاهها می‌پردازد.
در یك سفر نیز كه عازم مشهد بود در اتوبوس با مرحوم بدیع‌الزمان فروزانفر آشنا می‌شود. در یك بحث و گفتگوی علمی، استاد فروزانفر اعتماد علمی به ایشان پیدا می‌كند و از استاد برای تدریس در دانشگاه دعوت به عمل می‌آورد كه استاد نمی‌پذیرد.
●مروری بر چند اثر برجسته استاد جعفری
كتابهای استاد
۱- امربین‌الامرین فی الجبر و التفویض، انتشارات حیدریه، نجف، ۱۳۷۱، ه ق .
۲- الرضاع، انتشارات حیدریه، نجف، ۱۳۷۳ ه.ق.
۳- تعاون الدین و العلم، ناشر: مرحوم آقای حاج سیدعلی خلیلی، تهران، ۱۳۷۸ ه.ق.
۴- ارتباط انسان و جهان در ۳ جلد، انتشارات دارالكتب اسلامیه، تهران، ۱۳۳۷ ه. ش.
۵- وجدان، انتشارات اسلامی، تهران، ۱۳۴۲ ه. ش. چاپ دوم، نشر كرامت، ۱۳۷۶ ه. ش.
۶- توضیح و بررسی مصاحبه برتر اندراسل - وایت، كتابخانه مرتضوی، تهران، ۱۳۴۲ ه. ش.
۷- جبر و اختیار، شركت انتشار، تهران، ۱۳۴۴ ه. ش.
۸- آفرینش انسان، شركت انتشار، تهران، ۱۳۴۴ ه. ش.
۹- علم در خدمت انسان، شركت انتشارات، تهران، ۱۳۴۴ ه. ش.
۱۰- طبیعت و ماوراء طبیعت، شركت انتشارات، تهران، ۱۳۴۴ ه. ش.
۱۱- اخلاق و مذهب، شركت انتشارات، تهران، ۱۳۴۴ ه. ش.
۱۲- رابطه علم و حقیقت، انتشارات سروش، تبریز ۱۳۴۵ ه. ش.
۱۳- نیایش حسین(ع) در عرفات، انتشارات شمس، تهران، ۱۳۴۷ ه. ش.چاپ دوم، نشر كرامت، ۱۳۷۶ ه. ش.
۱۴- منابع فقه، شركت انتشار، تهران، ۱۳۴۹ ه. ش.
۱۵- انسان در افق قرآن، انتشارات جهان اسلام، اصفهان ۱۳۴۹ ه. ش.
۱۶- نقد و بررسی برگزیده افكار راسل، ترجمه دكتر عبدالرحیم گواهی، شركت انتشار، تهران، ۱۳۵۰ ه. ش. چاپ سوم، ۱۳۷۰ ه. ش.
۱۷- ایده آل زندگی و زندگی ایده‌آل، انتشارات حقیقت، تهران، ۱۳۵۲ ه. ش.
۱۸- نگاهی به امام علی(ع) انتشارات نور، تهران، ۱۳۵۳ ه. ش.
۱۹- تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، در ۱۵ مجلد، انتشارات اسلامی، تهران، ۵۷- ۱۳۴۹ ه. ش.
۲۰- مجموعه مقالات، انتشارات فجر، تهران، ۱۳۵۷ ه. ش.
۲۱- حركت و تحول از دیدگاه قرآن، انتشارات قلم، تهران، ۱۳۵۷ ه. ش.
۲۲- مولوی و جهان بینیها، انتشارات بعثت، تهران، ۱۳۵۷ ه. ش.
۲۳- ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه در ۲۷ مجلد، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۷۸- ۱۳۵۷ ه. ش.
۲۴- فلسفه و هدف زندگی، انشارات صدر، تهران، ۱۳۵۹ ه. ش.
۲۵- طرحهایی در انقلاب فرهنگی، انتشارات پیشوا، تهران، ۱۳۵۹ ه. ش.
۲۶- علم از دیدگاه اسلام، سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی، تهران، ۱۳۶۰ ه. ش.
۲۷- شناخت از دیدگاه علمی و از دیدگاه قرآن، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۶۰ ه. ش.
۲۸- حیات معقول، انتشارات سیمای نور، تهران، ۱۳۶۰ ه. ش.
۲۹- شناخت انسان درتصعید حیات تكاملی، انتشارات امیركبیر، تهران، ۱۳۶۲ ه. ش.
۳۰- از دریا به دریا (كشف الابیات مثنوی)، در ۴ مجلد، انتشارات وزارت ارشاد، تهران، ۱۳۶۴ ه. ش.
۳۱- فلسفه زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، انتشارات وزارت ارشاد، تهران، ۱۳۶۴ ه. ش. چاپ سوم، ۱۳۷۵ ه. ش.
۳۲- تحلیل شخصیت خیام، انتشارات كیهان، تهران، ۱۳۶۸ ه. ش.
۳۳- علم و دین در حیات معقول، كانون علم و دین، تهران، ۱۳۶۹ ه. ش.
۳۴- كیفر سرقت در اسلام، انتشارات اسلامی، تهران، ۱۳۶۹ ه. ش.
۳۵- حكمت اصول سیاسی در اسلام، بنیاد نهج‌البلاغه، تهران، ۱۳۶۹ ه. ش.
۳۶- حكمت، عرفان و اخلاق در شعر نظامی، انتشارات كیهان، تهران، ۱۳۷۰ ه. ش.
۳۷- اعلامیه جهانی حقوق بشر از دیدگاه اسلام و غرب، انتشارات دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی، تهران، ۱۳۷۰ ه. ش.
۳۸- بقاء در قرن بیست و یكم (نقد و بررسی بیانیه وانكوور)، كمیسیون ملی یونسكو، تهران، ۱۳۷۱ ه. ش.
۳۹- سرگذشت اندیشه‌ها، تألیف آلفرد نورث وایتهد، ترجمه دكتر عبدالرحیم گواهی، بررسی و نقد از استاد جعفری، ۷۱-۱۳۷۰ ه. ش.
۴۰- تحقیقی در فلسفه‌ی علم، انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف، تهران، ۱۳۷۲ ه. ش.
۴۱- تكاپوی اندیشه‌ها (مجموعه مصاحبه‌های استاد) در ۲ مجلد، به كوشش علی رافعی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۷۳ ه. ش.
۴۲- عرفان اسلامی، انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف، تهران، ۱۳۷۳ ه. ش.
۴۳- فرهنگ پیرو، فرهنگ پیشرو، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ۱۳۷۳ ه. ش.
۴۴- بررسی و نقد نظریات هیوم در چهار مسئله‌ی فلسفی، دانشگاه علم و صنعت، تهران، ۱۳۷۴ ه. ش.
۴۵- فلسفه‌ی دین، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، ۱۳۷۵ ه. ش. چاپ دوم، ۱۳۷۸ ه. ش.
۴۶- عوامل جذابیت سخنان مولوی، دانشگاه تبریز، ۱۳۷۶ ه. ش.
۴۷- پیام خرد (مجموعه مقالات و سخنرانیهای بین‌المللی)، نشر كرامت، ۱۳۷۷ ه. ش.
۴۸- جامعه‌شناسی ادیان، ژان پل ویلم، ترجمه‌ی دكتر عبدالرحیم گواهی با نقد و بررسی استاد محمد تقی جعفری، تهران، ۱۳۷۷ ه. ش.
۴۹- موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی، نشر كرامت، ۱۳۷۸ ه. ش.
▪ انسان و آفرینش
۷-۱- این كتاب برای اولین بار در سال ۱۳۴۴ ه.ش. با عنوان «مقدمه‌ای بر فلسفه‌ی اصول اسلامی» منتشر شد. این كتاب مجموعه‌ی دروس هفتگی استاد جعفری است كه برای دانشجویان ایراد شده است. استاد، در این سلسله دروس مباحثی را پیرامون ایدئولوژی اسلامی مطرح كرده است كه گزیده‌ای از آن را در این مجموعه فراهم آورد. كتاب در پنج گفتار تدوین یافته است:
▪▪ در گفتار اوّل كه پیرامون «آفرینش از دیدگاه ادیان» است موضوعات زیر مطرح شده است:
آغاز خلقت، حدوث جهان و محدودیت آن، نظری به تاریخ آفرینش و دیدگاه دانشمندان پیرامون آن، عمر كره‌ی زمین از دیدگاه سفر پیدایش (تورات) و عهد جدید (انجیل یوحنا)، نقد و بررسی محتویات تورات و انجیل در زمینه آفرینش عالم، شروع آفرینش از نظر اسلام، حركت زمین، توسعه تدریجی فضاء، وجود جانداران در كرات دیگر، سرانجام جهان طبیعت، مقایسه محتویات قرآن و عهدین در زمینه‌ی آفرینش.
▪▪ در گفتار دوم كه «جانداران روی زمین» مورد بررسی قرار گرفته شامل موضوعات زیر است:
دوران مختلف زمین‌شناسی، آیات مربوط به ظهور جانداران بر روی زمین، آفرینش انسان از نظر قرآن، اشرف مخلوقات بودن انسان، دیدگاه دانشمندان اسلامی و غرب در مورد خلقت و نظریه‌ی تحول انواع، پیدایش انسان از نظر قرآن، رابطه‌ی شیطان با انسان، ماده خلقت آدم و چگونگی جریان طبیعی خلقت.
▪▪ در گفتار سوم مربوط به هدفداری آفرینش است كه در آن موضوعات زیر مورد بررسی قرار گرفته است:
هدفداری آفرینش، هماهنگی جهان و رابطه‌ی آن با هدفداری خلقت از دیدگاه آیات قرآنی، هدف آفرینش مجموعه‌ی جهان هستی و آفرینش نوع انسانی از دیدگاه آیات قرآنی.
ازنظراستاد هدف آفرینش انسان از نظر اسلام عبارت است از «رسیدن به كمال ممكن به واسطه‌ی شناخت حقیقی موجود برترین و نیایش و گرایش به مقام شامخ او» (ص ۱۴۴).
در گفتار چهارم موضوع «انسان و عامل محرك تاریخ» مطرح شده است. استاد در ابتدا از طبیعت انسان سخن می‌گوید تا اصول و پدیده‌های ثابت انسان را مشخص كند. طبیعت انسانی از نظر اسلام با توجه به آیات مورد بررسی قرار گرفته است. استاد معتقد است كه «تمایل انسان از حالت اعتدال به پستی تا بی‌نهایت یا به خوبی تا بی‌نهایت فقط ناشی از كیفیت بهره‌برداری از غرایز و نیروی نظارت و تسلط «من» می‌باشد». استاد با بیان این اصل كه علاقه‌ی انسان به من اساسی‌ترین عامل محرك زندگانی فردی و اجتماعی انسان است، بر این نكته تأكید می‌ورزد كه تمامی شئون انسانی را با این عامل نمی‌توان تفسیر كرد. سپس استاد نظریه‌های مختلف پیرامون فلسفه‌ی تاریخ را بیان می‌كند و به نقد آنها می‌پردازد. و سرانجام نقش اساسی را در حركت تاریخ به انسان می‌دهد.
در آخرین گفتار كتاب نیز طرحی پیرامون «اسلام و روابط اجتماعی» ارائه شده است. در این فصل از رابطه‌های چهارگانه طبیعی، مصنوعی، قراردادی و الهی انسان سخن به میان آمده است. رابطه‌ی الهی نیز به رابطه انسان و جهان طبیعت، رابطه انسانها با یكدیگر، رابطه‌ی انسانها با خدا تقسیم شده است.
▪ كتاب تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی
۷-۲- استاد جعفری به هنگام تحصیل درنجف با كتاب مثنوی آشنا می‌شود و به مطالعه‌ی آن می‌پردازد. پس از چند سالی كه استاد به تهران می‌آید در سال ۱۳۴۴ ه. ش. تدریس مثنوی را آغاز می‌كند. در آن سالها استاد دو بار برخی از دفترهای ششگانه‌ی مثنوی را درس می‌گوید و كم‌كم مطالبی را پیرامون مثنوی یادداشت می‌كند.این یادداشتها مبنای تفسیر مثنوی می‌شود، و سرانجام در سال ۱۳۴۸ ه. ش. شرح مثنوی آغاز می‌شود و در اسفندماه ۱۳۵۳ ه. ش. تألیف آن به اتمام می‌رسد. تلاش شبانه روزی استاد موجب می‌شود تا چهارده مجلد مثنوی در طول پنج سال به رشته‌ی تحریر كشانده شود. استاد در آخرین صفحه‌ی تفسیر خود در این باره چنین می‌گویند:
«در سال ۱۳۴۴ شمسی هجری، جمعی از دوستان دانشمند و فضلای پاكدل كه شیفته‌ی مقامات علمی و معرفتی جلال‌الدین مولوی بودند، در تهران دور هم گرد آمده و با خلوص نیت و جدیت كامل كتاب مثنوی را مورد بحث و بررسی قرار دادند. اینجانب توفیق شركت در این مجمع علمی و فلسفی و عرفانی را داشتم، بیش از تاریخ فوق به مدت زیادی با مغز سرشار و روان پرجوش جلال الدین آشنایی داشته و از حقایق فراوانی كه در كتاب مثنوی آورده است، بهره برداری كرده بودم. مجمع فوق به اضافه‌ی یك جلسه دیگر كه تدریس مثنوی را در آن جلسه به عهده داشتم، آشنایی اینجانب را با مثنوی جلال الدین نزدیك‌تر و جدی‌تر نمود.
این دو جلسه‌ی تحقیقی با احساس عظمتی كه از كتاب مثنوی داشتم مرابه آن وادار كرد كه در حدود امكانات خود تفسیر و نقد و تحلیلی درباره‌ی این كتاب بنویسم. باشد كه در آماده كردن زمینه برای فهم مقاصد جلال الدین در مثنوی و بهره‌برداری صحیح از آن قدمی برداشته شود و چنان‌كه متذكر شدم این اقدام تنها می‌تواند مقدمه‌ای برای این نوع بهره برداری از مثنوی تلقی شود». (۱)
●چند عامل موجب می‌شود تا استاد كتاب «تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی» را تألیف كند:
۱- عظمت دفترهای ششگانه مثنوی: حقایق بسیاری در دو قلمرو انسان آن چنان كه هست و آن چنان كه باید باشد در این كتاب عظیم وجود دارد كه هر متفكری را به خود جلب می‌كند. انگیزه استاد این بوده تا با تفسیر خود به استخراج حقایق ناب این كتاب بپردازند.
۲- بیشتر شارحان مثنوی به معانی ابیات مثنوی و تطبیق آن بر مسائل عرفانی محض و شناسایی ابعاد ادبی و مطالب اخلاقی و استخراج آیات و روایات موجود در مثنوی پرداخته‌اند. استاد جعفری تلاش كرده تا از بعدی دیگر به مثنوی نگاه كند و حرفهای گذشتگان را تكرار نكند. شارحان گذشته بیشتر به بعد عرفانی مثنوی توجه كرده‌اند و كوشیده‌اند تا ابیات مثنوی را با عرفان ابن عربی و سخنان صدرالدین قونوی و عبدالرحمن جامی تفسیر كنند. در حالی كه استاد جعفری در تلاش بوده تا اصول اساسی جهان بینی را از مثنوی استخراج كند.
از نظر استاد، در مثنوی حقایق بسیاری در مورد خدا و انسان و جهان وجود دارد ك از دوران حكمای هند باستان تا عصر حاضر مورد توجه متفكران قرار گرفته است. تطبیق محتویات مثنوی با این اصول یكی از اهداف اساسی شرح مثنوی بوده است.
۱. كیهان فرهنگی، ۱۳۶۳ ه.ش. مهر ماه ص ۵.
۲. مجله حوزه، شماره‌ی اول، سال چهارم، صص ۸-۲۷.
پانوشتها
۱. تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، ج ۱۴، صص ۵-۶۲۴.
۲. حدود دویست اصل انسان‌شناسی در مقدمه‌ی ج ۱۳، تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی مطرح شده است. (صص ۵۸-۱۹)
۳. همان، ج ۲، ص ۳۱.
۴. همان، ص ۱۰.
۵. تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، ج ۱۲، صص ۷-۱۶.
۶. تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، ج ۱، ص ۷۷۳.
۷. همان، ج ۲، صص ۵۳-۵۰.
۸. تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، ج ۲، صص ۷-۸۱۶.
۹. همان، ج ۵، ص ۴۴۱.
۱۰. مولوی و جهان بینیها، ص ۱۹.
۱۱. همان، ص ۱۱۰.
۱۲. همان، ص ۹۷.
۱۳. تحلیل شخصیت خیام، ص ۳۰.
۱۴. همان، ص ۲۱۹.
۱۵.همان، ص ۲۵۴.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست